آخرین تحولات سیاسی یمن تا اول تابستان ۱۴۰۱

سید سلمان صفوی

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

مقدمه:

در دوم ژوئن ۲۰۲۲، طرف های درگیر در یمن توافق کردند که آتش بس را برای دو ماه دیگر تمدید کنند. اگرچه این توافق مفید است، اما مسائل مختلف در داخل یمن هنوز نیاز به راه حل دارند تا بتوانیم به یک راه حل سیاسی پایدار امیدوار باشیم که درد و رنج شهروندان آن را کاهش دهد.

اوایل سال جاری، در ماه آوریل، انصارالله، ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی و دولت شناخته شده بین المللی یمن بر سر آتش بس دو ماهه توافق کردند. تحت چنین شرایطی، آنها موافقت کردند که عملیات نظامی خود را در داخل یمن متوقف کنند. علاوه بر این، آنها همچنین موافقت کردند که تحریم عربستان سعودی را با اجازه دادن به کشتی های سوخت برای ورود به حدیده، یکی از بنادر اصلی کشور که در حال حاضر تحت کنترل حوثی ها است، کاهش دهند. و بازگشایی فرودگاه صنعا برای پروازهای تجاری. همچنین، طرف‌های متخاصم همچنین برای بازگشایی راه‌ها به شهرهای مختلف مانند «تعز»، «مأرب» و «الدهله» برای تسهیل حمل ‌ونقل مردم، کالاها، خدمات و کمک‌های بشردوستانه تشکیل جلسه دادند.

این آتش بس به مردم یمن این امکان را داده است که برای اولین بار در 7 سال گذشته شاهد آرامش باشند. عملیات نظامی بزرگ از هر طرف متوقف شده است. با این حال، هنوز درگیری های گاه به گاه در امتداد خط مقدم و مهمات منفجر نشده وجود دارد که مدام جان افراد را می گیرد. با این وجود، آتش بس هنوز گامی در جهت مسالمت آمیز درست است، زیرا از زمان شروع آن، تلفات غیرنظامیان تا دو سوم کاهش یافته است. علاوه بر این، در این مدت هفت کشتی سوخت برای ورود به حدیده ترخیص شده و 15 سفر رفت و برگشت تجاری بین صنعا و عمان تکمیل شده است. با این وجود، بازگشایی جاده های اصلی با اختلاف نظر بین طرفین مشخص شده است. اگرچه آتش بس با یک موضوع متوقف شده است، اما تمدید آن تا 2 اوت برای یمن و شهروندان آن که شروع به مشاهده اجمالی صلح در این کشور جنگ زده می کنند، مفید است.

بازگشایی راه ها:

محاصره زمینی در سراسر کشور به طور جدی جریان کالا به شهرها را مختل کرده است و زندگی مردم یمن را به شدت تحت تاثیر قرار داده است. علاوه بر این، بسته شدن جاده ها، شهروندان را مجبور به اتخاذ مسیرهای خطرناک جایگزین کرده است که شامل جاده های کوهستانی تک مسیره و پست های بازرسی توسط گروه های مسلح است. این اختلالات به طور جدی زندگی مردم یمن را تحت تأثیر قرار می دهد. به عنوان مثال، در تعز[i]، که در حال حاضر تحت کنترل حوثی‌ها است، محاصره زمینی به افزایش قیمت مواد غذایی منجر شده است.

علاوه بر این، بسته شدن جاده‌ها نشان می‌دهد که سفرهایی که قبلاً چند دقیقه طول می‌کشید، می‌تواند تا چند ساعت طول بکشد و دسترسی به خدمات اولیه مانند مراقبت‌های بهداشتی را با مشکل مواجه کند. بنابراین، غیرمعمول نیست که شهروندان بیمار در راه دریافت مراقبت های پزشکی فوری به دلیل اختلال در دسترسی جان خود را از دست بدهند. از این رو، محاصره زمینی تنها بحران انسانی حاد را که یمنی ها از آن عبور می کنند، بدتر می کند.

با این وجود، با وجود این مشکلات، طرف های درگیر نتوانسته اند در مورد مسیری برای بازگشایی جاده ها به توافق برسند که رنج شهروندان را کاهش دهد. هفته گذشته، هانس گروندبرگ، فرستاده ویژه سازمان ملل متحد در امور یمن، گفت که آخرین پیشنهاد سازمان ملل در مورد بازگشایی تدریجی جاده‌های اصلی تعز توسط انصارالله رد شده است.[ii]

گروه عمدتا حوثی ها استدلال کردند که این پیشنهاد به طور یکجانبه برای ائتلاف سودمند است زیرا تنها بر بازگشایی مناطق تحت کنترل حوثی ها متمرکز است. بنابراین، آنها طرحی را مطرح کردند که همچنین به بازگشایی «الدحله» و «مأرب»[iii]، تحت کنترل کابینه یمن، بشود.

.

تأخیر در بازگشایی جاده‌ها مشکلات بیشتری را ایجاد می‌کند، زیرا موجب نارضایتی طرف‌های درگیر شده است که اعتبار آتش‌بس را زیر سوال می‌برند. انصارالله اعلام کرد که تمدید چنین مواردی بدون گسترش اقلام آن امکان پذیر نخواهد بود. علاوه بر این، شورای جدید ریاست جمهوری یمن که ادعا می کند امتیاز پس از امتیاز (حدیده و صنعا) را به انصارالله داده اند، در حالی که به تعهد خود (تعز) عمل نکرده اند، ناراحت کننده است. این خطرناک است زیرا مقامات یمنی و سعودی گروه عمدتا حوثی را به سوء استفاده از آتش بس برای بازسازی نیروهای خود متهم می کنند.

علاوه بر این، شورای انتقالی جنوب که روابط متزلزلی با کابینه یمن دارد، به دلیل تمایلات جدایی‌طلبانه خود، در حال جمع آوری نیروهای خود بوده است. از این رو، در صورت حل نشدن، تنش موجود پیرامون مشکل محاصره زمینی می تواند به درگیری مجدد تبدیل شود و بنابراین راه حلی برای این مشکل به شدت مورد نیاز است.

بحران انسانی:

نبردهای طولانی در سراسر یمن اقتصاد را ویران کرده و زیرساخت های این کشور را به شدت ضعیف کرده است که منجر به بدترین بحران انسانی معاصر شده است. بر اساس گزارش کمیساریای عالی پناهندگان سازمان ملل (UNHCR)، 73 درصد از جمعیت یمن برای ادامه حیات به کمک های بشردوستانه وابسته هستند. علاوه بر این، تا پایان سال 2021، سازمان ملل تخمین زد که درگیری منجر به کشته شدن 377000 نفر شده است. از این تعداد 60 درصد به دلیل عدم دسترسی به غذا، آب یا مراقبت های بهداشتی جان خود را از دست دادند. علاوه بر این، گزارش کمیته بین‌المللی صلیب سرخ نیز با تاکید بر این وضعیت فاجعه‌آمیز نشان می‌دهد که هر 2 ساعت یک مادر و 6 نوزاد در یمن به دلیل شرایط کاملاً قابل پیشگیری جان خود را از دست می‌دهند.

با وجود این وضعیت نگران کننده، 2 هفته پیش، «برنامه جهانی غذا سازمان ملل»[iv] ((WFP))از کاهش بیشتر کمک های غذایی به یمن خبر داد.[v] برنامه جهانی غذا به 13 میلیون نفر در یمن کمک های غذایی ارائه می کند، اما کاهش های جدید به این معنی است که تنها می تواند 50 درصد از نیازهای غذایی روزانه خود را برای پنج میلیون نفر فراهم کند و هشت میلیون باقیمانده تنها 25 درصد را دریافت می کنند. دست کم 17.4 میلیون نفر – بیش از نیمی از جمعیت یمن – که بین یک جنگ طولانی و فروپاشی اقتصادی گرفتار شده اند، به کمک غذایی نیاز دارند. این کاهش در نتیجه کمبود بودجه، تورم جهانی و اثرات بحران اوکراین است. 42 درصد از گندم یمن از اوکراین می آید که به افزایش قیمت مواد غذایی منجر شده است و  یمنی ها را به گرسنگی  بیتشر نزدیک کرده است.

دخالت تهران:

هفته گذشته در خلیج عمان، یک ناو جنگی بریتانیا موشک های پیشرفته ایرانی را که به مقصد یمن می رفت، توقیف کرد. تا به امروز، این یکی از قوی‌ترین یافته‌های دخالت مستقیم ایران در تسلیح انصارالله علیه ائتلاف تحت رهبری عربستان سعودی از طریق قاچاق سلاح از طریق خلیج فارس است. اگرچه این یافته‌ها قابل توجه است، اما به لفاظی‌های نگران‌کننده منجر می‌شود که باید از آن اجتناب کرد، زیرا می‌تواند تأثیر منفی بر مذاکرات مهم در ماه‌های آینده داشته باشد. ایران ادعای بریتانیا را مردود دانسته است.

سفر بایدن به جده:

در جدیدترین سفر بایدن به پادشاهی عربستان سعودی، دو هیئت متعهد شدند که هر کاری که ممکن است برای یافتن راه حلی برای مناقشه یمن از طریق تمدید و تقویت آتش بس و در نهایت تبدیل آن به یک راه حل سیاسی انجام دهند. علاوه بر این، کاخ سفید از ادامه حمایت مالی عربستان سعودی از شورای ریاست جمهوری استقبال کرد. به منظور کمک به بهبود خدمات اساسی و ثبات اقتصادی یمن، در اوایل سال جاری، سعودی متعهد شد که بیش از یک میلیارد دلار برای حمایت از سوخت و پروژه‌های توسعه جمع‌آوری شده به سپرده مشترک دو میلیارد دلاری امارات و عربستان سعودی به بانک مرکزی یمن اختصاص دهد.

بنابراین، علی‌رغم تحولات مثبت اخیر در یمن که به شهروندان این کشور اجازه می‌دهد تا از طریق تجدید آتش‌بس چشم‌اندازی از صلح را ببینند، وضعیت برای جمعیت آن هنوز بسیار وخیم است. بحران بشردوستانه تنها با کاهش برنامه جهانی غذا و اثرات مخرب اقتصادی جهانی بحران اوکراین بدتر خواهد شد. علاوه بر این، مسئله حل نشده باز شدن جاده ها تنها به تنش بین طرف های درگیر دامن می زند. از این رو، هنوز مسائل مختلفی در درون مناقشه وجود دارد که نیاز به بررسی دارند تا بتوانیم به توافق سیاسی معنادار و پایداری امیدوار باشیم که در نهایت جنگ داخلی 7 ساله را نهایی کند.

مذاکرات ایران، عربستان:

ایران و عربستان مذاکرات متعددی پیرامون یمن داشته اند. احتمال توافق ایران و عربستان پیرامون یمن وجود دارد. عربستان یه خروج آبرومند از یمن نیاز دارد و ایران با توجه به نفوذی که در یمن دارد می تواند خروح آبرومند نیروهای سعودی از یمن را تسهیل کند. کمک ایران به تسهیل برقراری صلح و امنیت در یمن موجب بهبودی روابط بین ایران و سعودی میشود.

[i] Taiz.

[ii] https://rb.gy/plgmgq

[iii] al-Dahle, Marib

[iv] UN’s World Food Programme

[v] https://rb.gy/utmeo0