احسان جعفری فر
کارشناس روابط بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
شهروندان سوریه، افغانستان، سودان جنوبی، میانمار و سومالی روی‌هم دوسوم جمعیت پناهندگان جهان را تشکیل می‌دهند. به گزارش سازمان دیده‌بان حقوق بشر وضعیت امنیتی و حقوق بشر در عراق و سوریه در سال 2014 به علت افزایش جنگ‌های فرقه‌ای، به‌شدت کاهش یافت . با ظهور داعش که نام گروهی از اسلام‌گرایان سنی مذهب (وهابی) با رهبری ابوبکر البغدادی که خود را خليفه مسلمانان جهان اعلام کرد و داعيه رهبر مذهبی همه مسلمانان را دارد ناامنی های های خاورمیانه افزایش یافت.
اين گروه که ابتدا در سوريه تشکيل و به عراق کشیده شد، خواستار حکومت بر کل منطقه عراق و شام (شامل اردن، فلسطين اشغالی، لبنان، قبرس و بخشی از جنوب ترکیه) است؛ بنابراین، بخش‌هایی از عراق و سوريه را در کنترل خود دارد و برآورد شده است که حدود پنج هزار نفر در سوريه و سی هزار نفر در عراق عضو دارد.
گروه افراطی داعش بخش‌هایی از عراق (و سوریه) را فتح کرد و با وقوع حمله‌های انتحاری، انفجار خودروها و قتل‌های هدفمند، بیش از 12 هزار نفر کشته و بیش از 22000 نفر در سال 2014 زخمی شدند. تعداد آواره در داخل عراق از ژانویه 2014 بیش از 2 میلیون نفر رسید. در سال 2011 جنگ داخلی سوریه آغاز شد و تا 2014 در حدود 76 هزار نفر کشته داشت همچنین، در پایان سال 2014، 7.6 میلیون نفر آواره شده‌اند و تقریباً تا امروز 3.8 میلیون به کشورهای دیگر پناهنده شده‌اند درحالی‌که بیش از 1.5 میلیون نفر از آن‌ها در سال 2014 فقط ثبت‌نام کرده بودند. همان‌گونه که در تعریف مهاجرت در کتاب لغت‌نامه جمعیت‌شناسی سازمان ملل آمده است آن شکلی از تحرک جغرافیایی یا ترک مکانی است که بین دو واحد جغرافیایی صورت می‌گیرد. این تحرک جغرافیایی تغییر اقامتگاه از مبدأ یا محل حرکت به مقصد یا محل ورود است. بحران سوریه منجر به ایجاد سیل آوارگان و مهاجرت به کشورهای اطراف سوریه و اروپا شد. این مهاجرت از مهم‌ترین تأثیرات تروریسم است که منجر به افزایش آوارگان و مهاجرت اجباری مردم به‌سوی کشورها و نقاط امن شد که واکنش‌هایی در کشورهای مقصد ایجاد کرد.
- کارت بازی کشورهای مقصد: ازجمله مهاجرت تبدیل به کارت بازی ترکیه در قبال اروپا شد. به‌طوری‌که امروزه یکی از ابزارهای فشار ترکیه روانه کردن مهاجران به‌سوی اروپا است. همچنین عملیات انجام‌شده در خاک سوریه نیز با مهاجران پیوند خورده است.
- امنیتی شدن مهاجرت: با شدت گرفتن بحران پناه‌جویی در سال 2015 و آغاز انتقال آوارگان به کشورهای اروپایی، مسئله پناه‌جویی به‌عنوان یک موضوع جدی موردبحث قرار گرفت. دفتر کمسیون عالی پناهندگی سازمان ملی اذعان دارد که مهاجرت و پناهندگی در اتحادیه اروپا امنیتی شده است. این سازمان دریکی از تحقیقاتش به نام ” دول و پناهندگان جهان” ادعا کرده است که نگرانی‌های امنیتی جدید برای دولت‌ها به‌ویژه از زمان حادثه ١١ سپتامبر 2001 به امنیتی شدن موضوع پناهندگی منجر شده است. بعد از بمب‌گذاری مادرید که برای اولین بار در اروپا صورت گرفت، اعضای اتحادیه اروپا بارها گرد هم جمع شدند تا تمهیداتی برای مقابله با آن بیندیشند.
- استقبال از نیروی ارزان در کشورهای مقصد: یکی از مشکلات بزرگ مهاجران این است که مقصد پناه‌جویان به سمت کشورهای اروپایی بود که باثبات و دارای وضعیت اقتصادی بهتر بودند، این کشورها برای استفاده از مهاجران برای توسعه اقتصاد خود آن‌ها را پذیرفتند. طبق آمار کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل سال ۲۰۱۴، آلمان ازنظر شمار پناه‌جو در دنیا اول بوده است و حدود ۱۷۳۱۰۰ نفر از این کشور درخواست پناهندگی کرده‌اند.
- سیاست های ضد مهاجرتی: با افزایش حساسیت‌ها سیاست‌های ضد مهاجرتی نیز به شکل‌های گوناگون انجام‌شده است؛ به دنبال تصويب قوانين مختلف در جهت مبارزه با تروريسم، سخت‌گیری نيروهاي امنيتي در خصوص مسلمانان افزایش‌یافته است؛ در برخورد نيروهاي امنيتي براي جستجوي افراد مظنون به اعمال تروريستي، اغلب مسلمانان مورد اتهام قرارمي گيرند و اين موجب دستگیری‌های گسترده در ميان مسلمانان می‌شود؛ درحالی‌که اغلب پس از بازپرسي، مشخص می‌شود كه بيشتر افراد دستگيرشده، بی‌گناه بوده و به‌اشتباه در مظان اتهام قرارگرفته‌اند؛ علاوه بر تعداد دستگیری‌ها، مدت‌زمان دستگيري افراد نيز افزایش داشته است. مدت بازداشت بدون مدرك از 14 روزبه 28 روز افزایش‌یافته و اين موجب اختلال در زندگي روزمره شهروندان مسلمان شده است. در کشورهایی چون فرانسه، سیاست‌های دولت فرانسه، مسلمانان از مراکز شهری دورنگه داشته شدند. ازاین‌رو، اطلاق شهروندان درجه‌دو به اقلیت‌های قومی در فرانسه دور از واقعیت نیست.
- توجه به تهدیدات مهاجرت: نخستین تهدید مهاجرت ناظر بر تغییرات جمعیت شناختی است، تهدیدات نوع دوم به فشارهای ناشی از رقابت گروه‌های هویتی در سطح ملی و تهدید نوع سوم نیز به رقابت‌های برآمده از فرآیندهای هم‌گرایی اشاره دارد. از همین رو، سرازیر شدن مهاجران به کشورهای مهاجرپذیر اروپا می‌تواند منجر به بروز مشکلات و ناهمگونی هویتی و فرهنگی از یک‌سو و بروز مشکلات اجتماعی و اقتصادی از سوی دیگر در کشورهای مهاجرپذیر شده است.
- قدرت‌یابی احزاب راست: در بین احزاب کشورهای اتحادیه اروپا، بحران پناهندگان با اختلافات ایدئولوژیک عمیق، درباره اقلیت وجود دارد… ظهور احزاب راست افراطي در برخي از كشورهاي اروپايي، تأثير اساسي بر موضوع مهاجرت و فرآيند محدودسازي آن داشت. درواقع اين احزاب با تبليغ گسترده براي محدود كردن مهاجران، نظر رأی‌دهندگان را به خود جلب كردند و وارد عرصه قدرت رسمي شدند. نگرانی از این مسئله سبب شده است تا احزاب راست افراطی در کشورهای مختلف خواهان بسته شدن مرزها و عدم سهولت تردد بین مرزی باشند در همین راستا پروفسور پیتر ايگنازي در بررسي علل موفقيت جبهه ملي فرانسه مسئله مهاجرت را دليل اصلي اين پيروزي می‌داند. این حزب با مخالفت شدید باسیاست‌های دولت، ضعف امنیت را در مهاجرپذیری فرانسه قلمداد کرد و بابیان اینکه هر مهاجر می‌تواند در خاک فرانسه یک عامل مخرب با تبعات امنیتی، اقتصادی، فرهنگی و … محسوب گردد سعی کرد تا از طریق انتقادها این وعده را به هواداران خود بدهد که اخراج مهاجران و مسلمانان را در برنامه‌های خود خواهد داشت.
به‌طورکلی با بحران امنیتی خاورمیانه سیل پناهندگان و آوارگان ایجاد شد و به یکی از مهم‌ترین مسائل بین‌الملل تبدیل شد. از همین رو، باید گفت که تبعات ناامنی در یک منطقه می‌تواند پیامدهای ملی، منطقه‌ای و فرا منطقه‌ای به خود بگیرد که مصداق بارز آن زنجیره‌ی بحران امنیتی سوریه است که بحران مهاجرتی را رقم زد و به دنبال آن بحران سیاسی اروپا باقدرت یابی راست افراطی همراه شد و درنهایت مطرح‌شدن دیگر بحران‌ها چون هویت، اقتصاد و … با مسئله مهاجرت است.
واژگان کلیدی: پیامد، بحران، امنیتی ،مهاجرت،خاورمیانه، احسان جعفری فر
