رویکرد کره جنوبی به کشورهای عربی خلیج فارس

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر و مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

 

کره جنوبی در دهه‌های اخیر به‌عنوان یکی از قدرت‌های اقتصادی و فناوری جهان، نقش مهمی در تعاملات بین‌المللی ایفا کرده است. یکی از مناطق استراتژیک که کره جنوبی توجه ویژه‌ای به آن داشته، خلیج فارس و کشورهای عربی عضو شورای همکاری خلیج  (GCC) است. این کشورها به‌دلیل منابع عظیم انرژی، موقعیت ژئوپلیتیکی و برنامه‌های بلندپروازانه توسعه‌ای، به شرکای کلیدی برای کره جنوبی تبدیل شده‌اند. این مقاله به بررسی رویکرد کره جنوبی به کشورهای عربی خلیج فارس، با تمرکز بر همکاری‌های اقتصادی، امنیتی و استراتژیک می‌پردازد و تأثیر بحران‌های داخلی کره جنوبی و رقابت با دیگر قدرت‌های آسیایی را نیز تحلیل می‌کند.

-همکاری دیپلماسی

روابط دیپلماتیک کره جنوبی با کشورهای عربی خلیج فارس نیز در سال‌های اخیر تقویت شده است. سئول به دنبال افزایش حضور خود در سازمان‌های بین‌المللی و منطقه‌ای است و از این رو، حمایت کشورهای عربی را برای تحقق اهداف خود جلب می‌کند. همچنین، کره جنوبی در زمینه امنیت انرژی و ثبات منطقه‌ای با کشورهای خلیج فارس همکاری می‌کند

. دیپلماسی امنیتی و نظامی

امنیت اقتصادی، انعطاف‌پذیری زنجیره تامین، امنیت انرژی، و امنیت معدنی حیاتی، ویژگی‌های عمومی تقریباً هر تعامل دیپلماتیک برای کره هستند که در بیانیه‌های مشترک پس از بازدیدهای سطح بالا در سال گذشته از خاورمیانه منعکس شده‌اند. در پایان سال 2023، کره یک قرارداد آزاد تجاری با شورای همکاری خلیج فارس (GCC) و یک توافق نامه مشارکت اقتصادی نزدیکتر (CEPA) با امارات امضا کرد ،که تمرکز آنها بر امنیت انرژی و انعطاف‌پذیری زنجیره تامین را بیشتر نشان می‌دهد. (1) 

در سال های اخیر، وابستگی انرژی کره جنوبی به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس به دلیل تعلیق واردات نفت ایران تحت تحریم ها و حرکت جهانی به سمت کربن زدایی عمیق تر شده است. این اتکای فزاینده، کره جنوبی را به انجام اقدامات نظامی مستقل، مانند استقرار نیروها در ابوظبی و استقرار نیروها در تنگه هرمز، برای محافظت از شرکت‌های خود در خاورمیانه و تامین منابع انرژی پایدار از خلیج فارس سوق داده است.

کره جنوبی با ایجاد حضور نظامی در خلیج فارس به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نشان داده است که می تواند شریک امنیتی همکار باشد. این همکاری دفاعی اعتماد بین کره جنوبی و کشورهای شورای همکاری را تقویت کرده است که به نوبه خود از ابتکارات اقتصادی دولت کره جنوبی حمایت خواهد کرد. این اعتماد عاملی حیاتی در توانمند ساختن شرکت های کره جنوبی برای تضمین پروژه های تجاری آتی در منطقه خواهد بود.(2)

این روند در روابط کره جنوبی و شورای همکاری خلیج فارس افزایش مشارکت نظامی کره جنوبی در منطقه بوده است. از آن جایی که کره جنوبی به تقویت روابط اقتصادی و انرژی خود با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس ادامه می دهد، حمایت دولت برای فعالیت ایمن شرکت های این کشور در منطقه خلیج فارس بسیار مهم است.

کره جنوبی علاوه بر همکاری نظامی، به دنبال حضور در بازارهای دفاعی سودآور خلیج فارس است. صنعت دفاعی کره جنوبی که به عنوان یک صنعت استراتژیک ملی قرار گرفته است، نقش کلیدی در امنیت ملی و رشد اقتصادی دارد. در سال 2022، یک شرکت کره جنوبی قراردادی به ارزش 3.32 میلیارد دلار با امارات برای صادرات سامانه موشکی زمین به هوای Cheongung-II (SAM) امضا کرد. (3)

وزیر دفاع کره جنوبی، ارزش دیپلماسی دفاعی را با سفر به سه کشور خاورمیانه در فوریه 2024، جایی که قراردادهای دفاعی و قرارداد تسلیحاتی 3.2 میلیارد دلاری امضا کرد، نشان داد. سفر شین به قطر، عربستان سعودی و امارات متحده عربی بررسی15 سال همکاری دفاعی دوجانبه برای تقویت شرکای استراتژیک ویژه بود.در ریاض، شین و وزیر گارد ملی عربستان سعودی، توافق کردند که همکاری در صنعت دفاعی را افزایش دهند و تبادل پرسنل و آموزش مشترک بین نظامیان کشورهای خود را افزایش دهند.همچنین قرارداد صادراتی برای سیستم رهگیر موشکی میان برد و زمین به هوا کره جنوبی موسوم به Cheongung II به ارزش حدود 3.2 میلیارد دلار امضا کرد.قطر نیز تفاهم نامه ای را درباره برگزاری جلسات منظم وزیران دفاع و ایجاد یک بنیاد نهادی برای همکاری دفاعی امضا کردند.(4)علاوه بر صادرات تسلیحات، کره جنوبی در زمینه آموزش نیروهای نظامی کشورهای خلیج فارس نیز فعال بوده است. برای مثال، واحد نظامی کره‌ای موسوم به “آخ” در امارات متحده عربی مستقر است و به آموزش نیروهای ویژه اماراتی می‌پردازد .(5)این همکاری‌ها نشان‌دهنده تمایل کره جنوبی به ایفای نقش بیشتر در امنیت منطقه‌ای است.

علاوه بر این، کره جنوبی در عملیات‌های حفظ صلح سازمان ملل در منطقه خلیج فارس مشارکت داشته است. به عنوان مثال، واحد دانگ میونگ کره جنوبی در لبنان فعالیت‌های حفظ صلح و بازسازی را انجام داده است. همچنین، کره جنوبی نیروهای دریایی خود را برای مبارزه با دزدی دریایی در خلیج عدن و تنگه هرمز اعزام کرده است .(6)

-رویکرد سیاست خارجی اقتصادی

با تغییر وزن اقتصادی جهان به سمت آسیا، کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس به طور فزاینده ای به سمت شرق می نگرند و به دنبال تعمیق روابط با چهار قدرت بزرگ آسیایی، چین، ژاپن، کره جنوبی و هند هستند.(7) کره جنوبی به عنوان یکی از بزرگترین واردکنندگان نفت و گاز طبیعی مایع (LNG) در جهان، همچنان به کشورهای حاشیه خلیج فارس به ویژه عربستان سعودی، قطر و امارات متحده عربی وابسته است. با افزایش واردات نفت خام آمریکا از سال 2016، وابستگی کره جنوبی به کشورهای خاورمیانه، از جمله شورای همکاری خلیج فارس، بین سال های 2016 تا 2023 از 87 درصد به 73 درصد کاهش یافت. با این حال، تلاش‌های کره جنوبی برای تنوع‌بخشی به منابع انرژی و افزایش امنیت انرژی، از جمله سرمایه‌گذاری در انرژی‌های تجدیدپذیر و هسته‌ای، ادامه دارد. این تلاش‌ها ممکن است در بلندمدت وابستگی کره جنوبی به نفت و گاز خلیج فارس را کاهش دهد، اما در کوتاه‌مدت، این کشور همچنان به واردات انرژی از این منطقه نیازمند خواهد بود.کشورهای شورای همکاری خلیج فارس نیز نقش مهمی را در واردات گاز طبیعی کره جنوبی ایفا می کنند. در سال 2023، قطر با تامین 21 درصد از گاز طبیعی مایع کره جنوبی (LNG)، در رتبه دوم قرار گرفت. عمان چهارمین تامین کننده بزرگ بود که 10 درصد را به خود اختصاص داد . در سال‌های اخیر، کره جنوبی به دنبال افزایش واردات گاز از خلیج فارس بوده است، زیرا این کشور از تولید برق با سوخت زغال‌سنگ به تولید انرژی گازی برای کاهش انتشار گازهای گلخانه‌ای تبدیل می‌شود. علاوه بر این، هدف آن تامین منابع جایگزین گاز پس از اختلال در عرضه گاز روسیه به دلیل بحران اوکراین است.کره جنوبی فعالانه از فعالیت های صادرات LNG کشورهای شورای همکاری خلیج فارس با ساخت حامل های LNG برای آنها حمایت می کند. در سال های اخیر، هم قطر و هم امارات متحده عربی به دنبال توسعه قابل توجه صادرات LNG خود بوده اند.(8)

  قطر در حال حاضر بزرگترین صادرکننده LNG به کره جنوبی است و این کشور را به دومین شریک تجاری کره جنوبی در خاورمیانه تبدیل می کند. (9)در آگوست 2021، شرکت گاز کره (KOGAS) قراردادی 20 ساله برای خرید سالانه 2 میلیون تن LNG از سال 2025 تا 2044 از انرژی قطر امضا کرد. (10)

از نظر تاریخی، عربستان سعودی مهم ترین شریک اقتصادی کره در خاورمیانه و برترین شریک تجاری آن بوده است در حالی که عربستان سعودی بزرگ ترین مشتری شرکت های ساختمانی کره ای بوده است. از سال 2017، در راستای “چشم انداز 2030 عربستان”، 40 پروژه در پنج حوزه کلیدی با کره شروع شده است. این پنج حوزه انرژی و تولید، زیرساخت های هوشمند و دیجیتالی سازی، ظرفیت سازی، مراقبت های بهداشتی و علوم زیستی، و SME ها و سرمایه گذاری ها هستند. به عنوان بخشی از این ابتکار، شرکت نفت عربستان سعودی (آرامکو) به تنهایی 12 قرارداد با ارزش بالا با شرکای کره ای امضا کرد، از جمله یک قرارداد مربوط به همکاری در زمینه توسعه خودروهای هیدروژنی، پروژه های دریایی و زیرساختی.

کره همچنین با دولت کویت برای ساخت اولین شهر هوشمند زیست محیطی در خاورمیانه همکاری کرده است. کشور قطر منبع اصلی تامین ال‌ان‌جی به کره بر اساس قراردادی بلندمدت بوده است که پوشش مستمر و پایدار نیازهای انرژی کره را تضمین می‌کند. در قطر، اکثر شرکت‌های بزرگ ساختمانی کره‌ای در تعدادی از پروژه‌های زیرساختی برجسته فعالیت می‌کنند که شامل مترو دوحه، موزه ملی، شهر Lusail، نیروگاه ام هاول و غیره می‌شود.(11)

قراردادهای تجارت آزاد و رقابت بین آسیایی جدای از روابط اقتصادی، پویایی های ژئوپلیتیکی منطقه ای و بین المللی تأثیر عمده ای بر نحوه نزدیک شدن کره جنوبی به خلیج فارس دارد. با تشدید رقابت بین آمریکا و چین، سئول با دقت مسیر میانی “دیپلماسی متوازن” را طی کرده است تا از بیگانه شدن شریک امنیتی اصلی خود (امریکا) یا شریک تجاری شماره یک خود (چین) خودداری کند.چشم انداز کاهش یا حذف تعرفه واردات 3 درصدی که کره جنوبی بر واردات نفت خام اضافه می کند، کشورهای شورای همکاری خلیج فارس را به شدت تشویق کرده است تا یک FTA را دنبال کنند.(12)

 گفتگوهای جاری بر سر ایجاد توافقنامه تجارت آزاد (FTA) با شورای همکاری خلیج فارس نشان دهنده تمایل سیاستگذاران کره جنوبی برای قرار گرفتن گامی جلوتر از چین است که همچنین در حال مذاکره با اتحادیه آزاد تجاری خود با این اتحادیه است، همراه با اهمیت بازارهای خلیج فارس برای کالاها و خدمات کره ای. کره جنوبی و شورای همکاری خلیج فارس این امکان را برای اولین بار در سال 2007 مطرح کردند.(13)

در مورد توسعه ،از زمان بهار عربی در سال 2011، اکثر کشورهای شورای همکاری خلیج فارس امیدوارند از مدل توسعه ROK که امکان انباشت ثروت، تضمین ثبات و حفظ ارزش‌های فرهنگی آزمایش‌شده با زمان را فراهم می‌کرد، الگوبرداری کنند . مدل ROK نشان می‌دهد که دولت‌های توسعه‌یافته توانا از روابط همکاری غیررسمی با گروه‌های تجاری در جامعه برخوردار هستند و ارزش‌های سنتی آسیایی بدون گسست ناگهانی از گذشته، از جمله تحولات سیاسی، منجر به توسعه می‌شوند .  

ولیعهد عربستان سعودی گفت که کره آخرین کشوری است که با موفقیت خود را در یک نسل تغییر داده است و الگویی برای رشد عربستان سعودی خواهد بود که تحولی بی‌سابقه از مدل دولت رانتی را آغاز کرده است. در واقع، ROK از دریافت کننده کمک های سازمان ملل در کمتر از نیم قرن به یک کشور اهداکننده تبدیل شده است، تحولی که الهام بخش کشورهای در حال توسعه بوده است. 

همچنین، پارادایم نظامی و دفاعی، بخش جدیدی از مدل ROK( نام رسمی جمهوری کره (  ، با استقبال خوب رهبران شورای همکاری خلیج فارس مواجه شده است. عربستان سعودی و امارات متحده عربی برنامه ریزی کرده اند تا با دستیابی به قابلیت های دفاعی بدون تبدیل شدن به یک قدرت هژمونیک منطقه ای از خود محافظت کنند. (14)

در طول دهه گذشته، کره جنوبی و قطر نیز برای ایجاد روابط نزدیک‌تر دیپلماتیک، سیاسی و اقتصادی تلاش کرده‌اند. بار دیگر، اینها از نظر تاریخی بر صادرات انرژی به ROK از یک سو و پروژه های زیرساختی در مقیاس بزرگ توسط شرکت های کره ای از سوی دیگر متمرکز شده اند.تعامل مجدد کره جنوبی در حالی صورت می گیرد که قطر تولید خود را از ذخایر عظیم گاز میدان شمالی خود در زیر دریا افزایش می دهد. پیش بینی می شود که این گسترش قطر را تا سال 2030 به بزرگترین صادرکننده گاز طبیعی مایع (LNG) جهان تبدیل کند.(15)

کره جنوبی در سال‌های اخیر تلاش کرده است تا روابط خود با کشورهای خلیج فارس را از سطح اقتصادی به سطح استراتژیک ارتقا دهد. در سال 2018، کره جنوبی و امارات متحده عربی روابط خود را به سطح “مشارکت استراتژیک ویژه” ارتقا دادند که شامل همکاری در حوزه‌های انرژی، دفاع، فناوری و فرهنگ می‌شد (16).یکی از مهم‌ترین پروژه‌های همکاری اقتصادی بین کره جنوبی و کشورهای خلیج فارس، ساخت نیروگاه هسته‌ای برکه در امارات متحده عربی است. این پروژه که با مشارکت شرکت‌های کره‌ای مانند KEPCO انجام شد، اولین نیروگاه هسته‌ای صادراتی کره جنوبی محسوب می‌شود و نشان‌دهنده توانایی فنی و تخصصی این کشور در حوزه انرژی هسته‌ای است. (17)علاوه بر این، کره جنوبی در پروژه‌های زیرساختی بزرگی مانند ساخت برج خلیفه در دبی و مترو دوحه در قطر مشارکت داشته است که نشان‌دهنده حضور قوی این کشور در بخش ساخت‌وساز منطقه است .این مشارکت به کره جنوبی اجازه داد تا حضور خود در منطقه را تقویت کند و از فرصت‌های اقتصادی و امنیتی بیشتری بهره‌مند شود.علاوه بر این، کره جنوبی در چارچوب برنامه‌های توسعه‌ای کشورهای خلیج فارس مانند “چشم‌انداز 2030 عربستان سعودی” و “چشم‌انداز 2071 امارات متحده عربی” مشارکت فعال داشته است. برای مثال، شرکت‌های کره‌ای در پروژه‌های شهر هوشمند نئوم در عربستان سعودی و توسعه انرژی‌های تجدیدپذیر در امارات مشارکت کرده‌اند(18)

همچنین روابط اقتصادی و سرمایه گذاری بین امارات متحده عربی و جمهوری کره رشد قابل توجهی داشته است. تجارت غیرنفتی بین دو کشور در سال 2023 به 5.3 میلیارد دلار رسید که نسبت به مدت مشابه سال قبل 12.5 درصد افزایش داشت. سرمایه گذاری کره در امارات به 2.2 میلیارد دلار افزایش یافت، در حالی که سرمایه گذاری امارات در کره تا پایان سال 2022 به 578 میلیون دلار رسید.

امارات متحده عربی دومین شریک بزرگ تجاری عربی کره و چهاردهمین آن در سطح جهان است که 20 درصد تجارت این کشور آسیای شرقی با کشورهای عربی را به خود اختصاص داده است. در مقابل، جمهوری کره به عنوان دهمین شریک تجاری غیرنفتی امارات متحده عربی در میان کشورهای آسیایی غیر عرب و 30مین شریک تجاری بزرگ جهان قرار دارد.امارات متحده عربی در چارچوب شراکت استراتژیک خود 30 میلیارد دلار سرمایه گذاری مستقل در بخش های استراتژیک کره در ژانویه 2023 انجام داد.

امارات متحده عربی و جمهوری کره در اکتبر 2023 مذاکرات مربوط به توافقنامه مشارکت اقتصادی جامع (CEPA) را به پایان رساندند که همکاری تجاری و سرمایه گذاری آنها را افزایش می دهد و باعث رشد اقتصادی هر دو کشور می شود.نیروگاه انرژی هسته ای برکه احتمالاً پروژه شاخصی است که تحت این مشارکت به وجود آمده است. این پروژه 20 میلیارد دلاری اولین ساخت نیروگاه هسته ای جمهوری کره است که در خارج از کشور اجرا شد، پس از آن که شرکت انرژی هسته ای امارات (ENEC) آن را به کنسرسیومی به رهبری شرکت برق کره (KEPCO) اعطا کرد.

ENEC با علامت گذاری یک نقطه عطف مهم، اتصال موفقیت آمیز واحد 4 نیروگاه انرژی هسته ای برکه به شبکه انتقال امارات را در مارس 2024 اعلام کرد.(19)

 

-چالش‌ها و فرصت‌ها

بحران سیاسی کره جنوبی که با تصمیم جنجالی رئیس جمهور یون سوک یول در تلاش برای اجرای حکومت نظامی آغاز شد، از سیاست ملی فراتر رفت و بر سیاست اقتصادی و امور خارجی تأثیر گذاشت.علیرغم این نوسانات، مشارکت پایدار بین کره جنوبی و شورای همکاری خلیج فارس ، ممکن است باعث تردید کوتاه مدت در معاملات جدید شود، مهم است که اذعان کنیم این روابط تا چه حد پیشرفت کرده اند. آنچه در دهه 1970 به عنوان مبادلات ساده نفت در برابر نقد آغاز شد، به یک مشارکت پیچیده و چندوجهی تبدیل شد. امروزه، شرکت‌های کره‌ای در حال ساخت نیروگاه‌های هسته‌ای در امارات متحده عربی هستند، سرگرمی‌های کره‌ای مخاطبان خلیج‌فارس را مجذوب خود می‌کند، و پروژه‌های تحقیقاتی مشترک زمینه‌هایی از فناوری هیدروژن گرفته تا شهرهای هوشمند را ارتقا می‌دهند. این مشارکت ها که بر اساس اعتماد و تفاهم مشترک ساخته شده اند، به اندازه کافی برای تحمل آشفتگی های سیاسی مقاوم هستند.در سال‌های اخیر، کره جنوبی ابتکارات راهبردی را برای همسویی با اولویت‌های هر کشور شورای همکاری خلیج فارس تنظیم کرده است. کشورهای خلیج به طور فعال وابستگی خود را به هیدروکربن ها کاهش می دهند، به سمت شهرهای هوشمند، اکوسیستم های دیجیتال و انرژی های تجدید پذیر می روند. تخصص کره جنوبی در این بخش های پیشرفته مکمل برنامه های چشم انداز ملی شورای همکاری خلیج فارس است، مانند چشم انداز 2030 عربستان، چشم انداز ملی قطر 2030، و سال 2071 امارات متحده عربی.شرکای خلیج فارس با توجه به روابط خود بر اساس اهداف استراتژیک، احتمالاً تعامل خود را با سئول حفظ خواهند کرد.(20)با وجود پیشرفت‌های قابل توجه در روابط کره جنوبی با کشورهای خلیج فارس، چالش‌هایی دیگری نیز وجود دارد. رقابت با دیگر قدرت‌های آسیایی مانند چین و ژاپن در منطقه خلیج فارس یکی از این چالش‌هاست. چین به عنوان یکی از بزرگ‌ترین شرکای تجاری کشورهای خلیج فارس، نقش فزاینده‌ای در منطقه ایفا می‌کند و این امر می‌تواند موقعیت کره جنوبی را تحت تأثیر قرار دهد.

 

چشم انداز

با توجه به رشد اقتصادی و فناوری کره جنوبی و نیاز کشورهای خلیج فارس به تنوع‌بخشی اقتصادی و توسعه زیرساخت‌ها، آینده روابط بین کره جنوبی و کشورهای حاشیه خلیج فارس مثبت به نظر می‌رسد. توافقنامه‌های تجاری و سرمایه‌گذاری‌های مشترک می‌توانند به تقویت این روابط کمک کنند. علاوه بر این، همکاری‌های امنیتی و دفاعی نیز می‌تواند به عنوان یک عامل کلیدی در تحکیم روابط دو طرف عمل کند.در نهایت، کره جنوبی با استفاده از مزیت‌های اقتصادی، فناوری و فرهنگی خود، می‌تواند به عنوان یک شریک استراتژیک مهم برای کشورهای حاشیه خلیج فارس مطرح شود. با این حال، موفقیت این روابط به توانایی کره جنوبی در مدیریت چالش‌های ژئوپلیتیکی و رقابت با دیگر قدرت‌های آسیایی بستگی خواهد داشت.

 

References

1.https://www.mfat.govt.nz/en/trade/mfat-market-reports/south-korea-trade-and-economic-update-february-2024

2.https://koreajoongangdaily.joins.com/2023/02/14/national/diplomacy/gcc-korea-fta/20235522170

3.https://www.grc.net/single-commentary/203

4.https://ipdefenseforum.com/2024/03/south-korea-strengthens-defense-ties-in-middle-east/

5.https://www.koreaherald.com/article/2927278

6.https://mecouncil.org/publication/south-korea-and-gcc-states-a-growing-partnership/

7. https://mecouncil.org/publication/asia-in-the-gcc-a-new-strategic-partner/

8.https://www.grc.net/single-commentary/203

9.https://thepeninsulaqatar.com/article/28/10/2022/qatar-korea-trade-will-hit-new-highs-soon-korean-ambassador#:~:text=Qatar%20is%20the%20largest%20LNG,beginning%20%diplomtic%20e%

10.https://www.reuters.com/business/energy/south-korea-signs-20-year-lng-deal-with-qatar-2021-07-12

11.https://www.tamimi.com/law-update-articles/korea-a-special-strategic-partner-in-the-middle-east/

12. https://www.spglobal.com/commodityinsights/en/market-insights/latest-news/oil/012022-south-korea-gcc-agree-to-discuss-fta-to-reduce-crude-trading-costs.

13.https://aric.adb.org/fta/korea-gulf-cooperation-council-free-trade-agreement.

14.https://www.ispionline.it/en/publication/south-korea-gcc-ties-dynamic-reciprocity-178015

15. https://dohanews.co/qatar-and-south-korea-a-long-history-of-energy-ties/.

16.https://www.wam.ae/en/article/13xpl7w-uae-and-republic-korea-strategic-partnership

17.https://www.grc.net/single-commentary/203

18.https://www.files.ethz.ch/isn/156678/GCC-ROK_Paper_final_6-11-2012_8858.pdf 

19.https://www.wam.ae/en/article/13xpl7w-uae-and-republic-korea-strategic-partnership

20.https://intpolicydigest.org/how-south-korea-s-political-shifts-could-reshape-gulf-relations/