آسیای مرکزی در سال 1400 

احمد مرجانی نژاد

 کارشناس عالی توسعه روابط فرهنگی بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc

سرآغاز

هیچ رویکرد واحدی در سیاست بین‌الملل نمی‌تواند تمام چیزهایی که در هر لحظه اتفاق می‌افتد را تشریح کند، یا دقیقاً پیش‌بینی کند که در هفته‌ها و ماه‌های آینده چه اتفاقی خواهد افتاد. واقع‌گرایانی چون :‌ «توسیدید،  ادوارد کار، هانس جِی ،  مورگنتا، راینهولد نیبور، کِنِت والتز، رابرت گیلپین، جان مرشایمر» همگی سرشت غمناک سیاست جهانی را محکوم کرده‌اند، اما در عین حال هشدار داده‌اند که ما نمی‌توانیم از شر مشاهده‌ خطراتی که واقع‌گرایی برجسته می‌کند ـ از جمله خطرات ناشی از اینکه شما چیزی را تهدید کنید که دولت دیگر همان را یک فرصت تلقی کند ـ رها شویم. لذا  واقع‌گرایان از مدت‌ها پیش بر خطرات غرور و مخاطرات یک سیاست خارجی ایده‌آل گرا تأکید کرده‌اند. 

جغرافي پژوهش دانشگاه نيوكاسل بريتانيا ، «نيك مگوران»، در اثر مشهور خود با عنوان «ملي‌گرايي در آسياي مركزي: يك بيوگرافي از مرز قرقيزستان- ازبكستان» كه از سال 1995 .م، وضعيت مناطق درون‌بوم و برون‌بوم در آسياي مركزي را مطالعه و بررسي مي‌كند، بر اين باور است كه كه سه راه‌حل براي حل و فصل مشكلات درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌هاي آسياي مركزي وجود دارد: «تبادل سرزمين‌ها»؛ «ساخت كريدور از مرزها به سمت درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌ها» و «انتقال آزادانه در منطقه مرزي». تبادل سرزمين‌ها فقط براي درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌هاي كوچك به كار مي‌رود. ساخت مسيرهاي ارتباطي مستلزم تلاش‌ها و اقدامات بزرگ امنيتي است. مگوران معتقد است كه بهترين گزينه، معرفي رژيم خاص انتقال آزادانه ساكنان در دو طرف مرز در منطقه مرزي است.

در کشورهای  آسیای مرکزی تحت نظارت روسیه و پوتین، مسائل و حوادثی بشرح ذیل در سال 1400 ه.ش ، حادث گردید. 

 

   الف-  تنش و درگیری های مرزی مناطق مرزي قرقيزستان و تاجيكستان، در دو مقطع: 

1. هشتم الی یازدهم  ارديبهشت 1400 (28 آوريل تا 1 مه‌2021)، شاهد درگيري مردم محلي، مرزنشين و نيز رويارويي نيروهاي مرزباني با يكديگر بود. در جريان درگيري‌هاي مذکور،حداقل ۳۱ تن كشته و ۱۵۰تن  زخمي شدند، خانه‌هاي زيادي به آتش کشیده شد و حداقل  ده هزار تن از مناطق روستايي قرقيزستان در مرز مشترك با تاجيكستان تخليه شدند. هرچند در نهايت با وساطت روسيه و سازمان پيمان امنيت دسته‌جمعي، طرفين به منازعه پايان دادند و راه‌هاي عبوري به ويژه بزرگراه «باتكن- اسفره» بازگشايي شدند. 
2. نهم بهمن ماه  1400 (28 ژانويه 2022) مجددا اين منطقه دستخوش درگيري شد كه حداقل 2 كشته و 10 زخمي از هر دو طرف قرقيزي و تاجيكي برجاي گذاشت. 

  در منطقه آسياي مركزي، علاوه بر منازعات تاریخی اقلیمی( آب و خاک)‌ تشکل مناطق کوچكي تحت عنوان «برون‌بوم» (برونگان  exclave) و «درون‌بوم» (درونگان enclave) ، ريشه اصلي درگيري‌ها ی مناطق مرزي قرقيزستان و تاجيكستان، هستند. درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌ها ، در دوران حاكميت اتحاد جماهیر شوروي شكل گرفتند و نتيجه مرزبندي‌هاي آن دوران به ويژه در دوره رهبري ژوزف استالين است. *

 درمنطقه آسياي مركزي ، در چهار كشور:‌ قزاقستان، قرقيزستان، ازبكستان و تاجيكستان، هشت واحد جغرافيايي كوچك «برون‌بوم» و «درون‌بوم» با جمعيتي بالغ بر یکصد هزار تن  شکل گرفته اند كه اگرچه به بزرگي مناطقي مانند نخجوان يا واتيكان نيستند، اما در سطح خود مشكلات متعددي را براي كشورهاي آسياي مركزي طي سه دهه گذشته ايجاد كرده‌اند. تنها کشور تركمنستان ،معضلات درون‌بوم‌ها و برون‌بوم‌ها را ندارد.

علاوه بر نقش فدراسيون روسيه و سازمان پيمان امنيت دسته‌جمعي در فرآيند مديريت و كاهش تنش‌هاي مرزي بين قرقيزستان و تاجيكستان، عوامل و ملاحظات اقتصادي، تجاري و ترانزيتي نيز در اين روند بسيار مهم است. هر دو كشور تاجيكستان و قرقيزستان به واسطه قرار گرفتن در مسير طرح راه ابريشم چين (ابتكار يك كمربند- يك راه) و عضويت قرقيزستان در اتحاديه اقتصادي اوراسيا به صورت متقابل نيازمند مديريت تنش‌هاي مرزي هستند تا با  امنيتي‌‌زدايي و عادي‌سازي وضعيت مرزها و گذرگاه‌هاي مرزي، بتوانند منافع بيشتري را در زمينه تجاري و ترانزيتي كسب كنند كه براي اين دو كشور داراي ضعيف‌ترين اقتصادهاي آسياي مركزي ،از اهميت بسيار بالايي نيز برخوردار است. 

  ب- اعتراضات گسترده و خشونت‌بار قزاقستان، دوم  الی یازدهم ژانویه 2022 م. (12 تا 21 دي 1400)

اعتراضات قزاقستان در ابتدا، ناشی از افزایش قیمت گاز مایع به دلیل آزادسازی مداوم قیمت‌ها در بحبوحه سیاست‌های ریاضتی کلی دولت در واکنش به همه‌گیری کووید-19 بود. با مشاهده فشار فزاینده بررژیم اقتدارگرای باثبات قزاقستان، دیگر رهبران سازمان پیمان امنیت جمعی به این نتیجه رسیدند که اگر رژیم توکایف سقوط کند، «انقلاب رنگی» در سراسر منطقه گسترش خواهد یافت، که از اوایل دهه 2000 نگرانی همیشگی حاکمان اوراسیا بوده است. تصادفی نیست که همه اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی و کشورهای مهم غیرعضو منطقه مانند چین و ازبکستان، وقایع قزاقستان را انقلاب سازمان‌دهی شده و تحت حمایت غرب می دانند. با توجه به این دو مساله، تشدید ناآرامی سیاسی در سایر کشورهای عضو مانند ارمنستان، بلاروس و قرقیزستان، پرونده قزاقستان به سرعت امنیتی و منجر به تایید و اعزام سریع نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی شد. بنابر شرایط اضطراری که احساس شده بود، توکایف باید بدون توجه به هزینه یا رویه ها به سرعت حمایت می شد. این احساس اضطرار عدم هماهنگی با سازمان ملل برای اعزام نیروی نظامی را توضیح می دهد. با این حال، نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی که به قزاقستان اعزام شدند، برخلاف گزارش ای خلاف واقع برخی تحلیلگران هیچ اقدام نظامی انجام ندادند.در عوض، نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی خود را به حفاظت و محاصره زیرساخت‌های راهبردی همچون شبکه‌های برق، منابع آب و انبارهای تسلیحات محدود کردند. حضور سازمان پیمان امنیت جمعی و مأموریت محدود آن در قزاقستان، از توانایی این سازمان برای تغییر حکایت دارد. طی یک دهه گذشته، نه تنها نیروهای واکنش سریع سازمان پیمان امنیت جمعی از طریق رزمایش‌های مکرر و پیچیده منعکس‌کننده چالش‌های جنگ مدرن تقویت شده‌اند، بلکه این سازمان وضعیت «سازمان بین‌المللی منطقه‌ای» را کسب و مسئولیت‌های حقوقی کامل بین‌المللی را در چارچوب فصل هشتم سازمان ملل متقبل شده است.سازمان پیمان امنیت جمعی ثابت کرده است که می تواند با تسهیل همگرایی بر روی تفسیرهای خاص از دو رکن اصلی مجموعه امنیتی اوراسیا- اقتدار و ثبات راهبردی- در عین پذیرش نقش هژمونیک روسیه به عنوان مجرای همبستگی اقتدارگرایانه در منطقه عمل کند. 

ج: انتخابات ترکمنستان 

برای جانشینی « قربانعلی بردی‌محمد‌اف»‌،رییس جمهورترکمنستان ، انتخابات زودهنگام برگزار گردیدکه در انتصابی مورثی،« سردار بردی‌محمداف»‌،‌پسر رهبر ترکمنستان پیروز انتخابات ریاست جمهوری اعلام شد .در ترکمنستان معمولاً نتایج اولیه انتخابات را یک روز بعد از برپایی آن اعلام می کند، درست مانند انتخابات سال ۲۰۱۷ .م، که قربانقلی بردی‌محمداف طی آن با کسب بیش از ۹۷ % آرا بار دیگر به ریاست جمهوری ترکمنستان برگزیده شد. قربانقلی بردی‌محمداف، رهبر ۶۴ ساله ترکمنستان ماه گذشته با اعلام اینکه کشور باید توسط جوان‌ها اداره شود از برپایی انتخابات ریاست جمهوری در ماه دسامبر خبر داده بود. وی نخستین بار سال ۲۰۰۶ .م، پس از درگذشت صفر مراد نیازوف، رئیس جمهوری اسبق ترکمنستان به عنوان کفیل ریاست جمهوری زمام امور کشورش را در دست گرفت. قربانقلی بردی‌محمداف در طول سال‌ها ریاست بر کشورش تلاش کرد یک کیش شخصیتی برای خود شکل دهدو با به نمایش گذاشتن آمادگی جسمانی و انجام حرکات ورزشی،‌نزد مردم کشورش خودنمایی کند. ازمنظرکارشناسان و تحلیل‌گران،‌ وی در مدت کوتاهی پس از به قدرت رسیدن یک نظام دیکتاتوری بنا ءنهاد و کشورش را از لحاظ شاخصه‌های آزادی و تنوع مطبوعات به سراشیبی هدایت کرد.  اما، این بار، سردار بردی‌محمداف،‌ فرزند رهبر ترکمنستان در انتخابات ریاست جمهوری که روز شنبه 12   دسامبر2022( 21 آذرماه1400 ه.ق )‌ پس از تاخیری غیرمعمول که در روند شمارش آراء انتخابات ریاست جمهوری صورت گرفت،‌ از سوی مقامات دولتی در مارس 2022(اسفند ماه 1400)  به عنوان فرد پیروز انتخابات معرفی شد. کمیسیون مرکزی انتخابات در ترکمنستان سرانجام پس از پایان پذیرفتن روند شمارش برگه‌های رای، سردار بردی‌محمد‌اف را با کسب ۷۲.۹۷  %  آرا پیروز انتخابات معرفی کرد.نزدیک‌ترین رقیب او در بین یک گروه ۹ نفره از نامزدهای ریاست جمهوری، یک مسئول آموزش عالی و دانشگاهی در ترکمنستان بود که تنها موفق به کسب ۱۱  % آرا شد.

د: ازبکستان و سیر حوادث 

 با در نظرگرفتن ازبکستان به عنوان يک جامعه توسعه نيافته از حيث اقتصادي و بسته از نظر سياسي و نيز يک قدرت کوچک (در سطح نظام بين الملل)، رويکرد سياست خارجي ازبکستان همواره بين همراهي و يا تقابل با فدراسيون روسيه و ايالات متحده آمريکا متغير بوده است. اتخاذ اين نوع سياست خارجي از سوي تاشکند، پيامدهاي مهمي چون تخريب وجهه ازبکستان به عنوان يک متحد قابل اعتماد، تشديد اختلاف هاي ازبکستان با کشورهاي منطقه آسياي مرکزي، تضعيف سازمان پيمان امنيت جمعي، واگرايي در سازمان همکاري شانگهاي و تشديد رقابت بين چين و روسيه با آمريکا در آسياي مرکزي را در پي داشته که بر تداوم شرايط ناپايدار امنيتي در منطقه آسياي مرکزي بسيار موثر بوده است. 

 پس از آن که «‌شوکت میرضیایف »‌رئیس‌جمهور ازبکستان شد، این کشور شاهد تحول قابل‌ توجهی در سیاست داخلی و خارجی شده است. 

1. در سیاست خارجی ، بهبود روابط با همسایگان، به ویژه با تاجیکستان و قرقیزستان.

 به حداقل رساندن چالش تقسیم آب رودخانه‌هایی که از این دو کشور سرچشمه می گیرند، بعد از فروپاشی شوری، تأمین سوخت گاز تاجیکستان از ازبکستان و نیز سهمیه آب ازبکستان از رودخانه هایی که سرچشمه‌ی این رودخانه‌ها در تاجیکستان هست. از اهم معضلات فی مابین بود. 

1.  بهبود و گسترش روابط با ترکمنستان
2. همکاری چندجانبه برای مقابله با افراط گرایی
3. تجربه کردن قدرت بازیگر منطقه ای ، ایفاء‌نقش فعال‌تری در منطقه آسیای مرکزی 

میرضیایف با دید امنیتی و سابقه اطلاعاتی که دارد،  سعی کرد به موضعی ایجابی درباره افغانستان برسد. بر این اساس مذاکراتی را با دولت افغانستان شروع و آمادگی خود را برای کمک به امنیت افغانستان و مرزهای این کشور اعلام کرد.  ازبکستان به دلیل برخورداری از جمعیت بیشتر و تنظیم سیاست جدید «‌شوکت میرضیایف » در حال تجربه کردن به‌عنوان یک قدرت بازیگر منطقه ای است. در واقع ازبکستان در حال تجربه فضای نوینی در افغانستان است. برگزاری اجلاس مربوط به افغانستان در ازبکستان بیانگر این واقعیت است که تاشکند با دعوت از همه کشورهای تأثیرگذار بر روند افغانستان تلاش کرد محوریت خود را در آسیای مرکزی به سایر کشورها نشان دهد.

1. برطرف کردن مشکلات با مسکو و احیاء روابط دوستانه با روسیه  
2.   نگرش با محوریت اقتصاد به چین 
3.   اقدامات اصلاحی حقوق بشری  در ازبکستان، جهت  ایجاد تحول در مناسبات با اتحادیه اروپا 
4. ایجاد تغییرات محسوس در روابط اقتصادی ازبکستان-  امریکا

مسئولان کشور ازبکستان تصمیم گرفته اند از ابتدای سال 2023 م.  از خط لاتین در مکاتبات و منشورات خود به جای خط کریلیک استفاده کنند،  تصمیم مذکور  به تایید وزارت عدلیه رسیده است.در این راستا گذار قزاقستان  از کریلیک به لاتین نیز  تا سال 2025 م. کامل می شود.

ازبکستان با جمعیت تقریباً سی میلیونی بازار بالقوۀ خوبی برای جمهوری ترکیه هست، اکنون زمینه‌ای فراهم شده که ترکیه در این بازار نقش و حضور بهتری پیدا کند. شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان در یک سال اخیر با هیچ یک از همتایان خارجی خود به جز رجب اردوعان تا این میزان دیدار نکرده است. بسط روابط ترکیه-ازبکستان می تواند تاشکند را به شریک اصلی آنکارا در منطقه آسیای مرکزی تبدیل کند

جمع بندی:

مطابق شاخص های مدیریتی بانک جهانی، هر پنج کشور آسیای مرکزی از حاکمیت ضعیف رنج می برند. فساد و عدم حاکمیت قانون و شفافیت، معضل های مهمی هستند که بر عدم رشد و توسعه اقتصادی دامن می زند. با وجود یک سیستم قضایی شفاف، هیچ مکانیسم قابل اطمینان برای اجرای قراردادها یا محافظت از دارایی های خصوصی از طرف دولت یا چهره های قدرت مندتر در ساختارهای حاکم وجود ندارد. جرائم اقتصادی غالباً به طور انتخابی تحت پیگرد قانونی قرار می گیرند. جامعه مدنی تحت کنترل دولت قرار دارد و رسانه های دولتی غالبا منبع اصلی اطلاعات برای اکثر ساکنان منطقه هستند. 

تداوم اختلاف های جغرافیایی ( آبی و خاکی)‌ ،‌انتخابات ، رشد  تقاضا های عمومی و تنش های  اجتماعی،‌ ‌ پیچیدگی و نا رسایی وضعیت اقتصادی،‌ و حضور سه رقیب قدرتمند :‌ روسیه، چین، امریکا ،اقدامات وعملکرد های آنان را می توان مهم ترین حوادث سال 1400در آسیای مرکزی بیان کرد.

• مسلما، تا زمان تغيير عملي و محسوسي در وضعيت برون‌بوم‌هاي «واروخ» و «قره‌آغاچ» متعلق به تاجيكستان در خاك قرقيزستان صورت نگيرد، احتمال منازعه و درگيري مجدد بين ساكنان محلي قرقيز و تاجيك و نيروهاي مرزباني دو كشور در آينده نيز وجود دارد.
• خشونتی که در اوایل سال 2022 .م، قزاقستان را تکان داد، وجهه قزاقستان به عنوان یک کشور باثبات را در هم شکست و مسیر پس از شوروی را از مسیر خود خارج کرد ، درخواست رئیس جمهور« قاسم جومارت توکایف » برای مداخله سازمان پیمان امنیت جمعی به رهبری روسیه (CSTO) برای کمک به فرونشاندن خشونت، نشان دهنده تغییر در سیاست خارجی قزاقستان و نیز روسیه در قبال امنیت در منطقه بود. موضوعی که  غرب را غافلگیر کرد. درخواست توکایف از مسکو برای کمک  به نوعی اعتراف به عدم توانایی او در کنترل اوضاع بود. تحولات قزاقستان مشخصا بازیگران زیادی دارد. روسیه نیز یک بازیگر عمده در عرصه قزاقستان است که با اعزام نیرو به کشور قزاقستان نقش پر رنگ‌تری دارد. عضویت قزاقستان در پیمان امنیت دسته‌جمعی نیز سبب شد تا نیروهایی از بلاروس، ارمنستان و قرقیزستان نیز به این کشور اعزام شود که غالبا در آلماتی که به مرکز درگیری‌های مسلحانه بدل شده است، اعزام شده‌اند.
• حزب عدالت و توسعه  جمهوری ترکیه به رهبری رجب طیب اردوعان، که در سال‌های اخیر رویای تاسیس جهان ترک (امپراتوری توران) را در سر می‌پروراند،‌ با ادعای نقش رهبر جهان ترک، از طریق «تشکیلات دولت های ترک» ضمن اعلام حمایت از اقدامات توکایف رئیس جمهور قزاقستان، برای انجام اصلاحات در راستای تامین و تقویت سطح رفاه در قزاقستان،  همکاری وتبادل نظر با رئیس جمهور قزاقستان را خاطر نشان ساختند.در همین راستا همکاری‌های فرهنگی، آموزشی، اقتصادی و نظامی در دستور کار این کشورهای ترک زبان قرار گرفته است. ترکیه به عنوان رئیس دوره‌ای سازمان همکاری دولت‌های ترک‌زبان حتی در نظر دارد تا ارتشی واحد تحت عنوان ارتش تورانی تشکیل دهد و همکاری خود را با کشورهای آسیای میانه، قفقاز و مجارستان بیشتر کند و یک سازمان واحد نظیر موارد دیگر که در جهان وجود دارد، ایجاد کند.باید توجه داشت که قزاقستان در این مجموعه ثروتمندترین کشور است و دارای منابع عظیم انرژی و معدنی است. قزاقستان در سال‌های اخیر با جذب 380 میلیارد دلار سرمایه خارجی عملا به یک کشور تجاری بزرگ بدل شده است. 
• قزاقستان یک بازیگر تجاری، صنعتی تحت نام اسرائیل( رژیم غاصب صهیونیستی) دارد که در بخش معدن و اورانیوم قزاقستان سرمایه‌گذاری‌های بزرگی کرده‌اند و این همکاری سابقه‌ای 30 ساله دارد و به گونه‌ای است که در قزاقستان سالانه 1500 تا 1800 تن اورانیوم تولید می‌کنند و به‌واسطه این همکاری اقتصادی بزرگ، می‌توانند در قزاقستان نقش‌آفرینی کنند.
• سردار بردی‌محمداف، ‌یکی از گزینه‌های اصلی جانشینی قربانقلی بردی‌محمداف، رئیس جمهوری ترکمنستان، محسوب می‌شد. با اعلام پیروزی سردار بردی محمد اف، در انتخابات ریاست جمهوری ، احتمال دارد سلسله ای جدید، نسلی نو، از حاکمان سیاسی در این کشور شکل گیرد .
•  ازبکستان نوعی موازنه مثبت در روابط با امریکا و روسیه در پیش‌گرفته است، اما به گونه سنتی با چینی ها هم چنان در حوزه اقتصادی در حال پیشرفت است. پس از آن که «‌شوکت میرضیایف »‌رئیس‌جمهور ازبکستان شد،  این کشور شاهد تحول قابل‌ توجهی در سیاست داخلی و خارجی شده است.

مسلما، بسط همه جانبه سازمان همکاری دولت‌های ترک‌زبان و بویژه  ارتشی واحد تحت عنوان ارتش تورانی ،‌و اتحادهای مشابه،‌ از نگاه برخی کشورها ،  به خصوص روسیه،  بیشتر از فرصت، تهدید ، محسوب می گردد و منافع  روسیه پوتین را به خطر خواهد انداخت. به همین علت جریان‌سازی‌هایی صورت می‌گیرد تا در این مسیر اختلال ایجاد شود. حتی خود اسرائیل نیز ممکن است صحنه‌گردان این عرصه باشد، زیرا با وجود نفوذ زیادی که در قزاقستان دارد اما کم‌تر خود را در مقابل دیدگان قرار می‌دهد و بیشتر با نفوذ در حوزه اقتصاد بر قدرت خود می‌افزاید. ضمن آن که کشورهای: چین، آمریکا، اتحادیه اروپا نیز سعی دارند از طرق تعاملات و همکاریهای اقتصادی، سیاسی ، فرهنگی، زمینه های نفوذ بیشتری در آسیای مرکزی کسب نمایند. 

* :‌ توضیحات

……………………………….

« برون‌بوم»

 به يك منطقه جدا از مرز كشور، يعني سرزميني متعلق به يك كشور كه در خاك، يك يا چند كشور ديگر قرار دارد. يك برون‌بوم با خاك اصلي كشور خود ارتباط مرزي ندارد. نظیر برون‌بوم‌هاي:  آلاسكا (ايالات متحده امريكا)، كالينينگراد (روسيه) ،منطقه نخجوان (جمهوري آذربايجان) ، اين مناطق به عنوان اهرم فشار سياسي و چانه‌زني از سوي كشور ميزبان (قرقيزستان) عليه كشور اصلي و مادر (تاجيكستان) نيز گاه مورد بهره برداری (‌ استفاده، سوءاستفاده) قرار گرفته است. 

«درون‌بوم»

سرزميني يا بخشي ازيك سرزمين است كه كاملا دربرگرفته قلمروي دولت ديگري است. دولت‌شهرهای:  واتيكان ، سان‌مارينو در ايتاليا و لسوتو در آفريقاي جنوبي سه كشور مستقلي هستند كه تماما توسط يك كشور ديگر احاطه شده‌اند. مشكل عدم دسترسي مستقيم براي مناطق درون‌بوم هم همانند مناطق برون‌بوم وجود دارد و آنها براي عبور آزاد و دسترسي به جهان خارج  مجبور هستند از خاك كشور ديگري عبور كنند كه گاه موجب بروز مشكلات سياسي، امنيتي و اجتماعي، محدوديت‌هايي  می گردند.

……………………………………………………………………

منابع: 

كالیجي ، ولی- دكتراي مطالعات آسياي مركزي و قفقاز از دانشكده حقوق و علوم سياسي دانشگاه تهران،

موسسه مطالعات ايران و اوراسيا (ايراس)

 منتشره :روزنامه اعتماد- شماره 5149 – يکشنبه ۲۴ بهمن۱۴۰۰

سیدعلی قائم مقامی، تحلیلگر مسائل بین‌الملل. خبرگزاری آناتولی-2022/01/12

یورونیوز. 14 مارس 2022  

حسن بهشتی پور، کارشناس مسائل اوراسیا

خالقی نژاد، مریم،  و صنعتی، محمدحسن،پژوهشگران روابط بین الملل مرکز بین المللی مطالعات صلح

مرجانی نژاد، احمد- مترجم رسمی، کارشناس عالی توسعه روابط فرهنگی بین الملل . 14001228