مریم وریج کاظمی
پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
استان های فوجیان و جیانگ سو چین که در کرانه دریای چین جنوبی قرار دارند با توجه به روابط اقتصادی-تجاری خود با شرکای خاورمیانه، دو طیف متمایز را در امتداد جاده ابریشم دریایی شکل دادند. ایجاد تنوع در همکاری ها در بخش انرژی با عربستان سعودی نقشی است که فوجیان سعی کرده خود را به عنوان نقطه شروع جاده ابریشم دریایی نشان دهد.
در همین حال، جیانگ سو با سرمایه گذاری های گسترده با امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به قطب بزرگ جهانی در زمینه تدارک امکانات و حمل و نقل، نقش مهمی به عنوان نقطه تقاطع جاده ابریشم زمینی و جاده ابریشم دریایی پیدا کرده است. پیوند استان فوجیان با عربستان سعودی و استان جیانگ سو با امارات متحده عربی در جاده ابریشم دریایی به عنوان یک کاتالیزور برای رشد اقتصادی منطقه در حال شکل گیری است. در این راستا، مقامات این شهرها سعی کرده اند امکانات ساحلی خود را بهینه کنند و برای بدست آوردن سیاستهای مورد نظر خود با یکدیگر به رقابت بپردازند.
تاکنون فوجیان و جیانگ سو نسبت به 11 استان دیگر ساحلی چین، متمایزترین و پویاترین روابط را با کشورهای عربی خلیج فارس در داخل و خارج از چارچوب جاده ابریشم دریایی داشتند و کماکان در حال توسعه آن هستند. دراین راستا مقامات فوجیان، صندوق سرمایه گذاری 1.6 میلیارد دلاری برای حمایت از طرح جاده ابریشم دریایی تأسیس کردند(1). بدین ترتیب فوجیان به عنوان منطقه اصلی توسعه جاده ابریشم دریایی قرن بیست و یکم معرفی شد. دولت استانی فوجیان اهداف خود را در راستای گسترش کانال های سرمایه گذاری دو طرفه، هدایت سرمایه گذاری خارجی به سمت صنایع پیشرو فوجیان و حمایت از شرکت های داخلی واجد شرایط برای ایجاد مناطق همکاری اقتصادی و تجاری و پایگاه هایی برای تدارکات تجاری، تولید و فرآوری مواد اولیه عنوان کرد(2). در این راستا فوجیان رابطه پیشین خود را با محوریت انرژی با عربستان سعودی به یک رابطه قوی و متنوع با آرامکو عربستان تبدیل کرده است، رابطه ای که می تواند ثروت آن را در مانور بین استانی برای اجرای طرح دلتا رودخانه یانگ تسه تقویت نماید.
از سوی دیگر فعالیت های تجاری و سرمایه گذاری جیانگ سو تحت جاده ابریشم دریایی بیشتر در زمینه های همکاری طراحی شده است تا از برنامه های بلندپروازانه امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به مرکز جهانی خدمات-تدارکات و حمل و نقل استفاده کند. در هر دو مورد، اقدامات پیشگامانه مقامات استانی با ابتکار عمل قاطعانه توسط سهامداران اصلی دولتی در کشورهای شریک و آرامکو عربستان سعودی در مورد فوجیان و بنادر ابوظبی در مورد جیانگ سو تکمیل شده است. در ادامه به تفکیک به بررسی روابط اقتصادی-تجاری استان های فوجیان و جیانگ سو با دو کشور عربستان سعودی و امارات متحده عربی می پردازیم:
استان فوجیان
روابط فوجیان با کریدور خاورمیانه جدید متمرکز بر بخش انرژی است، زیرا چین به نفت خاورمیانه شدیدا وابسته است. از این رو روابط مبتنی بر انرژی، استان فوجیان را در مشارکت استراتژیک نفتی با عربستان سعودی قرار می دهد. البته قبل از ارتباط استان فوجیان با عربستان سعودی در طرح جاده ابریشم دریایی، فوجیان در پروژه سرمایه گذاری با شرکت آرامکو عربستان در سال 2007 مشارکت داشت و مجتمع های شیمیایی مرتبط با آن در شهر گوانجو و ماوژوا تاسیس شد(3). بدین ترتیب فوجیان خود را به عنوان نقطه اتکاء همکاری انرژی بین چین و عربستان سعودی تثبیت کرد.
سفر رئیس جمهور چین به ریاض عربستان سعودی در سال 2016، متقابلاً با سفر پادشاه سلمان به پکن در مارس 2017، زمینه را برای ایجاد مشارکت استراتژیک بین دو کشور فراهم آورد. از آن زمان، آرامکو عربستان سعودی به ویژه شرکت تابعه آن در آسیا، نقش مهمی در ایجاد همکاری بین ابتکار کمربند- جاده چین و چشم انداز 2030 عربستان داشته است(4). آرامکو آسیا بر اساس برنامه تجاری خود برای حمایت از جریان سرمایه گذاری متقابل بین چین و عربستان سعودی، تلاش خود را برای گسترش مشارکت در تجارت افزایش داده است. آرامکو در تلاش است تا از مزایای منطقه آزاد تجاری چین استفاده کند، از این رو در حال برنامه ریزی برای ساخت قطب توزیع مواد شیمیایی برای محصولاتی است که در فوجیان تولید می کند و شهر شیامن چین را به عنوان کاندیدای اصلی معرفی کرده است. این فعالیت ها می تواند به نوبه خود باعث تعمیق و تنوع بیشتر تجارت در چین شود، به عنوان مثال عربستان سعودی در حال پیگیری ساخت پارک صنعتی گولئی در فوجیان است(5). بدین ترتیب همکاری های انرژی بین استان فوجیان و آرامکو سعودی راه را برای روابط تجاری بیشتر و متنوع تر و فرصت های جدید تجاری باز کرده است. در حال حاضر آرامکو عربستان و شرکت صنایع عربستان سعودی در حال فعالیت گسترده هستند و می خواهند حضور خود را در سایر مناطق چین مانند هاینان، لیائونینگ، چجیانگ، گوانگ دونگ و تیانجین افزایش دهند(6).
با این حال اگرچه روابطی که بین استان فوجیان و عربستان سعودی برقرار شده است محکم و قابل توجه است، اما مقامات فوجیان به طور گسترده فرصت های تجاری را در سایر نقاط خلیج فارس به ویژه در امارات متحده عربی دنبال می کنند. در این راستا، به مدت پنج سال متوالی، اداره بازرگانی استان فوجیان، غرفه و جلسات تجاری خود را در مرکز تجارت جهانی دبی برگزار کرد(7).
استان جیانگ سو
تعاملات جاده ابریشم دریایی استان جیانگ سو با خاورمیانه، مانند استان فوجیان، در کشورهای عربی خلیج فارس متمرکز است. با این حال، فعالیت های جیانگ سو و خلیج فارس از چندین جنبه با فعالیت های فوجیان متفاوت است. اول، ارتباط جیانگ سو با خلیج فارس بیشتر در امارات متحده عربی و کمتر در عربستان سعودی متمرکز است. دوم، جیانگ سو با هم سویی در جهت تلاش های امارات متحده عربی برای تبدیل شدن به یک قطب جهانی خدمات-تدارکات و حمل و نقل، فعال بوده است و فرصت های سرمایه گذاری و صادرات را در درجه اول برای شرکت های استانی که عمدتا در بخش های غیر انرژی هستند، گسترش می دهد. سوم، تا به امروز در درجه اول جریان سرمایه گذاری در مورد جیانگ سو، برخلاف فوجیان، به سمت خارج بوده است.
امارات متحده عربی دروازه ای برای صادرات حدود شصت درصدی از چین به بازارهای خاورمیانه و شمال آفریقا است. در سال های اخیر، استان جیانگ سو، که 13.8درصد از کل تجارت خارجی چین در سال 2019 را تشکیل می دهد(8) ، تلاش کرده سهم بازار شرکت های خود را در “منطقه منا” (مخفف خاورمیانه وشمال آفریقا) افزایش دهد و نبض تجارت در آفریقای شرقی را نیز به دست آورد. لازم به ذکر است که اهداف پروژه جاده ابریشم دریایی چین با برنامه چشم انداز 2030امارات متحده عربی همسو است. سنگ بنای تعامل جاده ابریشم دریایی جیانگ سو با امارات متحده عربی در منطقه صنعتی چین و امارات متحده عربی در منطقه صنعتی خلیفه (کیزاد KIZAD free zone) ابوظبی است، پروژه ای که در ژوئیه 2017 اعلام موجودیت کرد و توسط دولت استانی جیانگ سو پیگیری می شود (9).
هوانگ لیکسین، معاون اجرایی فرماندار استان جیانگ سو و امضا کننده توافق نامه همکاری سرمایه گذاری، عزم خود را برای ساخت منطقه ای با ظرفیت افزایش همکاری امارات و چین تحت برنامه ابتکار کمربند- جاده استوار کرده است (10). همچنین شرکت همکاری و سرمایه گذاری استانی خارج از کشور جیانگ سو، به عنوان ذینفع اصلی منطقه صنعتی، قرارداد اجاره 50 ساله در قطعه زمینی در منطقه صنعتی کیزاد امضا کرد(11). این در حالیست که از سالها قبل، شرکت هواپیمایی ملی مستقر در ابوظبی امارات(اتحاد ایرویز) و سرمایه گذاری استانی خارج از کشور جیانگ سو توافق نامه خدمات شرکتی و ترانزیتی را امضاء کرده بودند. لازم به ذکر است مقامات استانی جیانگ سو در کمک به توسعه فرصت های جدید تجاری در منطقه آزاد تجاری کیزاد فعالانه عمل کردند(12).
به نظر می رسد در جهان کنونی، کنترل و مدیریت بحران برای نظارت بر رقباء منطقه ای و جهانی با تبعیت از یک الگوی منسجم متاثر از روابط اقتصادی-تجاری با تاکید بر ایجاد اتحادیه ها و توافق نامه های دو یا چند جانبه در سطح استانی-منطقه ای از جانب کشورهای که تمایل داشته باشند امتیازات استراتژیک برای رسیدن به اهداف تعریف شده ملی خود را بدون استفاده از شیوه های رایج مداخله گری کسب نمایند در حال پیگیری باشد، موضوعی که چین و اغلب کشورهای حوزه خلیج فارس را علاقمند به همکاری با یکدیگر می کند.
کلید واژگان: چین، عربستان, سعودی, امارات متحده عربی, اقتصاد, خلیج فارس, جیانگ سو, فوجیان,مریم وریج کاظمی
1-Fund to boost China’s maritime silk road development, China Daily, May 19, 2014,
2-http://www.chinagoabroad.com/en/article/fujian-to-explore-21st-century-maritime-silk-road
3-https://www.reuters.com/article/us-sabic-m-a-saudi-aramco-exclusive/exclusive-saudi
4- Jane Perlez,President Xi Jinping of China Is All Business in Middle East Visit, 2017,
5- SABIC Signs MoU to Build Petrochemical Complex in China’s Fujian,2018,
6- ExxonMobil starts US$10 billion Guangdong petrochemical project, Asia Connect, 2020,
7- Fujian Brands on the Maritime Silk Road’ promotes Fujian products, PRNewswire, 2019,
8- East China’s Jiangsu province reports $632b in foreign trade in 2019,China Daily, 2020,
9-Chinese enterprises make debut in China-UAE Industrial Capacity Cooperatio, 2019,
10-Jiangsu Government establishes state-owned financial, ADGM China Office, July 10, 2018
11-https://www.reuters.com/article/us-emirates-china-investment
12-Zhu Wenqian,Chinese firms investing big in UAE,China Daily,
