تحولات داخلی گرجستان (۲۰۲۱–۲۰۲۵): وضعیت فعلی، سناریوهای آینده و پیامدهای سیاست خارجی از منظر اتحادیه اروپا

دکتر معصومه محمدی

پژوهشگر روابط بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

 

چکیده

این نوشتار به بررسی تحولات داخلی گرجستان طی دوره اخیر تحولات داخلی گرجستان (تمرکز بر ۲۰۲4–۲۰۲5) می‌پردازد، عوامل ساختاری و کوتاه‌مدت مؤثر بر پویایی‌های سیاسی و اجتماعی را تحلیل می‌کند، پیامدهای اقتصادی را مرور می‌کند، و گزینه‌ها و سناریوهای سیاست خارجی دولت تفلیس به‌خصوص رابطه با اتحادیه اروپا، ناتو و فدراسیون روسیه  را ارزیابی می‌کند. در پایان پیشنهادهای سیاستی برای کنشگران داخلی و شرکای بین‌المللی ارائه می‌شود. تحلیل بر  مبنای منابع دولتی و بین‌المللی، گزارش‌های نهادهای چندجانبه و گزارش‌های خبری معتبر مبتنی است.

مقدمه و چارچوب نظری

گرجستان در یک دهه گذشته میان دو جریان ژئوپولیتیکی قرار گرفته است. خواست تاریخی بخشی از نخبگان و جامعه برای پیوستن به ساختارهای اروپایی و ناتو، و فشار و نفوذ روسیه از طریق اشغال نظامی بخش‌هایی از قلمرو و نیز ابزارهای سیاسی-اقتصادی. هر تحلیل معاصر باید سه سطح را ملاک قرار دهد: (۱) نهادها و رقابت حزبی داخلی، (۲) متغیرهای اقتصادی-اجتماعی که مشروعیت دولت را شکل می‌دهند، و (۳) محیط بین‌المللی که محدودیت‌ها و فرصت‌های سیاست خارجی را تعیین می‌کند. در این چارچوب، داده‌های میدانی ۲۰۲۴–۲۰۲۵ نشان‌دهنده تشدید تنش‌های داخلی و تغییر راهبرد دولتی نسبت به فرآیند پیوستن به اتحادیه اروپا است (European Parliament, 2025; Reuters, 2025).

۱. تحولات داخلی و ساختار قدرت (۲۰۲۱–۲۰۲۵)

۱.۱. تحکیم قدرت حزب حاکم و اتهامات عقب‌نشینی دموکراتیک

حزب «گرجین دریم» (Georgian Dream) از انتخابات پارلمانی ۲۰۲۴ تاکنون محل مناقشه بوده و مخالفان، رسانه‌ها و نهادهای اروپایی درباره روندهای «پسرفت دموکراتیک» هشدار داده‌اند. این روند شامل محدودسازی جامعه مدنی، فشار بر رسانه‌های مستقل و اقدامات قضایی علیه رهبران اپوزیسیون توصیف شده است (Carnegie Endowment, 2025; Europarl, 2025). این تغییرات منجر به توقفِ عملاً فرایند الحاق به اتحادیه اروپا و افزایش خصومت با نخبگان غربی شده است.

۱.۲. اعتراضات خیابانی و سرکوب

طی سال ۲۰۲۵ تظاهرات‌های بزرگ در تفلیس و دیگر شهرها گزارش شده و دولت طی دورهای مشخصی اقدامات امنیتی شدید اتخاذ کرده است؛ بازداشت فعالان، اتهام‌زنی به تلاش برای براندازی و استفاده از نیروی انتظامی در روز انتخابات محلی مثال‌هایی از این الگو هستند (Reuters, 2025; AP, 2025). این کلیپِ رویدادها نشان می‌دهد که شکاف دولت–جامعه به سطح وقوع رویارویی خیابانی رسیده است.

۱.۳. بازیگران کلیدی و ساختار شبکه نفوذ

نقش بازیگران اقتصادی و شبکه‌های سیاسی- خانوادگی (از جمله منابعی که نفوذ الیگارشی‌گونه گزارش شده‌اند) همچنان مورد توجه است. نهادهای بین‌المللی و تحلیل‌گران بر این نکته تأکید دارند که کنشگران پشت‌صحنه می‌توانند سیاست‌گذاری خارجی و داخلی را جهت دهند؛ این مسأله اهمیت شفافیت و پاسخ‌گویی را افزایش می‌دهد (Carnegie Endowment, 2025).

۲. وضع اقتصاد و شاخص‌های اجتماعی

۲.۱. رشد اقتصادی و شکنندگی همزمان

با وجود نابرابری‌های سیاسی، اقتصاد گرجستان در سال‌های اخیر رشد قابل‌توجهی ثبت کرده است؛ صندوق بین‌المللی پول و بانک جهانی رشد بالایی برای دوره ۲۰۲۲–۲۰۲5 گزارش کرده‌اند و چشم‌انداز رشد ۲۰۲۵ مثبت اعلام شده است (IMF, 2025; World Bank, 2025). اما رشد سریع به همراه ریسک‌های سیاسی می‌تواند سرمایه‌گذاری خارجی را در معرض نوسان قرار دهد و آسیب‌پذیریِ اقتصاد نسبت به محیط بین‌المللی را افزایش دهد.

۲.۲. ساختار تراز مالی و سیاست‌های پولی

گزارشات صندوق بین‌المللی پول نشان می‌دهد که بدهی عمومی در سطحی مدیریت‌شده قرار دارد و کنترل تورم نسبی برقرار شده است؛ با این حال، فاکتورهای سیاسی می‌تواند دسترسی به بازارهای مالی و کمک‌های چندجانبه را تحت تأثیر قرار دهد (IMF, 2025).

۳. سیاست خارجی: اهداف رسمی و واقعیت‌های میدانی

۳.۱. تمایل رسمی به اروپا و ناتو  اما توقف عملی

حکومت‌های متعددی در گرجستان رسماً هدف پیوستن به اتحادیه اروپا و همکاری با ناتو را اعلام کرده‌اند؛ گرجستان در دسامبر ۲۰۲۳ «وضعیت کاندیداتوری» اتحادیه اروپا را کسب کرد اما در پی اقدامات داخلیِ منتقدانه، روند عملیِ پیوستن عملاً متوقف یا به حالت تعلیق درآمده است (European Parliament, 2025). اتحادیه و نهادهای اروپایی بارها نسبت به پسرفت‌های دموکراتیک هشدار داده‌اند.

۳.۲. رابطه با روسیه: فشار امنیتی و رقابت نرم

روسیه پس از جنگ ۲۰۰۸ همچنان در آبخازیا و جنوب اوستیا حضور نظامی دارد و این واقعیت نقشی کلیدی در محاسبه توان و هزینه هر گزینه سیاست خارجی گرجستان بازی می‌کند. تهران روابط خاص خود را با تفلیس ندارد اما برای گرجستان، وجود نیروهای روسی در خاکش محدودیت راهبردی اساسی است (Security Council Report; Civil.ge, 2025).

۳.۳. واکنش غرب و پیامدهای بین‌المللی

نهادهای غربی (اتحادیه اروپا، ناتو، برخی کشورها) سیاستی ترکیبی از فشار دیپلماتیک، هشدار درباره تعلیق فرآیند الحاق و در عین حال تلاش برای نگه داشتن کانال‌‌های ارتباطی اتخاذ کرده‌اند. در همان زمان، اتهامات حکومت گرجستان مبنی بر «دخالت خارجی» در اعتراضات، باعث تشدید تنش با برخی کشورهای غربی شده و ممکن است به قطع یا کاهش کمک‌های تکنیکی و سیاستی منجر شود (EU Neighbours, 2025; NATO, 2025).

۴. سناریوهای محتمل (تحلیل راهبردی)

بر اساس ترکیب عوامل داخلی و بین‌المللی، می‌توان سه سناریوی کلان را متصور شد:

سناریوی نخست؛ «استحکام اقتدار و تعمیق فاصله از غرب» (احتمال میانه)؛ در این سناریو، حزب حاکم با ابزارهای قضایی و امنیتی رقبا را تضعیف می‌کند و روندهای قانونی و رسانه‌ای را محدود می‌سازد. نتیجه کوتاه‌مدت: مدیریت نظم داخلی اما تشدید انزوای دیپلماتیک و توقف کامل روند الحاق به اتحادیه اروپا. این مسیر ریسک‌های اقتصادی (افت سرمایه‌گذاری خارجی بلندمدت) و اجتماعی (افزایش نارضایتی) را دارد (Carnegie Endowment, 2025; Reuters, 2025).

سناریوی دوم؛ «بازگشت به میانه‌روی اروپایی و مصالحهٔ داخلی» (احتمال محتمل کم تا میانه)؛ طی مذاکرات تسهیل‌شده توسط میانجیان اروپایی/بین‌المللی، بخشی از اصلاحات دموکراتیک اجرایی و برخی از رهبران اپوزیسیون از تعقیب قضایی تبرئه یا آزاد می‌شوند. این سناریو امکان ازسرگیریِ حداقلیِ روند الحاق را فراهم می‌آورد اما نیازمند تضمین‌های عملی در زمینه آزادی‌های مدنی و شفافیت است (European Parliament, 2025).

سناریوی سوم؛ «بحران ساختاری و قطبی‌شدن به درگیری طولانی» (احتمال کم اما پرخطر)؛ تشدید خشونت‌های داخلی، تحریم‌های هدفمند خارجی و فشارهای اقتصادی می‌تواند کشور را وارد فاز طولانی‌مدت بحران کند که در آن بازیگران خارجی (از جمله روسیه) فرصت‌های نفوذ افزایش‌یافته‌ای بیابند. این سناریو برای ثبات منطقه‌ای خطرناک است. (Security Council Report; Civil.ge, 2025).

۵. پیامدها و توصیه‌های سیاستی

۵.۱. برای دولت گرجستان

1. شفاف‌سازی و کاهش اقدامات قضایی-سیاسی: اجرای فرآیندهای قضایی منطبق با استانداردهای بین‌المللی و فراهم‌سازی بستری برای مشارکت سیاسی مشروع می‌تواند فشارهای بین‌المللی را کاهش دهد و سرمایه‌ اجتماعی داخلی را بازیابد (Carnegie Endowment, 2025).
2. ترکیب سیاست خارجی متعادل: اتخاذ رویکردی که هم منافع امنیتی در برابر تهدیدات خارجی (اشاره به مناطق اشغالی) را مدنظر قرار دهد و هم حرکت عملی به سمت همکاری با نهادهای اروپایی؛ سیاستی انعطاف‌پذیر اما غیرقابل‌استحاله. (NATO, 2025).

۵.۲. برای شرکای بین‌المللی (اتحادیه اروپا، ایالات متحده، نهادهای بین‌المللی)

1. فشاری هدفمند اما همراه با سازوکارهای حمایت از جامعه مدنی: مجازات‌های کلی می‌تواند به شهروندان آسیب بزند؛ بنابراین توصیه می‌شود اقدامات هدفمند علیه افراد و نهادهای در مرکز پسرفت دموکراتیک اعمال شود در حالی که کمک به نهادهای مستقل مدنی، رسانه‌ای و اصلاحات اقتصادی حفظ گردد (European Parliament, 2025; IMF, 2025).
2. حمایت از تاب‌آوری اقتصادی: تقویت کمک‌های تکنیکی و برنامه‌های توسعه‌ای برای کاهش آسیب‌پذیری اقتصادی و جلوگیری از سوءاستفاده رقبا از وضعیت اقتصادی به‌عنوان اهرم نفوذ. (World Bank, 2025).

نتیجه‌گیری

گرجستان در نقطه حساسی از تاریخ معاصر خود قرار دارد؛ ترکیبی از رشد اقتصادی و تضعیف نهادهای دموکراتیک، به‌همراه فشارهای منطقه‌ای ناشی از حضور نظامی روسیه در قلمروهای جداشده، شرایطی پیچیده خلق کرده است. تصمیمات دولت و واکنش‌های شرکای بین‌المللی در ماه‌ها و سال‌های آتی تعیین‌کننده جهت‌گیری کشور خواهد بود: آیا گرجستان به سمت استحکام اقتدار داخلی و فاصله گرفتن از روندهای ادغام اروپایی پیش می‌رود، یا مسیر مصالحه و بازگرداندن اعتماد عمومی و بین‌المللی را انتخاب می‌کند؟ توصیه می‌شود کنشگران داخلی، در کنار پشتیبانی هدفمند بین‌المللی، بر اصلاحات نهادی، تضمین آزادی‌های مدنی و ایجاد شفافیت سیاسی تمرکز کنند تا راه‌حل‌های پایدار برای ثبات و توسعه کشور ممکن شود.

 

 

منابع

 

AP News. (2025, October). Georgia’s prime minister says protesters want to topple his government and vows a further crackdown. AP News. https://apnews.com/article/811af43de4ca6363d1126c01761eec81

Carnegie Endowment for International Peace. (2025, September 4). de Waal, T. Time for EU Decisions on Georgia. Carnegie Endowment. https://carnegieendowment.org/europe/strategic-europe/2025/09/time-for-eu-decisions-on-georgia?lang=en

Civil.ge. (2025, August 7). Politicians, International Partners Comment on August War Anniversary. Civil.ge. https://civil.ge/archives/696208

European Parliament. (2025, July 9). Resolution / report: Continued backsliding on democracy and the rule of law in Georgia (Report No. TA-10-2025-0158). European Parliament. https://www.europarl.europa.eu/doceo/document/TA-10-2025-0158_EN.html

IMF. (2025). Georgia: At a glance / country information. International Monetary Fund. https://www.imf.org/en/Countries/GEO

Le Monde / AFP. (2025, October 4). Georgia’s ruling party wins local polls as mass protests flare. Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2025/10/04/georgian-police-fire-tear-gas-as-protestors-try-to-enter-presidential-palace_6746095_4.html

NATO. (2025, May 9). Relations with Georgia. NATO. https://www.nato.int/cps/en/natohq/topics_38988.htm

Reuters. (2025, October 6). Georgia charges five protest leaders for plotting government overthrow, promises more arrests. Reuters. https://www.reuters.com/world/georgia-charges-five-protest-leaders-plotting-government-overthrow-promises-more-2025-10-06/

Security Council Report / What’s in Blue. (2025, August 15). Georgia: Meeting under “Any Other Business”. What’s in Blue / Security Council Report. https://www.securitycouncilreport.org/whatsinblue/2025/08/georgia-meeting-under-any-other-business-5.php

World Bank. (2025, April 24). Georgia – Overview: Development news, research, data. World Bank. https://www.worldbank.org/en/country/georgia/overview