معصومه محمدي
پژوهشگر روابط بين الملل
مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
حمله نظامی روسیه در اوکراین، یک رویداد تاریخی و جهانی است که نشان‌دهنده آخرین اقدام مدعی هژمون جهانی پس از جنگ سرد و آغازگر دورانی جدید در نظم نظام بین الملل است. جنگی که پایانی نانوشته اما دربردارنده طیفی از پیامدهای احتمالی از یک جنگ سرد یا داغ جدید در بی ثبات سازی قدرت هایی چون ایالات متحده، روسیه و چین است. این جنگ در شرایطی است که غرب تحریم‌های بی‌سابقه‌ای را علیه روسیه در زمان بی‌سابقه اعمال کرده و پتانسیل واقعی برای سقوط به سمت جنگ هسته‌ای، در قلمرویی ناشناخته را رهنمون می سازد. دشوار است که بتوان به صراحت بیان کرد پوتین “برنده” این جنگ می شود این در حالیست که او نمی تواند شکست را بپذیرد.
آنچه در ادامه می‌آید آینده پژوهی در خصوص چند سناریو برای چگونگی پایان این جنگ و آینده‌های ژئوپلیتیکی است که ممکن است منجر به تغییر روابط بین‌الملل در طول دو تا سه سال آینده شود. تنها یقین در مورد جنگ بر سر اوکراین این است که تمام قطعیت های موجود از بین رفته است.روسیه با اشتباه محاسباتی و مواجهه با مقاومت مصمم و مشکلات عملیاتی، تلاش های جنگی خود را دوباره در منطقه شرقی اوکراین متمرکز کرده است.
روسیه تهاجم خود را به عنوان یک «عملیات نظامی ویژه» برای محافظت از روس‌ها در اوکراین در برابر رژیم نازی معرفی کرده است. عقب نشینی از تکمیل آنچه که به عنوان یک مأموریت وجودی ارائه می کند تقریباً غیرممکن است. با کنار گذاشتن ادعاهای عجیب و غریب خود، به نظر می رسد هدف واقعی روسیه متوقف کردن ادغام اوکراین در نهادهای غربی مانند ناتو است که به عنوان یک تهدید امنیتی تلقی می کند. برای رژیم ولادیمیر پوتین، برنده شدن در جنگ در اوکراین یا پیروز شدن برای بقای آینده آن حیاتی شده است.1
در حالی که اوکراین در شمال کشورش در نبردهای خود در مقابل نیروهای روسیه شکست خورده است، روس‌ها قلمرویی را در جنوب و شرق تصرف کردند که تقریباً سه برابر بزرگتر از منطقه قبل از جنگ در دونباس است که جدایی‌طلبان در اختیار داشتند. مدافعان سرسخت اوکراین تا کنون عملکرد فوق‌العاده‌ای در جنگ داشته‌اند، اما با توجه به ماهیت زمین آنجا و سطوح فعلی نیرو، نمی‌توان موفقیت مستمر، به ویژه در جنوب و شرق را در نظر گرفت. فاز بعدی بسته به تعامل استراتژی‌های رقیب، می‌تواند نبردهای بزرگتر و تعیین‌کننده‌تری ایجاد کند.
با این حال، جنگ فرسایشی همچنان ممکن است به نفع روس ها و توپخانه سنگین و موشک های بالستیک آنها باشد. در نهایت، میتوان چند سناریو جایگزین را پیش‌بینی کرد که ممکن است در چند هفته آینده ظاهر شوند.
سناریوی اول:ادامه جنگ و تهاجمی شدن نیروهای نظامی اوکراین
در سناریوی اول، نیروهای اوکراینی در تلاش برای مقابله با هرگونه تلاش برای محاصره تیپ های خود که خط را در دونباس نگه می دارند، حمله می کنند. به عنوان بخشی از این کارزار، اوکراینی ها تلاش می کنند خارکف و کرشون را پاکسازی کنند. همانطور که الکسی رزنیکوف، وزیر دفاع اوکراین اشاره کرده است، این امر به سلاح‌های بیشتر و متفاوتی نسبت به سلاح‌هایی که اوکراین از حامیان بین‌المللی دریافت کرده است، نیاز دارد.
این دیدگاه وجود دارد که حمایت غرب در کمک به اوکراین برای دفع تهاجم روسیه و کوتاه کردن جنگ تعیین کننده خواهد بود. با این تفاسیر، جنگ‌ها به‌طور بدنامی غیرقابل پیش‌بینی هستند، و همچنین ممکن است حمایت غرب که از دخالت مستقیم آن جلوگیری کرده، برای قادر ساختن اوکراین به شکست روسیه کافی نباشد. کشورهای غربی تسلیحات، اطلاعات، آموزش نظامی و حمایت مالی به اوکراین ارائه کرده اند. ایالات متحده به تنهایی متعهد به ارائه بیش از 34 میلیارد دلار کمک نظامی از دسامبر 2021 شده است.نیروهای اوکراینی احتمالاً دفاع خود را در اطراف لیسیچانسک حفظ خواهند کرد و پس از سقوط سورودونتسک، نیروهای روسی را خسته خواهند کرد. نیروهای اوکراینی مناطق بالاتری را در لیسیچانسک اشغال خواهند کرد، که ممکن است به آنها اجازه دهد تا حملات روسیه را برای مدتی دفع کنند، اگر روس ها نتوانند آنها را محاصره یا منزوی کنند،نیروهای روسی در سورودونتسک نیاز به تکمیل گذرگاه رودخانه از شرق دارند که به زمان و تلاش بیشتری نیاز دارد. در اینجا این پرسش مطرح است که اگر اوکراین دست به حمله بزند، نتیجه چه خواهد بود؟ این نوع جنگ می‌تواند تلفات زیادی را برای اوکراینی‌ها به همراه داشته باشد و این احتمال وجود دارد که آنها در نهایت شکست بخورند و بسیاری از نیروی انسانی و ذخایر مهمات خود را خرج کنند.2
سناریوی دوم:حمله مجدد روسیه
در گزینه دوم، نیروهای روسی حمله مجدد می کنند. اگر روس‌ها بتوانند از شمال و جنوب حمله کنند و شهر کلیدی دنیپرو را تصرف کنند، می‌توانند قدرت رزمی قابل توجه اوکراین را در یک لحظه منزوی کنند. در این سناریو، روس‌ها ممکن است تلاش کنند موقعیت خود را گسترش دهند و دسترسی اوکراین به دریای سیاه را به طور کامل مسدود کنند. با این حال، با توجه به وسعت آن، کمتر احتمال میرود که اودسا نسبت به سایر شهرهای ساحلی مورد تصرف روسیه قرار گرفته شود. از دست دادن بندر و دسترسی به دریای سیاه، معکوس شدیدی برای چشم‌انداز اقتصادی بلندمدت اوکراین خواهد بود. دفاع اوکراین باید تلاش خود را در برابر این فشار مقاوم تر کند. در این سناریو روسیه بخشی از نیروهای خود را از اوکراین بیرون می‌کشد، اما به اندازه کافی نیرو در اوکراین نگه می‌دارد تا به کنترل بیشتر خطوط ساحلی اوکراین دست یابد و از ایجاد پل زمینی بین منطقه دونباس و کریمه اطمینان حاصل نماید. پیش بینی می شود رهبران فرانسه و آلمان از عقب‌نشینی نسبی روسیه ناامید شده و تنها با لغو تحریم‌ها علیه آن دسته از الیگارشی‌هایی که ظاهراً در توطئه‌هایی برای برکناری پوتین دست داشته‌اند، تقابل خواهند داشت. اتحادیه اروپا همچنین به طور موقت تحریمی را که بر انرژی روسیه تحمیل کرده بود، لغو می کند، هرچند که این لغو تحریم عمدتا برای کمک به بهبود اقتصادهای اروپایی است. دولت بایدن تحریم انرژی خود را حذف نخواهد کرد. اما به این امید که قیمت نفت با آغاز چرخه انتخابات ریاست جمهوری در اواسط سال 2023 شروع به کاهش کند، چشم خود را بر واردات انرژی روسیه توسط سایر کشورها از جمله متحدان اروپایی می بندد. روسیه ممکن است به اندازه سابق نفت و گاز طبیعی به اروپا نفروشد، اما روسیه خریداران زیادی برای انرژی خود با تخفیف در جاهای دیگر پیدا خواهد کرد. رهبران غربی نگران هستند که با از بین رفتن شوک تحریم ها علیه روسیه ،مردم عادی روسیه در حال یادگیری سازگاری با آن بوده و پوتین که از توطئه های نخبگان برای جانشینی او جان سالم به در برده است، دوباره کنترل کشور را به دست خواهد گرفت.3
سناریوی سوم:جنگ فرسایشی
تلاش های جنگی روسیه در اوکراین برای بیش از یک سال به طول می انجامد، درحالیکه تعداد کشته های غیرنظامی همچنان در حال افزایش است. ولودیمیر زلنسکی، رئیس‌جمهور اوکراین، حتی در شرایطی که جانش در معرض خطر دائمی است، همچنان در کیف سرسختانه ایستاده است.
جنگ به خوبی می تواند به یک بن بست طولانی تبدیل شود زیرا هیچ یک از طرفین قادر به شکست دادن دیگری نیستند. تهاجم روسیه، جمعیت اوکراین را به طور غیر قابل برگشتی علیه خود برانگیخته است، از جمله در مناطقی در شرق که به طور سنتی طرفدار روسیه بودند. این بدان معنی است که حتی اهداف کمتر آن، مانند بی طرفی اوکراین و کسب رضایت اوکراین برای خسارات ارضی، بسیار دشوار خواهد بود مگر اینکه روند جنگ به طور چشمگیری تغییر کند. علیرغم برتری نظامی بی‌تردید آن بر اوکراین، عوامل متعددی توانایی روسیه را برای حفظ این مزیت تضعیف کرده است. برنامه ریزان جنگ آن به شدت تمایل اوکراینی ها به جنگ و آمادگی ارتش آنها را اشتباه محاسبه کردند. اوکراین تمام کشور را در پشت تلاش های جنگی خود بسیج کرده است، در حالی که روسیه از کمبود نیروی انسانی رنج می برد و تاکنون از بسیج کامل خودداری کرده است. علاوه بر این، ارتش روسیه در زمین های متخاصم می جنگد .در نهایت، ارتش روسیه ممکن است از نظر فن‌آوری برتر از ارتش اوکراین باشد، اما ثابت کرده است که با سیستم‌های تسلیحاتی پیشرفته ناتو که اکنون اوکراین در اختیار دارد، مطابقت ندارد.
در مقابل، ارتش اوکراین در خاک خود علیه یک مهاجم خارجی می‌جنگد، انگیزه زیادی برای مبارزه دارد و به نظر می‌رسد که به خوبی رهبری می‌شود. می تواند از مزایایی مانند حمایت از جمعیت و شناخت زمین استفاده کند. علاوه بر این، اوکراین حمایت اطلاعاتی، لجستیکی، نظامی، سیاسی و مالی قابل توجهی از غرب دریافت می کند. با این وجود، حتی با وجود تسلیحات غربی، بعید است که اوکراین بتواند شکستی قاطع به روسیه وارد کند. با این حال، نیروهای روسی به خوبی مستقر هستند و در شرق تدارکات بهتری دارند و بیرون راندن آنها برای اوکراین دشوار خواهد بود. این را نمی توان به طور کامل رد کرد، اما با توجه به عزم کرملین برای انجام هر کاری که لازم است برای به دست آوردن نتیجه ای که بتوان آن را به عنوان یک پیروزی در نظر گرفت، بعید است که اوکراین بتواند یک ضربه مهلک به ارتش روسیه وارد کند.
محتمل ترین نتیجه یک بن بست است، و اگر این سناریو اجرا شود غرب بزرگترین بازنده است ، زیرا همچنان هزینه های عملیات نظامی اوکراین را پوشش می دهد، پناهجویان را جذب کرده و نیازهای بشردوستانه آنها را برآورده می کند، و اثرات اقتصادی آن را مشاهده می کند (از جمله رکود احتمالی در اروپا) از تلاش هایش برای حفظ فشار بر دولت و نخبگان روسیه می باشد .
سناریوی چهارم :جنگ در اوکراین به زودی پایان نخواهد یافت
انتظار میرود که جنگ تا سال 2022 با شدت بالا و در سال‌های آینده با سرعتی کم و بیش ادامه یابد. جنگ هنوز در مرحله نسبتاً اولیه است و ما چندین پیامد احتمالی از جمله الحاق سرزمین های بیشتری به روسیه، شکست بیشتر نیروهای روسیه و حل و فصل مذاکره را پیش بینی می کنیم. با این حال، انتظار می رود عوامل متعددی باعث طولانی شدن جنگ شوند. اولین مورد میتوان به سازش ناپذیری دو طرف در ایجاد صلح و مذاکرات اشاره نمود. اوکراین برای حق تعیین سرنوشت خود می جنگد. دولت و مردم آن نشان داده اند که برای دفاع از حاکمیت ملی خود آماده فداکاری های بزرگ هستند. تا زمانی که روسیه سرزمین اوکراین را مورد حمله نظامی قرار داده و به اشغال و تصرف این سرزمین مشغول است، برای هر دولت اوکراینی دشوار است که در این موضوع اساسی امتیاز داده و با توافق بر سر اعطای سرزمین خود موافقت نماید.
دورنمای پایان جنگ از طریق مذاکره بسیار دور به نظر می رسد. اوکراین معتقد است که می تواند در جنگ پیروز شود و تمایل چندانی برای دادن امتیاز به روسیه نمی باشد. در همین حال، روسیه نمی تواند به چیزی که می تواند به عنوان شکست تعبیر شود رضایت دهد چرا که روسیه فقط به پیروزی خود فکر کرده و همه تلاش خود را در به نتیجه رسیدن اقداماتش انجام می دهد.
حتی اگر دو طرف در نهایت به توافق صلح برسند، بعید است که این به یک راه حل پایدار منجر شود. توافق شاید به طور موقت نبرد را متوقف کند، اما درگیری های سطح پایین تا سال ها پس از آن ادامه خواهد داشت. به طور مشابه، توافق برای پایان دادن به جنگ فعلی ممکن است به سادگی نشان دهنده یک مکث موقت قبل از شروع مرحله جدید باشد. و این مسئله قابل تامل است که تا روسیه به اهداف خود در اوکراین دست پیدا نکند به اقدامات نظامی خود در این منطقه ادامه خواهد داد.4
سخن آخر
جنگ در اوکراین فقط یک درگیری منطقه ای نیست، بلکه به یک رویارویی بسیار بزرگتر بین غرب و روسیه تبدیل شده است. از این نظر، برخی از ویژگی‌های یک جنگ نیابتی را دارد، به طوری که غرب در نبرد با روسیه پشت سر اوکراین ایستاده است. رهبران غربی گفته‌اند که مستقیماً در جنگ شرکت نخواهند کرد، اما کمک‌های نظامی و اطلاعاتی آنها به اوکراین خطر کشیده شدن ناخواسته آنها به درگیری را دارد. هر چه جنگ بیشتر به طول بینجامد، خطر نفوذ غرب، چه در نتیجه محاسبات نادرست نظامی هر دو طرف و چه در اثر سرایت جنگ به یک کشور عضو ناتو، بیشتر می شود. چنین رویداد برنامه ریزی نشده ای خطر یک درگیری جهانی بسیار جدی تر را به همراه خواهد داشت.
حتی اگر از چنین سناریویی پرهیز شود، جنگ یک حوضه آبخیز ژئوپلیتیکی را نشان می‌دهد. این امر منجر به حذف روسیه از نظم اقتصادی و سیاسی غرب خواهد شد. تحریم ها به طور نامحدود باقی خواهند ماند و روسیه به منطقه ممنوعه برای تجارت غربی تبدیل خواهد شد. کرملین به طور فزاینده ای به چین و کشورهای در حال توسعه تکیه خواهد کرد. غرب باید زنجیره های عرضه جهانی خود را از جمله برای کالاهای عرضه شده توسط روسیه سازماندهی مجدد کند. اوکراین به یک منطقه بی ثبات تبدیل خواهد شد. و تمام این مباحث نشان از گذار نظم بین الملل به سمت بی ثباتی و بی نظمی جهانی خواهد بود .
منابع:
https://www.eiu.com/n/russia-ukraine-a-war-without-end/2
https://www.understandingwar.org/backgrounder/ukraine-conflict-updates4
واژگان كليدي: وضعیت ,آینده بحران , اوکراین , اهداف روسیه , سناریو, پیش رو
