مختار جعفری
کارشناسی ارشد علوم ارتباطات
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
نمادها ابژه‌هایی حقیقی‌اند، اما سوژگی امری انسانی است. در نمایش و نظاره قدرت رسانه‌ها بازارخرید وفروش پیام‌های بازیگران سیاسی هستند. ایموجی ها در شبکه‌های اجتماعی، استعاره در متن، زاویه دوربین در عکس و صحنه در فیلم همگی اراده‌ای از آشنازدایی هستند تا طرحی نو درافکند و معنایی بر سازند.چند صباحی است که دولتمردان میز دیپلماسی و اعلان‌جنگ را از کاخ‌ها به صفحه شبکه اجتماعی خویش انتقال داده‌اند و ازآنجا موضع‌گیری می‌کنند.
انتخاب کلمات و نحوه بیان، استفاده از زبان بدن، چیدمان اشیاء روبروی دوربین و ارجاعات و لینک‌هایی که در شبکه اجتماعی همچون توییتر هست می‌تواند پیام دولتمردان را تقویت کنند. به‌عبارت‌دیگر چراغ سبزی برای صلح باشند یا دستی که ماشه جنگ را می‌چکاند.
امروزه در ارتباطات سیاسی، تصمیمات بر پایه معانی صریح پیام‌هاو تحلیل‌ها بر حول معانی ضمنی و اسطوره‌ها است. فلذا در اینجا حاشیه از متن مهم‌ترمی‌شود. این حاشیه‌هامی‌تواند نگاه، بیان، لباس، حرکات چهره و دست‌وپاها، وسایل روی میز و تابلو روی دیوار یک دیپلمات در مصاحبه‌ای تلویزیونی یا لایک ها، پیام‌های ارسالی، بازنشرها و ایموجی های او در شبکه‌های اجتماعی باشد. پیش‌شرط درک این پیام‌هازبانی مشترک است اما نمادهای فرهنگی در گفتار تجلی می‌یابند. اهمیت نمادهای فرهنگی ازآن‌جهت است که درک فرهنگ در معنای عام را میسر می‌سازند. ازاین‌رو با استفاده از نمادهای فرهنگی می‌توان سیاست را هم تحلیل کرد؛ چیستی گفتار و چرایی رفتار دولتمردان را پاسخ داد.
ارتباطات مبتنی بر موازنه فرستنده و گیرنده پیام است یعنی واکنش گیرنده پیام – به عبارت بهتر بازخورد او- معطوف به کنش فرستنده است؛ زمانی که پیامی خصمانه ارسال می‌شود، نمی‌توان انتظار واکنشی مصالحت آمیز داشت. هرچند، در امر سیاست قضایا به همین سادگی نیست. قدرت به همان میزان که صریح است پر از ابهام است؛ سیاست قلندری می‌طلبد و ابهام در اختیار داشتن تمام فضاها برای کنشگری است. بنابراین اگرچه بایستی همچون طرف مقابل راهی متناسب به‌پیش گرفت و رفت، اما باید پل‌های پشت سر را هم خراب نکرد و راه بازگشت را هم باز گذاشت. به‌عبارت‌دیگر می‌شود زبان سرخ داشت، اما پرچم سبز را نشان داد. دولتمردان می‌توانند به‌راحتی با کلام صریح آتش جنگ را برافروزند، اما چگونه می‌تواند نشانه‌ای برای صلح بفرستند تا اقتدارشان هم زیرسؤال نرود و رفتارشان نشانه ضعف تلقی نشود.
در فرهنگ ایرانی برای جنگ می‌توان صحبت از خون کرد اما برای صلح چه؟ نماد صلح چیست؟ دولتمردان با استفاده از چه چیزی می‌توانند منشی صلح‌طلب به نمایش بگذارند؟ پیکاسو در سال 1949 کبوتری سفید با شاخه‌ای از زیتون بر منقار را به‌عنوان نماد صلح و نشان کنگره جهانی صلح ترسیم کرد. او این نماد را از کتاب مقدس و کبوتر داستان نوح الهام گرفت.کبوتری که پس از سیل بزرگ، فرستاده شد تا خشکی را بیابد. او هم باشاخه‌ای از زیتون و پیامی مبنی بر وجود خشکی بازگشت. از آن زمان، کبوتر سفید با یک شاخه زیتون، نماد صلح بوده است.در مسیحیت نیز کبوتر سفید نماد روح‌القدس است. سابقه ارجاع به کبوتر سفید را در اساطیر یونانی هم می‌توان یافت الهه یونانی آفرودیت را کبوترها به پرواز درمی‌آوردند.
کبوتر سفید در فرهنگ باستانی ازتک و در اسطوره‌های هند نیز خدای عشق است؛ اما در فرهنگ ایرانی نماد معصومیت و صلح‌طلبی یکی نیست. نماد معصومیت آهو است و نماد صلح گل نیلوفر آبی است. این گل در نقش نگاره‌ها ایران قدیم، هند، مصر،یونان و دیگر مناطق معنای نزدیک به هم را به ذهن متبلور کرده است.این گلنماد زایش، پاکی، آرامش، سکون، روشنایی، خوشی، عشق، نیایش و صلح فراگیر است. نیلوفر آبی نشان از آسایش بعد از مشقت و به مصداق اِنّ مَعَ العُسْرِ یسْراًاست.معرفی نماد ایرانی صلح گامی روبه‌جلو جهت معرفی فرهنگ ایران است و کار ویژه‌های خاص خود را دارد. حضور گل نیلوفر آبی بر روی میز دولتمردان یا در دست آن‌ها نشانی از صلح خواهد بود و می‌تواند موضع صریح آن‌ها را در منازعات تلطیف نماید. نمایش این گل نشانه‌ای از ضعف تلقی نمی‌شود زیرا که حکمرانان باستانی و تاریخی ایران نیلوفر آبی به دست داشته‌اند. به‌عنوان‌مثال در تاق بستان کرمانشاه و تخت جمشید نقش برجسته‌های نیلوفر آبیحک‌شده است. درنمونه تاق بستان، نقش شاه ساسانی شاپور دوم در وسطحجاری و در سمت چپ او اهورا مزداییاست که حلقه فرایزدی را برای تاج‌گذاری به او می‌دهد درحالی‌که هر دو بر روی دشمن به خاک افتاده(ژولیان مرتد امپراتور روم) ایستاده‌اند. در سمت راست شاپور هم میترا یا مهر قرار دارد که شاخه‌ای ازگیاه
ی به نام«برسم»رادردست گرفته و بر روی گل نیلوفر ایستاده است. در اسلام نیز استفاده از نماد امری مرسوم است چه در نقش نگاره‌ها و طرح‌های اسلیمی و چه در آیین و مناسک مذهبی. به‌عنوان‌مثال در نماز جمعه خطیب در وقت خواندن خطابه شمشیر یا اسلحه به دست دارد. این امر برگرفته از سنت پیامبر اسلام است و در احادیث است که او در حال خواندن خطبه بر کمان یا عصایی تکیه می‌کردند. فلسفه به دست گرفتن شمشیر یا سلاح نشانی از اقتدار است. اقتداری که در هنگام صحبت از «دوستی، صلح، برادری و مدارا»و «برائت، انزجار، تقبیح و جهاد» حفظ می‌شود؛ بنابراین می‌توان در خطبه جمعه سلاح در دست و در گفتگوی تلویزیونی نیلوفر آبی بر میز داشت. می‌توان استیکرهای گل نیلوفر را بازنشر داد، اما کلمات نشان اقتدار باشند.
واژگان کلیدی: نمادها، نماد، صلح، نماد آرایی صلح، مختار جعفری
