کرونا و رویدادهای ایجاد شده در عرصه نظام بین الملل

زهرا شریف زاده

کارشناس امور بین الملل

چکیده

    ویروس کرونا با سرعت طوفانی توانست چهره جهان را از دنیای سرشار از رنگ، هلهله وجنب وجوش به جهانی ساکت ،مغموم وبی رنگ درلحظه تبدیل کند بنابراین دامنه اثرگذاری آن درزمان حال متوقف نخواهدشد و اثرات خود بر  پساکرونا را هم تحمیل خواهدکرد. این نوشتار با هدف بررسی تاثیرات ویروس کووید19 بر نظام بین ­الملل به روش توصیفی تحلیلی انجام گرفته است و اطلاعات مربوطه از طریق مقالات و منابع اینترنتی جمع آوری شده است. به همین منظور سوال را بدی نگونه مطرح می­کند که، با شیوع قابل چشم­گیر ویروس کرونا در جهان در اینده می­توانیم شاهد چه تغییراتی در عرصه بین­ الملل و همچنین جوامع گوناگون باشیم؟

فرضیه کار بیان می­دارد که، ویروس کووید 19 و یا همان کرونا تاثیرات قابل توجهی در حوزه اجتماعی،اقتصادی،سیاسی و فرهنگی در عرصه نظام بین ­الملل می­تواند داشته باشد. که پرداختن به همه ابعاد آن از حوصله پژوهش خارج می­باشد و تاکید بر نظام بین الملل در بعد سیاسی است. لذا در بعد سیاسی باعث تغییر در رویکرد و باور قدرت­های تاثیرگذار بر نظام بین الملل، ایجاد فضای توطئه ­سازی، تضعیف دموکراسی و تقویت اقتدارگرایی، و تغییر در حوزه نظریه­ های مهم روابط بین­الملل شده است.

مقدمه

     ویروس کرونا به یک چالش همه‌گیر و به یک مسئله پاندمیک برای تمامی کشورهای دنیا تبدیل شده است.  این ویروس، سه ماه پیش ابتدا در چین، خود را نشان داد اما اکنون تقریبا تمام کشورهای دنیا با این بیماری دست و پنجه نرم می‌کنند. هر روز تعداد بیشتری از افراد به بیماری کووید-۱۹ مبتلا شده و جان‌ خود را از دست می‌دهند،  و یا به عبارت دیگر می­توانیم اینگونه بحث را مطرح کنیم که ویروس کووید 19 تاثیرات قابل توجهی را بر سطح مسائل معتدد و مؤثر بر زندگی ملت­های گوناگون گذاشته است و به همین منظور دولت‌ها سیاست‌های همراه با مداخله بیشتر را اتخاذ کرده اند، محدودیت‌های بیشتری برای شهروندان در کشورهای مختلف وضع کرده­اند، شهرهای بیشتری قرنطینه شده­اند، بازارهای بورس یکی پس از دیگری با کاهش شاخص فروش روبه‌رو شده و سقوط می‌کنند، شرکت‌ها، ادارات و کارخانه‌ها پی در پی تعطیل می‌شوند و سیستم حمل و نقل بین‌المللی تقریبا متوقف شده است. و به نوبه خود می­توانیم از آن به عنوان یک فاجعه بین ­المللی یاد کرد لذا در این مقاله با استفاده از نظریه هافستد در صدد رسیدن به سطحی از تحلیل درست می­باشیم

چارچوب نظری

مطالعاتی که هافستد درباره­ی ابعاد فرهنگی و اجتماعی انجام داده است، بر ارزش­های مربوط به کار خود را نشان می­دهد. هافستد معتقد است که هر فردی در طول زندگی خود دارای برنامه ریزی­های مختلفی می­باشد که از بدو کودکی آن را فراگرفته و در دوره دانشگاه و تحصیلات عالی به آن ارتقاء می­بخشد. این اندیشمند معتقد است که ارزش­های مذکور جهانی نیستند بلکه بیشتر در سطح ملی خود را نشان می­دهند. در سطح ملی مهم­ترین ارزش­های مورد تاکید هافستد به اینگونه می­ باشند. 1- فردگرایی در برابر جمع­گرایی. 2- فاصله ­قدرت. 3- اجتناب از تردید و دو دلی. 4- مردگرایی در مقابل زن­گرایی و نگرش بلند مدت در مقابل نگرش کوتاه مدت(هافستد، 1989: 389-392). در بحث مربوط به کرونا که امروزه یکی از پر سروصداترین مسائل مورد پژوهش است یکی از فاکتورهایی که هافستد در مورد آن صحبت کرده است،  خویشتن‌داری افراط‌گرایی می­باشد که در اینجور مواقع دولتمداران به آن نیازمند هستند. نگرش افراط‌گرایی دانست که بر میزان شاد بودن مردم جامعه، کنترل زندگی، اوقات فراغت از کار و آزادی تمرکز دارد. در جوامعی که مردم افراط‌گرا هستند، زمان بیشتری برای تفریح سپری می‌کنند، روابط دوستانه بیشتری دارند، احساسات هر شخص بسیار مهم و نگرش آن‌ها به مسائل زندگی مثبت است. در نقطه مقابل، جوامع خویشتن‌دار معرفی می‌شود. در این جوامع، مردم بیشتر بر اساس عقل تصمیم‌گیری می‌کنند، دید آن‌ها به مسائل جامعه و غریبه‌ها منفی است، زمان استراحت اهمیت بسزایی ندارد؛ صرفه‌جویی ارزش محسوب

می‌شود و پایبندی به اصول و عهد اهمیت دارد(دهمرده قلعه­ نو و زارعی، 1397: 351). این نگرش با شیوع ویروس کووید-19 در بعد کلان و در سطح دولت­های درگیر با این معضل خود را به شکل چشم­گیری نشان داده است. بدینگونه که اگر بخواهیم فردگرایی هافستد را دیکتاتوری بدانیم امروزه با کم رنگ شدن نیروهای حافظ صلح این روند در حال شکل گیری بر خلاف انتظار مجامع علمی می باشد. و اینکه  قدرت­های بزرگ با توجه  به توسعه و شیوع ویروس کووید-19 فاصله قدرت خود را به منظور بهتر کردن  اوضاع از طریق همکاری بین المللی کمتر کرده اند و این مسئله به نوبه خود باعث می شود که در صورت ادامه آن جهان به سمت چند قطبی سوق پیدا کند. به همین خاطر می باشد که در ادامه پژوهش به بررسی تغییرات سیاسی که در زمان بحران کرونا در نظام بین الملل با توجه به فرهنگ موجود در این نظام ایجاد شده است می­پردازیم.

کووید-19 و آینده سیاسی نظام بین ­الملل

 1-تغییر الگوی رفتاری و فکری قدرت­های بزرگ

   ویروس کووید 19 باعث خواهد شد که در حوزه فکری و رفتاری قدرت­های بزرگ در آینده تغییراتی اساسی ایجاد شود. درحالی که درسال2020رقابت بین چین وامریکا نمودها ونمادهای متنوعی پیداکرده است درهم نوردیدن ویروس کرونا از نقطه شروع چین و انتشار ویروس جهش یافته کرونا  در چندقاره، و تحمیل سیاست گذاری برای ایزوله کردن و  قرنطینه خانگی  بر برخی از ایالات  امریکا، سویه جدیدی به رقابت قدرتهای بزرگ ازجمله به امریکا و چین بخشید و اسطوره شکست ناپذیری امریکا ترک هایی برداشت و واقعیت ها نشان داد که امریکا به عنوان یک قدرت اثرگذار و نفوذ ناپذیر در انتشار ویروس، به قدرت نفوذپذیر از پاندمی ویروس کرونا تغییر چهره داد. کاهش اعتبار اتحادیه اروپا در واکنش مؤ ثر درقبال کرونا و انفعال و رها کردن ایتالیا و اسپانیا در چمبره بیماری ،ودر نتیجه با تدوام این رویه، درآینده نه چندان دوری، در نظام معرفتی و شناختی اروپا یی ها تغییرهایی به سوی تقویت ناسیونالیسم و تقلیل تعهد در قبال اتحادیه ها، شکل خواهد گرفت. البته در نگاهی دیگر چنانچه درقسمت تأثیر تئوری ها در حوزه روابط بین الملل یاد خواهد شد ،بعضی از صاحب نظران از برآیند تغییرهای جهانی چنان نتیجه گرفته اند که درپسا کرونا احتمال افزایش همکاری های بین المللی  در صورت افول نسبی نقش آفرینی امریکا دور از انتظار نخواهد بود. چرا که این طرز فکر و سبک فکری در نظام بین­الملل توسعه پیدا می­کند که نسبت به تردیدها و بدبینی­ های قبل از کرونا که این آیتم مورد تاکید هافستد نیز می باشد، بازنگری کلی ایجاد کنند و مشکلات مهم خود را از طریق همکاری و ایجاد ائتلاف حل­وفصل کنند. البته شایان ذکر است که با افول قدرت بلامنازعه آمریکا و خدشه دار شدن رویه شکست ناپذیر بودن آن این احتمال نیز وجود دارد که

 جهان به سمت چند قطبی سوق پیدا کند و چین در کنار روسیه خود را سهامداری از اصول نظام بین الملل بدانند(Blumenthal, 2020: 1-8).

2- تغییر در نظام بین الملل و نظریه ­های سیاست­ خارجی

مهم­ترین اثری که ویروس کووید-19 در سطح بین ­المللی برای کشورها ایجاد کرد تغییر دیدگاه ­هایی بود که نظریه­ های روابط بین­الملل در صدد بررسی سیاست خارجی کشورهای گوناگون بودند. برای مثال جان آلن مدیر اندیشکده بروکینگز بر نظریه تغییر شکل ساختار قدرت در نظام بین الملل و افزایش بی ثباتی در دنیا تأکید نموده یا فردی به نام دالیا داسا کایه از مدیران یکی از مراکز سیاست گذاری عمومی  دیدگاهی درباره اثر کرونا بر وضعیت سیاسی خاورمیانه، بر موضوع بحران سلامت  بر اثر عفونت کرونا در  محیط آسیب پذیر  آورگان لیبیایی،یمنی،سوریه یی و بر تنش در روابط ایران امریکا و اعمال سیاست فشار حداکثری در پناه کرونا، احتمال همکاری های فنی بین ایران و امیرنشین های حوزه خلیج فارس در مهار اپیدمی کرونا  و…. در واقع بر اثرپذیری شدید خاورمیانه در فردای رخت بربستن کرونا از جهان تأکید می نماید. و یا اینکه اندیشمندان در حوزه روابط بین الملل به این نتیجه دست یافتند که نظریه واقع ­گرایی که یکی از مهم­ترین نظریه­ های حوزه روابط بین­ الملل است در بررسی و تحلیل مشکلات و مسائل ایجاد شده در نتیجه ویروس کووید-19 ناقص است و دلیل آن­ها هم این است که هیچ واقع­گرایی نظیر مرشایمر به منظور رسیدن به یک جامعه مطلوب به شهروان یک کشور پیشنهاد نمی دهد که در خانه بماند و کارهای خود را در آنجا انجام دهد(Walt, 2020: 1-2).

3-توسعه اقتدار گرایی و تضعیف دموکراسی

     پیش بینی می شود در برخی مناطق جهان از جمله در خاورمیانه درصورت وسیع ترشدن شکاف بین سیاست های حکومتی درقبال کرونا و انتظارهای اجتماعی در  افکار عمومی که درشبکه های اجتماعی پردازش می شود حکومت های چون مصر به رویه رایج اقتدارگرایان در سرکوب روی آورند. انحراف توجه مجامع بین المللی و نهادهای غیردولتی فرامرزی و محدودیت های آمد و شدگروه های صلح ،در کوتاه مدت سبب فشار وقطع امید از یک نیروی حامی بر گروه ها و جریان های زیر فشار در دنیا شده است.  همچنین، در پس بحران کرونا انتخابات در سریلانکا، بولیوی، مجارستان  به تعویق افتاد وحنی گمانه زنی ها نشان گر آن بود که امریکا با  تخلیه برخی از پایگاهها و انتقال آنها به عین الاسد وحریر در عراق  درصدد انجام یک کودتای خاموش برضد دولت شیعی وحامیان منطقه ای آن در بحبوحه  بحران کرونا است.  همچنین برخی دولتمردان در دنیا ممکن است از سایبان کرونا برای تأخیر و کم اثرسازی فشار برخود استفاده ببرند مثل نتانیاهو که محاکمه وی  تاکنون،به خاطر مفاسد اقتصادی به عقب افتاد(واعظ،24/1/1399).

4- نگاه­های توطئه محور در تحلیل چرایی وچگونگی پاندومی شدن ویروس کووید-19در دنیا

در زمینه بحران جهانی کووید-19، تئوری های توطئه در سایت های خبری دیجیتال و رسانه های اجتماعی به نحو قابل چشم­گیری توسعه پیدا کرده است. این در حالی است که فعالیت شبکه­های اجتماعی و ایجاد تبلیغ یک بحث تازه نمی­باشد اما این روزها با شیع این ویروس کووید19 مسائل تبلیغاتی و متهم کردن یکدیگر یکی از جذابترین موضوعاتی می باشد که شاهد آن هستیم. که باعث  تقویت شایعات ، اطلاعات نادرست ، توطئه ها و دروغ های آشکار می شود. برای دولتهایی که به دنبال ایجاد اعتماد و ارتباط واضح هستند ، این یک کابوس است. برای کسانی که به دنبال ایجاد هرج و مرج و شک هستند ، این فرصتی است(Thomas,2020: 1-5).

نتیجه­ گیری

با توسعه و شیوع ویروس کووید 19 در شهر ووهان چین دولتمردان این کشور بدون فوت وقت آن را به سازمان جهانی بهداشت اعلام کردند. لذا با توجه به مصرف­ گرایی این کشور و توسعه روند تجارت آن با کشورهای معتدد این ویروس از ووهان چین به کشورهای دیگر از جمله ایران و ترکیه به شکل قابل چشم­گیری توسعه پیدا کرد. ماهیت خارجی این معضل به گونه ­ای می­باشد که نگاهی به میزان قدرت کشورها در ابعاد گوناگون ندارد و روند توسعه خود را در نوردید. لذا این مسئله باعث شد که قدرت طلبی و یکجانبه­ گرایی نظام بین الملل در عرصه مبارزه با این ویروس خدشه­ دار شده و باعث شود که کشورهای قدرتمندی نظیر آمریکا برای مبارزه با آن به سمت همکاری با کشورهای دیگر سوق پیدا کند. این به معنای تغییراتی اساسی هم در عرصه نظام بین الملل و هم در عرصه نظریه های روابط بین الملل می باشد. همانگونه که مطرح شد کشورهای گوناگونی و همچنین سازمان های بین الملل مختلف با این ویروس کووید-19 دست و پنجه می زنند لذا در برخی مواقع ممکن است از حوزه تخصصی خود غافل شوند. به عبارت دیگر ممکن است در این زمان دیدبان حقوق بشر تمام تمرکز خود را بر مدیریت این بحران گذاشته باشد و عملکرد کشورهای دیگر و برخی از دولتها که خلاف اول این سازمان حرکت کرده اند را نادیده بگیرند.

    کلید واژه: ویروس کووید19، اثرات اقتصادی، اثرات سیاسی، اثرات فرهنگی، اثرات اجتماعی