دكتر امير حسين ابراهيم
كارشناس مسائل مصر
مركز بين المللي مطالعات صلح– IPSC
جامعه مصر در حال حاضر فضایی پسا انقلابی را تجربه می کند، به این معنا که بعد از بهار عربی، صنعت اصلی مصر یعنی توریسم به شدت ضربه خورده است و به دلیل ناامنی و درگیری هایی که در صحرای سینا با گروه های اسلا گرای نزدیک به داعش وجود داشته و کماکان هم وجود دارد و قطع نشده است، افق چندان روشنی در بازگشت به درآمدهای مربوط به بخش صنعت توریسم به چشم نمی خورد.
از سوی دیگر با توجه به روالی که در اقتصاد مصر از میانه دهه 1990 به این سو وجود دارد، با میزانی سرمایه گذاری خارجی عمدتا از طرف عربستان سعودی در حال حاضر به نوعی تعطیل شده است، به این دلیل که امنیت و ضمان سرمایه گذاری در کشور مصر به دلیل عدم ثبات امنیتی و سیاسی ضعیف است. البته دولت مصر تا اندازه ای شرایط را مهار کرده است. یعنی بحران هایی که در سال 2012 تا سال 2015 داشته ايم تا حد زیادی کاهش پیدا کرده است، اما فرصت های شغلی ای که عمدتا با دو موضوع سر و کار دارند: صنایع دستی که خریدار آن ها را توریست ها تشکیل می دهند و صنعت گردشگري و هتل ها در شهرهای مختلف، مشتریان خود را تا اندازه قابل ملاحظه ای از دست داده اند. نکته دیگری که اقتصاد مصر را به شدت دچار تهدید می کند، سد عظیمی است که کشور اتیوپی بر مصب رود نیل می سازد و این باعث خواهد شد که ده ها هزار فرصت شغلی در جنوب و مرکز مصر (که بر بنیاد رود نیل بنا نهاده شده است و بر پایه شیلات و کشاورزی است) از دست خواهد رفت.
یعنی بحران ناشی از انقلاب در مصر، فرصتی را در اختیار دولت ها و کشورهای آفریقایی جنوب مصر چون اوگاندا و اتيوپي قرار داد که از شرایط موسوم به بهار عربی به نفع خود استفاده کنند که لطمه فراوانی به جامعه مصر وارد کرده است. در واقع دولت بی کفایت اخوان المسلمین هم اساسا دقتی در این مسائل نداشت. این ها صدمات بسیار زیادی وارد کرده است و به طوری جامعه مصر با بحران های بیشتری از بيكاري مواجه خواهد شد.
نکته ديگري که در اقتصاد مصر قابل توجه است، این است که سرمایه گذاری هایی که مربوط به دوران ناصر و سادات می شد (که قرار بود تا حدودی مصر را وارد بحث صنعتی کند) با شکست مواجه شد. یعنی امروزه کارخانه هایی که در دهه های 60 و 70 میلادی در مصر بنا نهاده شد، در ابتدا به بخش خصوصی واگذار شد ولي آن ها از پس اداره کارخانجات برنیامدند و آن ها را فروختند که حاصل ده ها هزار کارمند و کارگر بیکاری است که افق و امیدی برای اشتغال مجدد در مصر ندارند. علاوه براين نکته دیگری که باز هم به بحران ها بر می گردد این است که دریای مدیترانه که فرصت مناسبی برای درآمدهای توریستی و تا اندازه ای شیلات برای مصر وجود داشته است، اما به دلیل ناامنی های شدیدی که در آن منطقه وجود دارد و به دلیل ناامنی های شدیدی که میان مصر ، لیبی ، مصر و مالت وجود دارد، ماهیگیران مصری دائما با مشکل و هجوم مواجه می شوند و منطقه نظامی و نیروی دریایی مصر نیز قادر نیست که ماهیگیران را همراهي و دنبال کند. بنابراین کشور مصر هم مانند بسیاری از کشورهای آفريقايي و جهان عرب (که کشورهای بی آینده هستند) همین آینده را پیش رو دارد، اقتصادی ورشکسته، رژیمی نظامی و به شدت سرکوبگر و فاقد گزینه های دموکراتیک و عقلانی برای دفاع از جامعه و همین امر کمکی به شکوفایی مصر نخواهد کرد. در واقع آینده اقتصاد مصر مانند اغلب کشورهای جهان سوم که از قافله توسعه عقب مانده اند، عقب گرد و سیر قهقرایی خواهد داشت.
در واقع جامعه كنوني مصر مانند بيشتر كشورهاي بازمانده از جنگ سرد (كه از امكان نوعي از امتيازهاي رقابت دو بلوك را داشتند و رشد را داشتند) اكنون از بحران عميقي رنج مي برند و آن هم فقدان ثبات در سرمايه گذاري است . در واقع امكاناتي كه در گذشته توسط شوروي و بعد امريكا در اختيار اين كشور قرار داده مي دادند بسيار كاهش يافته و تنها به كمك هاي ساليانه حدود سه ميليارد دلاري امريكا به مصر است. در دروان اكنون نوعي عدم فضاي رشد است كه ريشه در فقدان سرمايه گذاري و عدم شفافيت در سرمايه گذاري و فضاي آشوب زده و كودتا زده بعد از 2013 در اين كشور وجود داشته و كار بدانجا رسيده است كه مصر جزيره اي را به عربستان براي منابع بيشتر سرمايه گذاري فروخت .
آينده اقتصاد مصر
آنچه مشخص است چشم انداز اقتصاد مصر مبهم است و اكنون دولت مصر كوشش مي كند بودجه اي از اتحاديه اروپا گيرد تا جلو مهاجرت هاي غير قانوني به اروپا گرفته شود. اين بودجه ها ناچيز تاثير خود را دارد. نكته ديگر وضعيت بد كشاورزي مهم است و با توجه به دوان انقلاب مصر دولت هاي جنوب حوزه نيل اب نيل را مديريت بيشتري كرده و ضرباتي به اقتصاد مصر وارد كرده اند. بنابراين لزوم حركت به سوي كشورها و قدرت هاي كه توان سرمايه گذاري در مصر باشد فراوان است. فرانسه در اين بين سرمايه گذاري هايي در اين امر انجام داده است. در اين ميان بايد گفت سه عامل در آينده اقتصاد مصر نقش دارد . نخست اينكه سرمايه گذاري در صنعت توريسم به كجا مي انجامد قبلا اين سرمايه گذاري توسط امريكا بود اما اكنون به دليل خطر تروريسم در سينا و منطقه شرم الشيخ كاهش يافته است. اينكه عربستان ميتواند جايگزين امريكا در اقتصاد مصر شود هنوز مشخص نيست. دومين عامل نقش و نفوذ مهم ارتش در اقتصاد مصر است. در واقع اين نفوذ روز به روز گسترش مي يابد و بيشتر مي شود گرفتارهاي بسياري در مورد عدم شفافيت در اثر دخالت نيروهاي مسلح در اقتصاد مصر همچون ساير كشورهاي عقب مانده ديده ميشود. عامل ديگر در واقع نقش روسيه در اقتصاد مصر است آيا با توجه به چالش هاي داخلي روسيه مسكو ميتواند نقش مهمي در اقتصاد مصر ايفا كند يا نه پرسش مهمي است
واژگان كليدي:مصر, گردشگري, ارتش, اقتصاد
