دكتر علي بمان اقبالي زارچ
كارشناس روسيه و سفير پيشين ايران
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
هر کارشناس و متخصص امر در بررسی اولیه و نه چندان عمیق به این نتیجه می رسد که سطح موجود روابط ايران و روسيه يا دو همسایه مهم در حاشیه دریای خزر و حوزه یور آسیا با توانمندی های طرفین فاصله دارد. سوال اصلی چرایی وضع موجود و چگونگی پشت پا زدن به این شرایط می باشد به اجمال به تبیین آن خواهیم پرداخت.
این روزها عرصه بین الملل شرایط جدید و فوقالعاده در عین حال خطرناک تجربه می نماید. سلطه تیم ترامپ بر کاخ سفید و اقدامات و رفتارهای غیر متعارف و صرفا” سودجویانه امریکا معادلات رایج عرصه بین المللی را بهم زده است و این کشور رویکردی خصومت آمیز نسبت به دو کشور جمهوری اسلامی ایران و فدراسیون روسیه دنبال می نماید. البته میزان تخاصم واشنگتن نسبت به تهران بسیار شدیدتر می باشد . هر دو کشور با ابزارهای متفاوت از جمله تروریسم اقتصادی تحت فشار امریکا هستند و در تیم حاکم کاخ سفید جنگ نرم شدیدی را بر علیه دو کشور دنبال می نماید به ایران اتهام تخریب امنیت در خاورمیانه و شمال آفریقا می زنند و روسیه را تهدیدی بسیار جدی برای کشورهای حاشیه دریای سیاه، حوزه بالتیک و آسیای مرکزی معرفی می نمایند.
روابط تهران و مسکو دوره های مختلفی را تجربه نموده است و دستاورد این تعاملات از ابتدای هزاره دوم هجری شمسی تا پیروزی انقلاب اسلامی حداقل برای طرف ایرانی و افکار عمومی مردم کشورمان خوشایند نبوده است. امری که موجب شیوع نوعی بی اعتمادی شده است. در دوران پساانقلاب اسلامی نیز اگر چه روابط رو بهبودی بوده ولی کمتر شاهد پویایی در مراودات دوجانبه خصوصا روابط اقتصادی بوده ایم.
روسیه پوتین پس از رودست خوردن از امریکاییها در روندهای بین المللی از جمله اشغال عراق ؛ لیبی و پیش تر از آن تحولات بالکان و بمباران یکی از شرکای سنتی و راهبردی مسکو در جنوب شرق اروپا توسط ناتو و بویژه وقوف کامل از نیات غرب و امریکا در تعامل با مسکو و تحرکات مشکوکی با عناوین انقلاب های مخملی در حوزه پیرامونی خود ؛ تصمیم گرفتند رویکرد جدیدی را به نمایش بگذارند که در نتیجه زمینه برای همکاری راهبردی با کشورمان فراهم گردید و در چند سال گذشته رفت و آمد های زیادی ( سالیانه صدها هیات) میان تهران و مسکو صورت پذیرفت و توافقات مهمی بین رهبران عالی رتبه دو کشور صورت پذیرفت که در تعیین سرنوشت و حفظ موقعیت بشار اسد رییس جمهور سوریه تعیین کننده بود.
در یک نگاه کلی و ارزیابی روابط دوجانبه همواره این دیدگاه وجود داشت که تا زمانی که اراده سطح بالا در کار نباشد، افزایش تعاملات و بویژه همکاری های اقتصادی و بالا بردن حجم مبادلات تجاری اگر نگویم نا ممکن حتما سخت می باشد، ولی اکنون که در چند سال گذشته در سطوح عالی چراغ سبز ارائه شده است در سطح مدیران میانی و کارشناسان انجام اقدامات ملموس برای اجرای توافقات ؛ گسترش روابط و سرمایه گذاری های مشترک و حذف موانع اساسی بسیار بطئی و زمان بر بوده و نتیجه ملموسی را در ارتقای روابط نداشته است. ؛ بطوریکه حجم مبادلات دو جانبه در سال های گذشته در سطح دو میلیارد دلار متغیر بوده که با در نظر گرفتن حجم مبادلات خارجی روسیه و مبادلات خارجی کشورمان بسیار ناچیز و حدودا چهار دهم درصد مجموع حجم مبادلات خارجی دو کشور می باشد.
در کنار موضوع مطروحه باید توجه داشت که دو کشور در می توانند در مجموعه ای از موضوعات مهم منطقه ای و بین المللی از خزر تا آسیای میانه و از امریکای لاتین تا سازمان ملل متحد بویژه در مقابله با زیاده خواهی تیم ترامپ تعامل سازنده و تعیین کننده داشته باشند در عین حال که روسها باید در برابر اجرای برجام توسط جمهوری اسلامی ایران و خروج یک جانبه ترامپ و اجرای تعهدات خود به عنوان یکی از اعضای ۱+۵ نقش فعال تری را ایفا نماید.
در یک ارزیابی کلی و نسبی باید اذعان نمود که روسیه به عنوان بزرگترین کشور دنیا و بازار ۱۴۰ میلیونی اش می تواند مقصد خوبی برای تولیدات کشورمان باشد البته برای دستیابی به این بازار تلاش تمام عیار هر دو بخش دولتی و خصوصی و همکاری تنگاتنگ در این زمینه ضروری می باشد.
واقعیت این است که با در نظر گرفتن مولفه های اقتصادی ؛ صنعتی و فنی و محصولات تولیدی در بخش های کشاورزی و مواد غذایی و بویژه شرایط تحریم های ناعادلانه امریکا و غرب بر علیه دو کشور؛ ظرفیت خوبی برای افزایش حجم مبادلات در تمامی زمینه ها وجود داشته و ضرورت دارد از طرفی کارشناسان و مدیریت میانی تحرکات بیشتری توامان با اقدامات عملی و تاثیرگذار انجام دهند و از طرف دیگر در بخش اعتماد سازی و دیپلماسی عمومی اقدامات موثرتری صورت البته برخی از صاحب نظران به کرات صحبت روابط راهبردی بین تهران و مسکو می کنند. ولی این امر تا حدودی با الویتهای حاکمیتی و شرایط خاص سیاسی ؛ اقتصادی ؛ منطقه ای و بین المللی دو کشور فاصله دارد و شاید در آینده شرایط برای نزدیک شدن بیشتر روابط و حرکت در مسیر راهبردی نمودن فراهم گردد .
واژگان کلیدی: روابط، تهران، مسکو ، تفاهم ،رهبران عالی ،تغافل مدیران میانی
