عربستان و برنامه فضایی

دکتر مریم خالقی نژاد 

پژوهشگر مسائل بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

عربستان که در موقعیت ویژه ژئوپلیتیکی دو آبراهه مهم یعنی خلیج فارس و دریای سرخ واقع شده است از نظر راهبردهای خود روز به روز در پی افزایش ابعاد قدرت خود می باشد. با عطف به درآمد مطلوب ناشی از نفت اکنون علاوه بر افزایش قدرت اقتصادی خود در پی افزایش ابعاد دیگری از قدرت یعنی نظامی و فضایی بر آمده است تا بتواند در آینده نقش مهمتری را در منطقه ایفا نماید. طبق گفته های مقامات عربستان مبنی بر نگاه آینده نگرانه به این مورد که فضا در حال تبدیل به بخش اساسی از اقتصاد جهانی است که تمام جنبه های زندگی بشر را در روی زمین تحت تاثیر قرار خواهد داد و اقتصاد فضایی در حال افزایش است.

لذا آنها اظهار داشته اند که  در بخش فضایی فرصت های زیادی برای عربستان وجود دارد و قصد دارند از این فرصت استفاده نمایند. بی تردید باید انتظار داشته باشیم که دولت عربستان  در برنامه های خود که در یک محور جدی برای افزایش قدرت خود عزمش را جزم کرده است باید محورهای نوینی همچون قدرت فضایی را در نظر و سرلوحه قرار داشته باشد . 

اگرچه اولین تلاشهای دولت سعودی در سال 2000 با پرتاب موشک آغاز شد که تحت عنوان saudisatبرخی ماهواره های کوچک را به کمک روسیه به فضا فرستادند. بعد از آن دولت سعودی سعی به گسترش آنها در قالب ماهواره های مختلف برای تهیه تصاویر از سطح زمین داشت. عربستان سالها پیش برنامه ای را برای برخی اصلاحات در سال 2030 ارائه داده است که یکی از مهمترین آنها برنامه های فضایی و افزایش آن می باشد و لذا برای دستیابی به این برنامه این دولت در پی برخی همکاری ها با کشورهای مختلفی همچون امریکا، اروپا و .. می باشد. که مهمترین آنها دانشگاه استنفدفورد و تگزاس و سپس سازمان ناسا است . اگرچه یکی از مهمترین برنامه های شاهزاده بن سلمان بهبود تجهیزات دفاعی داخلی است که در این بین اکثر دولتمردان عربستانی معتقد هستند که همکاری و یا حمایت برخی از کشورها به خصوص آمریکا به صورت موقتی است و باید عربستان بر قدرت فضایی خود متکی باشد. بدین جهت شاهد آن هستیم که در سال 2018 دولت عربستان سعودی کمیسیون فضایی عربستان ssc را برای فعالیت های تحقیقاتی و صنعتی مربوط به فضا را بوجود آورد و هزینه های زیادی را در بر داشته و به آن اختصاص داده است . گفته شده است که بودجه آن بیش از دو میلیارد ریال بوده است. با عطف به اینکه شاهزاده سلمان بیان کرده که مرکز ssc عربستان قصد دارد فعالیت بیشتری را در زمینه فضا با همکاری آژانس های بین المللی در ایالات متحده ، روسیه ، چین ، هند و امارات در قالب برخی موافقت نامه های تقویت همکاری داشته باشد . بنابر آمار موجود سود فعلی بخش فضایی عربستان 1.81 ریال برای هر ریال سرمایه گذاری شده است. بر اساس داده های SSC ، این مبلغ با بازدهی بین 7 تا 20 ریال برای هر ریال سرمایه گذاری شده در بخش در اقتصادهای پیشرفته مقایسه می شود که به نظر می رسد با توجه به این بازدهی تلاش عربستان را بیشتر خواهد کرد. اخیرا در کمتر از یک سال گذشته نیز ماهواره shaheen sat  و cubesat  که توسط موسسات و مراکز عربستان طراحی و ساخته شدند و به فضا پرتاب شدند.  طبق بیانات ، مدیر کل برنامه های تولید فضایی ، این برنامه دارای اهداف جامع و چشم انداز استراتژیکی است که هدف آن ایجاد الهام در نسل جوان عربستان سعودی برای دستیابی به رهبری در علوم فضایی است.

مقامات این کشور معتقد هستند که هدف این برنامه ساخت و توسعه نسلهای آینده دانشمندان فضایی سعودی و تبدیل رویاهای آنها به واقعیت است. عربستان نگاهش به برنامه های فضای به عنوان بستری برای توسعه اقتصادی و علمی است . شاید بتوان یکی از مهمترین انگیزه های این تحرکات را در تمایل برای وارد شدن به عرصه رقابت نام برد. در چند سال اخیر کشورهای منطقه و بخصوص کشورهای عربی به یک رقابت فضایی وارد شده اند که سردمدار آنها قطر، امارات و عربستان سعودی هستند. یکی از مهمترین این انگیزه ها به خصوص در خصوص عربستان برای رقابت با ایران و سایر قدرتهای منطقه ای و جهانی می باشد. بدین منظور شاهد چشم انداز و برنامه های دولت این کشور در راستای چشم انداز 2030 هستیم که تلاش خود را برای افزایش تاسیسات مختلف تولید ماهواره و میکرو پرتابگر در سرزمین خود افزایش دهد تا به دانش و فناوری بومی آن دست یابد. 

با عطف به اینکه شاهزاده عربستان تنها پادشاه فضانوردی بود که با فضاپیمای آمریکایی به دور کره زمین گشته است باید گفت که کلیه مقامات و بخصوص دستگاه سلطنتی و ریاست دولت عربستان بر اهمیت فضا در زمینه اقتصادی و علمی و استراتژیک برای عربستان تاکید دارند و برای ارائه آینده ای امیدوار کننده برای شهروندان سعودی تشویق به مشارکت بخش های خصوصی و حمایت و ادغام در نهادهای دولتی در این زمینه کرده اند. مقامات ریاض نیز با دادن چراغ سبز به SSC و مانند بسیاری دیگر از کشورها ، ضمن ابراز تمایل خود برای تبدیل شدن به یک بازیگر مهم جهانی در چارچوب فضا ، هدف خود را هدایت و هماهنگی فراتر از ارتباطات ماهواره ای اعلام کرده اند. گسترش فعالیت و توسعه فناوری فضایی عربستان راهی برای کاهش وابستگی عربستان به نفت ، تنوع بخشیدن به اقتصاد آن و توسعه بخشهای خدمات عمومی مانند بهداشت ، آموزش ، زیرساخت ها ، گردشگری و سرگرمی است. بنابراین شاهد آن هستیم که عربستان در پی تعلیم و تربیت فضا نوردان و جذب جوانان می باشد این دولت که از پتانسیل اقتصادی خود در حال حاضر و کاستی های خود آگاه است و لذا قدم جدیی را در این زمینه برداشته است . 

از نظر نظامی نیز عربستان تفاهم نامه هایی را با برخی قدرتهای هوایی و فضایی جهان مانند امریکا برای توسعه در این محور انجام داده اند که به انتقال تخصص و فناوری و تجربیات شرکت های خارجی به عربستان و بومی سازی و آموزش جوانان بپردازند. مثلا ساخت کارخانه موشک بالستیک در الوطح در جنوب غرب ریاض. در این زمینه برخی موشک هایی را از شرکت های خارجی خریداری کرده است که از جمله آنها اف 35 می باشد که اخیرا فروش آنها توسط امریکا به عربستان و کشورهایی همچون امارات در دولت جدید امریکا متوقف شده است لذا عربستان به کشورهای دیگر برای خرید و تلاش برای خودکفایی بیشتر در این زمینه شدت خواهد بخشید.

در یک جمع بندی دولت عربستان سعودی در کمتر از پنج سال اخیر برنامه های جدیی ایی را برای افزایش قدرت فضایی خود در پیش گرفته است تا بتواند به عنوان یک قدرت جهانی فضایی مطرح شود و این دانش و فناوری را به طور کامل به عرصه بومی برساند تا هم قدرت فضایی خود را به سطوح بالاتری برساند و هم از این امر در آینده به عنوان عنصری مالی و اقتصادی استفاده نماید .

واژگان كليدي: عربستان , برنامه , قدرت فضایی, دکتر مریم خالقی نژاد 

منابع :

www.alarabiya news (2020). Saudi Arabia to invest $2.1 bln for space program by 2030 

www. Space watch global, Saudi Space Programme To Establish National Training Base, https://spacewatch.global/2020/02/saudi-space-programme-to-establish-national-training-base/

Www. Atalayar 2020), Saudi Arabia focuses its attention on the space sector within the framework of the Vision 2030 Plan. Its available https://atalayar.com/en/content/saudi-arabia-focuses-its-attention-space-sector-within-framework-vision-2030-plan