مریم وریج کاظمی
پژوهشگر ژئوپلتيك
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
تنگه مالاکا، آبراه اتصال دریای آندامان(اقیانوس هند) و دریای چین جنوبی(اقیانوس آرام) میباشد که همچون رودخانه ای بین جزیره سوماترا اندونزی در غرب و شبه جزیره (مالزی) غربی و جنوب تایلند در شرق واقع شده و مساحت آن حدود65000 کیلومتر مربع است. این تنگه قیفی شکل 800کیلومتر طول دارد و نام خود را از بندر تجاری مالاکا که در قرن 16 و 17م از اهمیت فراوان برخوردار بود، گرفته است.
در اوایل، تنگه مالاکا به دلیل تعیین جهت اصلی مهاجرت های آسیایی مردم از طریق مجمع الجزایر مالایی کمک زیادی به جایگاه راهبردی آن منطقه کرد و عربها، پرتغالی ها، هلندی ها و انگلیسی ها پی در پی این تنگه را کنترل می کردند. تنگه مالاکا یکی از پرترددترین کانال های ترانزیتی در جهان محسوب میشود که علاوه بر کشتی های تجاری، محل عبور تانکرهای غول پیکر نفتی که به خاورمیانه و بنادر ژاپن و سایر مناطق شرق آسیا در رفت و آمد هستند، می باشد. سنگاپور، یکی از مهمترین بنادر جهان نیز در انتهای جنوبی تنگه واقع شده است. در اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم، شرکت های نفتی چاه های جدید نفتی برای بهره برداری از میدان های نفتی در امتداد ساحل شرقی سوماترا، درست در خارج از منطقهSunda تأسیس کردند.
تقریباً 60درصد از حمل و نقل دریایی جهان، بیش از یکصد و پنجاه کشتی در روز که بیشتر نفت کش های جمهوری خلق چین و ژاپن هستند از این تنگه عبور می کنند، بدین ترتیب حدود 25 درصد از نفت حمل شده بین خاورمیانه و آسیا از این تنگه عبور می کند؛ رقمی که با رشد جمعیت و ثروت چین و سایر قدرت های منطقه ای به طور پیوسته افزایش یافته است. تنگه مالاکا به لحاظ جغرافیایی برای کل منطقه هند و اقیانوس آرام نقش کلیدی دارد، به همین دلیل بسیاری از کشورهای منطقه، از جمله چین و حتی ایالات متحده، نیاز به حفاظت از این گذرگاه دارند تا توسط کنترل کشور سوم بر این منطقه مسدود نشوند و بتوانند کالاهای خود را صادر و وارد نمایند.
واقعیت این است که در منطقه تنگه مالاکا رقابت بزرگی بین دو قدرت آسیایی یعنی چین و هند در جریان است که به “معضل مالاکا” معروف شده است. با توجه به افزایش حضور و نفوذ جمهوری خلق چین در اقیانوس هند، هند برای برقراری تعادل مجدداً مجبور به انجام اقدامات پیشگیرانه و گسترش حضور خود از سواحل شرقی خود به سمت تنگه شده است. هند برای به چالش کشیدن منافع دریایی چین که توجه بیشتری به مالاکا دارند، مواضع خود را به سمت دهانه غربی تنگه پیش می برد. موقعیت هند در دهانه تنگه مالاکا باعث ایجاد هراس در میان مقامات چینی شده است از این رو آنها سعی دارند راهی جایگزین پیدا کنند.
نفوذ رو به رشد هند در دریای چین جنوبی، با نگرانی در پکن همراه است و برخی از تحلیلگران، هند را تهدید بالقوه برای چین می دانند که در صورت وقوع یک فرضیه جنگ بین دو قدرت منطقه ای، هند درصدد جلوگیری از واردات مواد اولیه و منابع دیگر به چین از طریق تنگه مالاکا برآید. به همین دلیل، چین در چند سال گذشته همراه با کشورهای منطقه در تنگه مالاکا، به ویژه با مالزی مانورهای مختلف نظامی را انجام داده است.
از سوی دیگر اکثر واردات نفت چین از خلیج فارس، ونزوئلا و آنگولا، همچنین مواد اولیه از آفریقا جایی که چین میلیاردها دلار در پروژه های معدن و زیرساخت های آنجا سرمایه گذاری کرده است، از طریق تنگه استراتژیک مالاکا انجام میشود و در صورت بالا آمدن تنش بین پکن و دهلی نو، تنگه مالاکا به راحتی توسط هند مسدود خواهد شد؛ چراکه موقعیت طبیعی هند در اقیانوس هند، با داشتن قابلیت های اساسی در جزایر آندامان و نیکوبار در دهانه تنگه، به نیروی دریایی این کشور اجازه می دهد تا در صورت بحران یا جنگ با چین، آن را مسدود نماید. این واقعیت که هند از مزیت استراتژیک در تنگه مالاکا نسبت به چین برخوردار است، پکن را مجبور کرده تا گزینه های دیگر را برای جایگزینی مورد بررسی قرار دهد.
یکی از این گزینه ها بندر گوادر در پاکستان است که به عنوان بخشی از کریدور اقتصادی چین- پاکستان (CPEC)، در نظر گرفته شده است و پکن در حال حاضر بندر گوادر را توسعه میدهد تا کالاهای تخلیه شده در آن از طریق ترانزیت زمینی به چین حمل شود. دولت پاکستان 7.2 میلیارد دلار برای راه آهن ای که گوادر را به کاشغر چین متصل می کند، به تصویب رساند اگرچه بندر هنوز با ظرفیت مورد نظر کار نمی کند، اما مسیر مشخص برای اجرای طرح وجود دارد. در حالی که گوادر هنوز مستعد حمله نیروی هوایی هند است، اما خطرات سیاسی و نظامی را در قلمرو کشور ثالث اضافه می کند. با این حال که نیروی دریایی هند می تواند این بندر را مسدود کند اما نیازمند حرکت کشتی هایش از تنگه مالاکا می باشد.
مسیر جایگزین دیگری که چین در حال بررسی آن است، مسیر دریای شمال در قطب شمال است که می تواند یک “جاده ابریشم قطبی” ایجاد کند. از سال 2018 چین بر اهمیت سیاسی قطب شمال تاکید کرده و مدعی است که از نظر جغرافیایی، چین یک کشور نزدیک به قطب شمال است یعنی یکی از کشورهای قاره ای که به دایره قطب شمال نزدیک است. چین امیدوار است با ساختن” راههای ابریشم قطبی “از طریق توسعه مسیرهای حمل و نقل قطب شمال با همه طرفهای قطبی همکاری کند. با توجه به اینکه صفحات یخ به دلیل گرم شدن زمین در حال عقب رفتن هستند، بنابراین امکان سفر از طریق این مسیر برای کشتی ها فراهم می شود. پکن با ارسال اولین کشتی خود از طریق منطقه در سال 2013 ، اکنون در زیرساخت های بندری در قطب شمال که به اروپا متصل است سرمایه گذاری می کند. جدا از کاوش در آبراهه های جدید و توسعه بنادر استراتژیک، پکن به عنوان بخشی از طرح کمربند و جاده (BRI)، به طور عمده به عنوان راهی برای صادرات کالا، در حال توسعه یک مسیر زمینی مستقیم به اروپا است. با این تفاسیر به نظر می رسد اهمیت استراتژیک تنگه مالاکا برای چین در طی سالهای آینده کاهش خواهد یافت، اگرچه نقش تنگه مالاکا در تجارت بین الملل موقعیت استراتژیک خود را حفظ خواهد کرد.
واژگان کلیدی: نقش, استراتژیک, تنگه, مالاکا, جنوب شرقی آسیا, جایگاه , رقابت استراتژیک ,هند و چین,مریم وریج کاظمی, ژئوپلتيك ,تنگه مالاکا، چین، هند، راه ابریشم قطبی، بحران، مریم وریج کاظمی.
