مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
شوکت میرضیایف، رئیس‌جمهور ازبکستان در یک سال اخیر با هیچ یک از همتایان خارجی خود به جز رجب اردوغان تا این میزان دیدار نکرده است. راه‌اندازی مجدد روابط ترکیه-ازبکستان می تواند ازبکستان به شریک اصلی ترکیه در منطقه تبدیل کند. گفتگوی زیر به بررسی وضعیت نوین روابط دو کشور پرداخته است.
واژگان کلیدی: پیامد، دوران نوین، روابط ، ترکیه ، ازبکستان
مرکز بین المللی مطالعات صلح: رویکرد و اهداف آقای میرضیایف از گسترش روابط با ترکیه با توجه به سفر اخیر ایشان به ترکیه چیست؟
از زمانی که آقای میرضیایف رئیس جمهوری ازبکستان شده یک تجدید نظر اساسی در سیاست خارجۀ خود در رابطه با کشورهای منطقه و فرا منطقه انجام داده که ترکیه به عنوان یکی از کشورهای منطقه از نگاه ازبکستان به دلایلی مورد توجه هست منتها در گذشته آقای اسلام کریم اف همیشه به سیاست ترکیه معترض بود و می‌گفت ما در دورۀ پیوند با شوروی همیشه مسکو تلاش می‌کرد که نقش برادر بزرگتر را ایفا کند، بعد از فروپاشی اتحادیه شوروی و تشکیل کشورهای ترک زبان ازبکستان به ترکیه اعتراض مبتنی بر اینکه ترکیه همچون مسکو خواهان بازی کردن نقش برادر بزرگتر را برای کشورهای ترک زبان دارد و اسلام کریم اف به عنوان اعتراض سعی کرد که روابط خود را کاهش دهد این مسئله در رابطه با سایر کشورها هم رخ داد، بنابراین طبیعی ست که آقای میرضیایف در این دورۀ جدید سعی دارد که مناسبات ازبکستان با سایر کشورها از جمله با ترکیه را بهبود بخشد.
دلیل اهمیت ترکیه این هست که ترکیه نقش واسطه‌ای را برای تأمین نیازهای ازبکستان دارد، البته حجم مناسبات این دو کشور خیلی ارقام بالا نیست ولی ترکیه اظهار امیدواری کرده و گفته که ظرف ده سال آینده شاید بتوانند حجم مناسبات خود را به 10 میلیار دلار افزایش بدهند. اکنون میزان مناسبات این دو کشور نزدیک به 2 میلیارد دلار هست. اما از این جهت که پس از رئیس جمهور شدن آقای میرضیایف، طی سفر ایشان به ترکیه و در راستای آن ملاقات با آقای اردوغان ( چهارمین دیدار در ظرف این مدت کوتاه بود) نشاندهندۀ این هست که آقای میرضیایف حداقل اولویت را برای توسعۀ مناسبات با دولت ترکیه قرار داده است. با توجه به حجم تأمین اقتصاد ازبکستان بخصوص در بخش صنایع متوسط و همچنین در بخش بازرگانی و تجارت؛ ازبکستان در این زمینه‌ها امیدوار هست که از طریق بهبود روابط با ترکیه، نقش و میزان تأثیر گذاری خود را در منطقه نسبت به گذشته افزایش دهد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: ترک‌ها با توجه به نوع روابط خود با ازبکستان، چه اهدافی از افزایش روابط خود با دولت ازبکستان دارند؟
ازبکستان با جمعیت تقریباً سی میلیونی بازار بالقوۀ خوبی برای دولت ترکیه هست، در گذشته ترکیه در بازار ازبکستان حضور فعالی داشت، اما به مرور فعالیت آن کمتر شد. اکنون زمینه‌ای فراهم شده که ترکیه در این بازار نقش و حضور بهتری پیدا کند. لذا فکر می‌کنم که یک سرپل خوبی هم هست چون ترکیه روابطی با سایر کشورهای آسیای مرکزی دارد می‌تواند از طریق ازبکستان نقش تأثیر گذاری و نفوذ خود را گسترش دهد. به هر جهت موضوع مهم مسئله مهاجرینی بود که از طریق ازبکستان، بویژه از درۀ فرغانه به ترکیه از آنجا به سوریه و عراق می‌رفتند. این مسئله موضوع بسیار مهم هست که هم ازبکستان انتظار دارد که ترکیه مانع این ترانزیت شود و هم اخیراً با توجه به تغییر سیاست ترکیه در قبال داعش، به نظر می‌رسد ترکیه در این زمینه فعال شده و اکنون بلعکس موضوع بازگشت داعشی‌های مقیم سوریه وعراق از طریق ترکیه به ازبکستان یکی از موضوعات امنیتی هست که هر دو کشور برای کنترل اوضاع و مقابلۀ جدی با آن تلاش می‌کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: پیامدهای افزایش روابط ترکیه و ازبکستان در حوزه‌های امنیتی، ژئوپلتیکی و سیاسی چیست؟
این شروع تازه‌ای برای هر دو کشور به منظور همکاری‌های جدی تر در آینده هست، ازبکستان حدودی یک سالی هست که خواهان ایجاد تحول در مناسبات خود با کشورهای دیگر هست و به نظرم اکنون این کشور در آغاز مسیر تحول هست. ولی در صورت پیش بینی آیندۀ این روابط اگر ازبکستان مناسبات خود را با کشورهای همچون روسیه، ترکیه و ایران تقویت کند، به طور طبیعی می‌تواند وضع و جایگاه خود را در آسیای مرکزی بهبود بخشد. این امر در ابعاد اقتصادی، امنیتی و دفاعی مهم هست. البته ازبکستان نیم نگاهی هم به همکاری با آمریکا در چارچوب گروه1+5 که آمریکا بر راه انداخته دارد می خواهد با آمریکا همکاری می کند. بر خلاف دورۀ آقای کریم اف که ازبکستان سعی بر دوری از بازی‌های ژئوپلتیکی داشت، اکنون اتفاقاً سعی آقای میرضیایف بر ورود به این بازی‌های ژئوپلتیکی هست و سعی می‌کند که روابط خود را با چین، ترکیه، روسیه، ایران و آمریکا بهبود بخشد و دورۀ جدیدی را شروع کند. ترکیه از چنین رویکرد ازبکستان استقبال می‌کند. چرا که جدا از پیوندهای ترک زبانی از طرف دیگر بحث نفوذ و نزدیکی بیشتر در آسیای مرکزی و در نهایت دست ترکیه برای رقابت با کشورهای همچون ایران، روسیه و چین در آسیای مرکزی با توجه به گسترش روابط با ازبکستان مرکزی را بازتر خواهد دید
مرکز بین المللی مطالعات صلح:گسترش روابط این دو کشور چه تأثیری بر منافع ایران در آسیای مرکزی خواهد داشت؟
واقعیت این هست که ایران در شروع روابط جدید با ازبکستان هست و اگر تهران بتواند از ظرفیت‌های موجود در مناسبات خود با ازبکستان استفاده و ظرفیت‌های موجود را توسعه دهد، به عقیدۀ من توسعۀ روابط ازبکستان با ترکیه برای ایران خطری نخواهد داشت و حتی می‌تواند مکمّل هم باشد. به این معنا که ازبکستان از طریق ترکیه به ایران و ایران از طریق ازبکستان با ترکیه رابطه برقرار کند به عنوان نمونه از خط راه آهن استفاده کند و در بسیاری از زمینه‌ها امکان برقراری روابط چهار جانبه هست. متأسفانه ایران کمتر از این ظرفیت‌ها استفاده کرده، رویکرد ایران از روابط ترکیه و ازبکستان اگر نگاه مثبت باشد می‌تواند از طریق توسعۀ روابط خود با ازبکستان مسیری جدید برای دو کشوری ترکمنستان و ازبکستان ایجاد کند. اگر ایران از طریق ازبکستان، ترکمنستان و ترکیه خط ارتباطی برقرار کند می تواند تهدید را به فرصت تبدیل کند، اما اگر روال فعلی ادامه پیدا کند، مسلماً گسترش روابط ازبکستان با ترکیه موجب گسترش قدرت دولت ترکیه در آسیای مرکزی خواهد شد و در واقع رقیب جدی ایران وضعیت بهتری نسبت به ایران پیدا خواهد کرد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح:چه سناریوی برای چشم انداز آیندۀ روابط ازبکستان و ترکیه قابل مشاهده است؟
اکنون مناسبات دو کشور یک شروع جدیدی هست. در پیش بینی آینده اگر موانعی به وجود نیاید پیش بینی که در ارقام مناسبات این دو کشور انجام شده یعنی حدود 10 میلیارد دلار از نظر اقتصادی به واقعیت تبدیل خواهد شد، باید گفت که وقتی که منافع دو کشور در بعد اقتصادی بهم گره می‌خورد در آن زمان آنها می‌توانند در سایر ابعاد سیاسی ونظامی و… نیز همکاری داشته باشند، به عبارت دیگرهر دو کشور از نظر امنیتی و سیاسی می‌توانند همکاری بیشتری در آینده داشته باشند از نظر فرهنگی بسترهای مناسبی وجود دارد، دولت ترکیه نشان داده که یک دولت عملگراست و فرصت‌های که دولت ازبکستان فراهم کرده می‌تواند به خوبی استفاده کند، به نظر من در آینده حضور ترکیه در صحنۀ اقتصادی دولت ازبکستان نقش بیشتری خواهد داشت.
