نقش سیاسی، اقتصادی و فرهنگی مهاجران عرب در اروپا

دکتر گلناز سعیدی 

 عضو هیئت علمی استاد دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc

چکیده

مهاجرین عرب در اروپا یک جامعه گسترده و متنوع تشکیل داده‌اند که از مناطق مختلف جغرافیایی به اروپا مهاجرت کرده‌اند. این تنوع فرهنگی و زبانی باعث شکل‌گیری اجتماعات مختلف مسلمان عرب شده و چالش‌هایی از جمله حفظ هویت فرهنگی، زندگی در محیط‌های چندفرهنگی و تطابق با فرهنگ‌های محلی را به وجود آورده است که تاثیر مستقیمی بر رفتارهای تجاری و موفقیت اجتماعی آنها دارد. وضعیت مهاجرین عرب در اروپا به دلیل عوامل مختلفی از جمله تاریخی، فرهنگی، اقتصادی و سیاسی پیچیده و متنوع است. 

هدف این مقاله بررسی وضعیت اجتماعی،اقتصادی،فرهنگی مهاجرین عرب در اروپا می باشد. این مقاله نه تنها به بررسی اینگونه چالش های می پردازد بلکه به چالش‌هایی که مهاجرین عرب در زمینه تجارت، فرهنگ،تبعیض در استخدام و مسکن، و محدود کردن تماس های اجتماعی و فرصت های شغلی مهاجران عرب، موفقیت اجتماعی در اروپا با آن مواجه می شوند، می پردازد. افزایش نیروی کار مهاجران عرب در کشورهای در حال توسعه ممکن است مشکلات اشتغالی را ایجاد کند. مهاجران با تحصیلات عالی در اروپا تاثیرات مهمی بر کشورهای مبدأ و مقصد دارند، از جمله ارسال پول، انتقال فناوری، و آموزش مهاجران عرب در اروپا. وضعیت اقتصادی و تحصیلات مهاجرین عرب نیز نقش مهمی در ادغام و تأثیرات اجتماعی و اقتصادی در کشورهای اروپایی ایفا می‌کند. 

مقدمه

حضور مسلمانان در اروپا به تاریخچه‌های مختلفی برمی‌گردد، اما افزایش تعداد اعراب در اروپا از دهه‌های اخیر آغاز شده است، به خصوص با ورود مهاجران اقتصادی و پناهندگان از مناطق مختلف جهان. بیشتر مهاجران عرب از کشورهای مغرب، از جمله الجزایر، مراکش و تونس، به اروپا مهاجرت کرده‌اند. این سه کشور تقریباً 70٪ از کل تعداد افراد متولد کشورهای عربی و اروپا را تشکیل می‌دهند. علاوه بر این، مهاجران اهل عراق، مصر و لبنان نیز تا 90٪ از کل تعداد مهاجران عرب را شکل می‌دهند.

 با توجه به اینکه این مهاجران از تنوع فرهنگی بالایی برخوردارند و از کشورها و مناطق مختلف به اروپا مهاجرت کرده‌اند، این تنوع فرهنگی ممکن است به تداخل‌ها و ایجاد جوامع مذهبی و فرهنگی متنوع منجر شود و مشکلاتی را ایجاد کند. حتی اگر این مهاجران عرب شهروندی خارجی بگیرند، مسئله فرهنگی آنان تغییری نمی‌کند، زیرا آن‌ها به عنوان شهروندان کلاس دوم مورد توجه قرار می‌گیرند.

وقتی مهاجران عرب تلاش می‌کنند به عادات و هویت فرهنگی خود وفادار بمانند، با مشکلات زیادی مواجه می‌شوند، به ویژه در تربیت فرزندان و تلاش برای پرورش آن‌ها به نحوی که فرهنگ و هویت خود را منعکس کند. در نهایت، مهاجران از کشورهای عربی با مسئله ازدواج با خارجیان روبه‌رو می‌شوند، این امر باعث می‌شود تأثیراتی بر تربیت فرزندان ناشی از این ازدواج داشته باشد. در نتیجه، ممکن است تطابق فرزندان با فرهنگ و هویت مهاجران مشکلاتی ایجاد کند.

در زمینه اقتصادی، مهاجران عرب در اروپا به عنوان کارگران، کارآفرینان و تاجران در انواع صنایع و حوزه‌های مختلف مشغول به کار هستند.آنها در زمینه‌های مختلفی از جمله تکنولوژی، مالیات، مهندسی و پزشکی حضور دارند. وضعیت اقتصادی و مشاغل مهاجران عرب در اروپا تأثیر مهمی بر اقتصاد منطقه‌ای و کشورهای اروپایی دارد.

اروپا تلاش‌هایی برای ادغام موفق مهاجران عرب در جوامع بومی خود انجام داده. این اقدامات شامل برنامه‌های آموزشی، دوره‌های زبان‌آموزی و ایجاد فرصت‌های شغلی برای مهاجران عرب می‌شود. اهداف اصلی این تدابیر افزایش تطبیق مهاجران عرب با جوامع میزبان و تسهیل در مشارکت اقتصادی و اجتماعی آنها در جامعه میزبان است.

در کل، وضعیت مهاجران عرب در اروپا به دلیل چالش‌های مختلف از جمله تطبیق با فرهنگ‌ها و مذاهب متنوع، تغییرات تاریخی و اقتصادی، و واکنش‌های سیاسی متغیر است. این وضعیت نیازمند توجه و تحقیقات دقیق تا بهبود آن و تضمین تعامل مثبت مسلمانان عرب با جوامع اروپایی است.

مهاجرین عرب در اروپا

تفاوت‌های مذهبی و فرهنگی در عملکرد مهاجران عرب از کشورهای مختلف به کشورهای اتحادیه اروپا بخصوص آلمان (در فرانسه، بیشترین تعداد مهاجرین عرب از الجزایر آمده و 30% از مسلمانان فرانسوی را تشکیل می‌دهند)و حفظ جنبه‌هایی از فرهنگ، زبان، دین، یا هویت مذهبی خود در میان فرهنگ میزبان توانسته تغییرات کمی در رفتار تجاری و رفتار مهاجران عرب ایجاد کند 

اسلام به عنوان یک مذهب جهانی در سراسر جهان پیروان دارد و تأثیرات آن بر رفتار و فرهنگ مذهبی در میان جمعیت‌های اقلیتی در اروپا به طور کلی تفاوت زیادی ندارد. به عبارت دیگر، نه تنها اعراب اروپایی بلکه حتی مهاجران اسلامی نیز اصول و مفاهیم مشابهی را دنبال می‌کنند. این تشابه در تفکرات و عقاید مذهبی و تأثیرات آنها بر رفتارهای فرهنگی و مصرفی، منجر به سوءتفاهمات و اشتباهاتی در میان جمعیت‌های اروپایی شده است و تأثیرات منفی بر مشارکت اجتماعی و تجاری جمعیت اعراب در اروپا داشته است. حتی در میان افراد و خانواده‌های مهاجرین عرب که مدتها در اروپا زندگی کرده و شهروند اروپایی شده‌اند، این تأثیرات همچنان قابل مشاهده هستند.

کشورهای عضو اتحادیه اروپا، به ویژه فرانسه، تلاش می‌کنند به منظور ادغام بهتر مسلمانان در جامعه با ایجاد سیاست‌های عمومی خاص برای مهاجران عرب، یک نسخه از اسلام به نام ‘اسلام اروپایی’ را شکل دهند. این کار نه تنها با استانداردهای حقوقی و سیاست‌های اروپایی پس از جنگ جهانی دوم که ادغام اجتماعی و تحمل اقلیت‌های دینی و غیر دینی را تشویق می‌کنند، متفاوت است، بلکه به طور عمده ناکارآمد بوده و با مقاومت قابل توجهی روبه‌رو شده است. با این وجود، به دلیل تلاش‌های فعال و مهم از سوی رهبران و اشخاص مذهبی اعراب مسلمان در اروپا، اعراب اهل اروپا در زندگی مذهبی و سبک زندگی ایشان تفاوت‌هایی با مسلمانان کشورهای خاورمیانه و آفریقای شمالی (که جمعیت اکثریت آنان مسلمان می باشند) دارند. این تفاوت‌ها ممکن است به دلیل محیط فرهنگی و اجتماعی مختلفی باشند و موجب شده باشند که اعراب اهل اروپا هویت مذهبی و سبک زندگی خود را به شکلی منحصر به فرد و متفاوت از مسلمانان در کشورهای اصلی مذهبی خود ایجاد کنند. این اقدام‌ آنها نشان‌دهنده عدم تمایل اروپایی به پذیرش کامل تنوع فرهنگی و مذهبی و همچنین واکنش به تفاوت‌های فرهنگی می‌باشد. 

در اتحادیه اروپا، اهمیت بیشتری به اقتصادهای که توسط دولت حمایت می‌شوند و به سیستم‌های رفاه اجتماعی داده می‌شود تا به مقولات و مسائل مذهبی. به تازگی در مطالعه ای نتیجه گرفته شده که فرانسه به چالش‌هایی در خصوص تعریف خود از دیاسپوری (جامعه مهاجران و فرهنگ‌هایشان در کشور مقصد) برخورده است. این چالش‌ها شامل ارزش های فرهنگی، سیاسی و مذهبی برای حفظ هویت فرهنگی و مذهبی در جوامع مهاجرانه می‌شود. 

ادغام مهاجران مسلمان در جوامع اروپایی با چالش‌ها و نگرانی‌هایی روبرو است. بسیاری از مقامات اروپایی اعتقاد دارند که فرهنگ مهاجرین عرب با جوامع مدرن اروپایی در تناقض است و این مسئله می‌تواند به عنوان یک چالش برای ادغام مهاجران عرب به جامعه اروپایی در نظر گرفته شود. به عبارت دیگر، تفاوت‌های فرهنگی و مذهبی میان مهاجران عرب و جوامع اروپایی برای بسیاری از اروپایی‌ها مشکل‌ساز به نظر می‌آید و برای آنها این تفاوت‌ها با جوامع مدرن اروپایی در تضاد قرار می‌گیرند.

درمورد وقوع اخیر در اروپای مسلمان، ژیل کپل در کتاب معروف خود با عنوان “جنگ برای ذهن‌های مسلمان”، بیان می‌کند: “مسائل مرتبط با قرارداد شهروندی و همچنین مسأله ادغام و جداشدگی مسلمانان در اروپا موضوعاتی پیچیده و مورد توجه اصولی و فلسفی قرار گرفته‌اند. وضعیت این مسائل تحت تأثیر مسائل مختلف قرار دارد و ممکن است به صورت تعاملی و پیچیده بین مسلمانان و جوامع میزبان در اروپا تشکیل یافته باشد.” (Kepel 2004) مسلمانان در اروپا از طریق اقدامات خود و واکنش‌های بسیاری از دولت‌های اروپایی به طور اجتماعی و اقتصادی به حاشیه رانده می‌شوند.

وضعیت تحصیلات مسلمانان عرب در اروپا

مهاجران مسلمان عربی که دارای تحصیلات تربیت عالی هستند و به کشورهای اروپایی مهاجرت کرده‌اند، تاثیرات مهمی بر وضعیت مهاجرانه کشور مبدأ و کشور مقصد دارند. این تأثیرات شامل ارسال پول به کشور مبدأ (به عنوان ارسال وجه ارزی)می باشد، درواقع مهاجران ممکن است بخشی از درآمدهای خود را به خانواده و اقوام خود ارسال کنند یا در پروژه‌های توسعه‌ای مشارکت کنند. این ارسال وجه ارزی به کشور مبدأ تأثیرات اقتصادی مهمی دارد.

همچنین مهاجران ممکن است با انتقال فناوری و دانش به کشور مبدأ، تجربیات، دانش، و فناوری‌های جدیدی را به کشور خود منتقل کنند. این انتقال می‌تواند به توسعه صنعت‌ها و تحولات اقتصادی در کشور خودکمک کند. بازگشت مهاجران به کشور مبدأ می‌تواند به رشد و تقویت تجارت بین‌المللی کشور خود کمک کند و اثرات اقتصادی مثبتی داشته باشد. این تأثیرات ممکن است نه تنها در کمک به جبران از دست دادن سرمایه انسانی به علت مهاجرت مهاجران ماهر کمک کند، بلکه ممکن است به تبادل کالاها و خدمات و رشد اقتصادی در هر دو کشور کمک شود.

در مورد مهاجران از کشورهای مغرب (مراکش، الجزایر و تونس)، بیشتر آن‌ها دارای مدرک تحصیلی پایین می باشند. از طرف دیگر، مهاجران از مصر دارای تحصیلات بالاتر هستند و درصد زیادی از آن‌ها دارای مدرک تربیت عالی هستند. همچنین، در بسیاری از کشورهای مبدأ، زنان مهاجر نسبت به مردان دارای تحصیلات کم‌تری می باشند. تحصیلات و مهارت‌های آنان تأثیرات مهمی را در کشورهای اروپایی ایفا می‌کنند.

آموزش مهاجران عرب در اروپا

عدم تحمل و تبعیض علیه اعراب مسلمان اتفاقات جدیدی نیستند، اما این پدیده‌ها به نظر می‌رسد در سال‌های اخیر افزایش یافته است. اعراب مسلمان ممکن است به تحقیر کلامی مواجه شوند، به آنها افترا شود، حملات خشونت‌آمیز روی آنها انجام شود. این تجربیات ممکن است به عنوان نوعی تبعیض یا آزار نژادی و دینی شناخته شوند و معمولاً منجر به ایجاد مشکلات و ناراحتی‌های روحی برای افراد مورد هدف می‌شوند. البته دفتر سازمان امنیت و همکاری اروپا (OSCE ) با کشورهای شرکت‌کننده در این سازمان همکاری می‌کند تا سیاست‌های آموزشی برای مقابله با نفرت و تعصب علیه اعراب مسلمان توسعه دهد و برنامه‌های تمرینی در زمینه جرایم نفرتی برای نهادهای غیردولتی که در این زمینه فعالیت می‌کنند، ارائه دهد.

جنگ علیه ترور، بحران اقتصادی جهانی، اضطراب‌ها در مورد هویت ملی و مشکلات در مقابله با تنوع رو به افزایش در جوامع مختلف منجر به افزایش نفرت علیه اعراب مسلمانان شده است که گاه توسط زبان‌های بی‌تحمل در رسانه‌ها و گفتمان‌های سیاسی تشدید شده است.

در نهایت، بسیاری از اعراب مسلمان انواع تبعیض را تجربه می‌کنند،بسیاری از آنها با محدودیت در دسترسی مساوی به اشتغال، مسکن، خدمات بهداشتی و آموزش مواجه می‌شوند و با محدودیت‌هایی در بیان علنی مذهب خود مواجه هستند.

دانشجویان مهاجر عرب در اروپا

مهاجرت دانشجویان یک پدیده در حال افزایش در اروپا است. کشورها به رقابت برای جلب بهترین و باهوش‌ترین دانشجویان مشغول هستند و بسیاری از آن‌ها قوانین خود را تنظیم کرده‌اند تا تغییر وضعیت مهاجرتی را تسهیل کرده و به دانشجویان اجازه بدهند که پس از اتمام تحصیلات خود پروانه کاری بگیرند. این به عنوان یک وسیله مهم برای انتخاب کارگران با توانمندی بالا در نظر گرفته می‌شود.

مراکشی‌ها 40٪ دانشجویان از کشورهای عربی در اروپا را تشکیل می‌دهند و بسیاری از آن‌ها از الجزیره و تونس هستند. فرانسه دوباره مهم‌ترین کشور مقصد است با حدود 50٪ از تمام دانشجویان خارجی از کشورهای عربی. آن‌ها 32٪ از تمام دانشجویان خارجی در فرانسه را تشکیل می‌دهند. آلمان نیز تعداد زیادی از دانشجویان را از منطقه عربی بخصوص از مراکش دریافت می‌کند (حدود 15,000 نفر)که این تعداد کمتر از ایالات متحده است (حدود 20,000 نفر). 

وضعیت کار مهاجران عرب در اروپا

کشورهای اروپایی زیرساخت‌های بازار کار افراد مهاجر را تعیین می‌کند. نتایج بازار کار درمورد مهاجران ماهر از کشورهای عربی در اروپا به خصوص از نظر دسترسی به شغل، به نظر می‌رسد مثبت است. نرخ اشتغال دانشجویان دارای مدرک تربیت عالی اهل لبنان و مصر بالا است اما در شبه جزیره عرب اینگونه نمی باشد. 

به هر حال، ادغام برای مهاجران با مهارت‌های کمتر، به ویژه زمانی که مهاجرت انسان‌دوستانه مهم است، مشکل‌تر است. برای مهاجران کم مهارت از کشورهای مغرب (الجزیره، مراکش و تونس)، نتایج بازار کار تجمعی ممکن است. به نظر بیاید که می‌توانند نسبت به کشورهای میزبان مثبت باشند، اما این در بین کشورهای اروپایی متفاوت است. در کشورهایی که مهاجران  عرب به تازگی مهاجرت کرده‌اند مانند اسپانیا و ایتالیا، نتایج بازار کار برای افراد مهاجر به نسبت مثبت و موفقیت‌آمیز بوده و حتی از گروه‌های مشابه افراد متولد در کشور مقصد بهتر است. در کشورهای میزبان قدیمی، به خصوص در فرانسه و بلژیک، وضعیت به اندازه‌ای مثبت نیست. 

وضعیت اقتصادی مهاجران عرب در اروپا

در اروپا سیاست‌های ضد مسلمان در امور مختلف، از جمله حقوق شغلی (اشتغال) و مسائل مرتبط با مسکونی (مثل محل سکونت)  باعث می‌شوند که مسلمانان در دسترسی به شغل‌ها و مسکن محدودیت‌هایی را تجربه کنند و از برخی از حقوق مشروع بهره‌مند نشوند. تأثیرات فوری این سیاست‌ها شامل محدودیت در تماس‌ها و فرصت‌های شغلی مسلمانان و تشویش اجتماعی آنها است، اما تأثیرات طولانی مدت این سیاست‌ها ممکن است بهره‌وری گروه‌های مذهبی محروم را افزایش دهند و از طریق تخصص در بخش‌های اقتصادی جدید و پیشرفتی، به وضعیت اقتصادی بهتری دست پیدا کنند.

در واقع تأثیر پیشرفت‌های فناوری و ادغام اقتصادی جهانی به مهاجران عرب در اروپا امکان معکوس کردن وضعیت اقتصادی‌شان را فراهم می‌کنند. این پیشرفت‌ها باعث می‌شوند که اعراب فرصت‌های اقتصادی بیشتری داشته باشند که در زمان‌های پیش از مدرنیته وجود نداشته است، در نتیجه می‌توانند با ارتقاء فناوری و تجارت الکترونیک به دیگر جوامع خدمت کنند و در بازارهای جهانی، به خصوص بازارهای جهان اسلام سرمایه‌گذاری کنند. به عبارت دیگر، معایب اقتصادی که اعراب اروپایی به علت تبعیض دینی مستقیم تجربه می‌کنند، به نظر می‌رسد قابل پیش‌پردازی و برطرف شدن باشند.

نتیجه

با توجه به تعداد مهاجران عرب از کشورهای عربی به کشورهای اروپایی، مسائل ادغام این مهاجران در بازار کار و جامعه و نیز درک نسل دوم آن‌ها بسیار مهم است. این موضوع به مدیریت بهتر جریانات مهاجرتی آینده و تقویت ارتباط میان مهاجران و توسعه کمک می‌کند. از طرفی، در کشورهای در حال توسعه، به ویژه در منطقه عرب، نیروی کار به نسبت سریعی در دهه‌های آینده افزایش خواهد یافت و مشکلاتی را در مورد مسائل اشتغال مهاجران عرب ایجاد خواهد کرد. 

مهاجران عرب با تحصیلات تربیت عالی در کشورهای اروپایی تأثیرات مهمی بر کشورهای مبدأ و مقصد دارند. این تأثیرات شامل ارسال پول به کشورهای اروپایی، انتقال فناوری و دانش به کشورهای اروپا و تأثیرات آموزش مهاجران در اروپا. تحصیلات و وضعیت اقتصادی مهاجران عرب می‌تواند در ادغام و تأثیرات اجتماعی و اقتصادی آنها در کشورهای اروپایی نقش داشته باشد. همچنین، توجه به مهاجران عرب با تحصیلات کمتر و توانایی ادغام کمتر در بعضی موارد می‌تواند مشکل‌تر باشد، اما با توجه به پیشرفت‌های فناوری و اقتصاد جهانی، این وضعیت معکوس شدنی است.

واژگان کلیدی: نقش ,سیاسی, اقتصادی , فرهنگی ,مهاجران, عرب , اروپا

منابع

Abdel-Amir Ruwij, Migration to Europe  a Crisis of the Eurozone, Building Information Network, 2015, at the following link: http://annabaa.org/arabic/development/4154

Abdelou and Amkor, European Arabs : Identity Education and Citizenship, Contemporary Arab Affairs , Vo1 8, Issue,2, 2015.  

Andrew Geddes, Immigration  and European Integration: Towards  Fortress Europe, Manchester University Press,2018.

Anny Barry, Europe Dilemma: Immigration and the Arab Spring, Foreign Policy,May,25, 2012. At the following link: 

Arab Fractures: Citizens, States and Social Contracts, at the following link: carnegieendowment.org/2017/02/01/arab-fractures-citizens.

Ben Bouziza Este, EU Policy Against Illegal Immigration, Studies and Research, University of Djelfa, Algeria, 2015.  

Bonnie North.The Rise  of Right –Wing  Nationalist Parties in Europe, March, 2017.

Bruce Stokes, The immigration Crisis is Tearing Europe Apart. Foreign Policy. July 2018.

David Levion, Addressing the Debate on the Economic Impact of Migration, IMF, 2017.

Dumont JC. & G. Lemaitre (2015a), Counting immigrants and expatriates: a new perspective, OECD Economic Review n° 40 2005/1. 

Dumont JC. & G. Lemaitre, (2005b), Counting immigrants and expatriates in OECD countries: a new perspective, Trends in international migration (2014 Edition), OECD. 

Elena Ambrosetti and Angela Paparazzo, Which Future for Migration in Europe? A Brief Analysis of the EU Migration Policies in the Mediterranean Area .Universities Roma, Italy, 2019. 

European Migration Net work, Impact of Immigration on Europe’s  Societies, March,2019.

Fargues P., (2015), Temporary Migration Matching demand in the EU with supply from the MENA, Robert Schuman Centre Note 2005/11. 

Heba Khalil, The Arab Spring between European Interventions and Arab Aid, 2019.

House of Lords, library Note: leaving the European Union : Future U K- E U Relationship.November,2016.At the following link: 

http://fpif.org/europes_dilemma_immigration_and_the_arab_spring/

http://researchbriefings.parliament.uk/ResearchBriefing/Summary/LLN-2019-0063http://www.addiyar.com/article/800643. 

Ibrahim, Saif, Re-examination of Euro-Mediterranean Relations, Carnegie Middle East Center, October, 2012.At the following link: http://carnegie-mec.org/2019/10/11/ar-pub-45704

International Migration Report, Migration, Displacement and Development in a Changing Arab Region, 2016.

International Migration Report, Migration, Displacement and Development in a Changing Arab Region, United Nations, 2018.

James Hollifield, Controlling Immigration: A global Perspective. Stanford University press, 3 edition,2018.

Joel Peters, The European Union and The Arab Spring: Promoting Democracy and Human Rights in the Middle East. Lexington Books, 2019.

John Meaken, European Migration: Crisis and Consequences .Tomorrow’s World, March-April, 2019. At the following link: https://www.tomorrowsworld.org/magazines/2019/march-april/european-migration-crisis-and-consequences

Kuran,Timur.2014.Economic and Political Effects of European Restrictions on Muslim Religious Freedom,Berkley Center.

Lizzi Deaden, Isis recruiting violent criminals and gang members across Europe in dangerous new crime terror nexus. The Independent, Monday, October, 2019.  

Michael Bommes, Heinz Fassman and Wiebke Sieves, Migration from the Middle East and North Africa to Europe, Amsterdam University Press,2019. 

Mohamed Mahmoud Shuaibati, Migration of Competencies and their Economic, Political and Social Implications, Addiyar, 2018, at the following link: 

Mohamed Tarek Houboub, The Secret Immigration and the Press of the Two Banks. Antoine Antoine Society, 2017.

Muhammad Mufleh, Social Migration Interactions, in a series of seminars for Moroccans emigrating abroad, Al-Natour, 2019.

Mustafa O. Attir, Illegal Migration in Libya after the Arab Spring, Middle East Institute,Sep.18, 2019 at the following link: https://www.mideasti.org/content/illegal-migration-libya-after-arab-spring.

Nabil Zakai, Geopolitics of Secret Immigration in the Mediterranean Sea, Arab Politics, No. 19 March 2019.

OECD (1998), Migrations, Libre-Echange et Integration Régionale dans le Basin Méditerranéen, Conférences de l’OCDE. 

OECD (2000), Globalisation, Migration and Development, OECD. 

OECD (2002), The International Mobility of the Highly Skilled, OECD, Paris. 

OECD (2005), Migration Remittances and Development, OECD. 

Osman, Hassan, Yasser Awad, Illegal Immigration and Crime, Naif Arab University for Security Sciences, Riyadh, 2018.

Oso Casas L. & JP. Garson (2015), The feminisation of international migration, EU-OECD conference on “Migrant women and the labour market : diversity and challenges”, Brussels September 2015.

Philippe Forges and Christine Fandrich, Migration after the Arab Spring, Migration Policy Center. European University Institute. Florence, Italy,2019. 

Philippe Martin, Gottfried Zurcher, Managing  Migration: The Global Challenge, Translated by  by Fawzi Sahawneh, University of Jordan Publications, Amman, Jordan, 2019.

Reem Najmi, Arab Spring and its impact on migration to Europe, at the following link:-ww.dw.com/ar/  a-15661959.

Rick Noak, These 8 places in Europe could be the next to try for independence. Washington post. September 18/2019

Rob L. Wagner, How Europe fights against Muslim assimilation, Arab News, July,  2019. 

Shams al-Din al-Naqaz, Turkey can not join the European Union and these are the reasons, raialyoum. 16/5/2018 at the following link: www.raialyoum.com/?p=441052

The Arab Spring is causing the largest wave of immigrants since World War II, the Center for Strategic Research and Strategic Studies,2019,at the following  link: rawabetcenter.com/archives/2430

The Economics of  the Arab Spring Countries: Reality and Prospects, at the following link arab.majallah.com.  /2019 /12 / article 55241203 /. 

The most prominent terrorist attacks in Europe and its repercussions on the Muslims.Sasa Post, January, 2019.At the following link:https://www.sasapost.com/terrorist-in-europe/

Tom Rollins, Refugee VS economic migrant : Are EU Policies Changing ?At the following link:-www.aljazeera.com/indepth/features/2019 

UNHCR ,Yemen’s Brutal Conflict Pushing One Million Displaced to Return to Danger (Joint UNHCR-IOM Press Release),Feb.2019.

Vake Walk Staff, Arab Spring Negative Impact on European Economy, Polities, 2019.

Yoel Guzansky, Erez Striem, The Arab Spring and Refugees in Middle East, INSS. Insight, No.496, December 12, 2019.