دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
جنگ فرسایشی اوکراین روز بروز ابعاد جدیدتر به خود گرفته و دامنه درگیری ها در دریای سیاه افزایش یافته و به اظهار زلنسکی با حملات پهپادی به مسکو جغرافیای جنگ به داخل روسیه گسترش خواهد یافت و از زمانی که مسکو قرارداد صادرات غلات از طریق بنادر اوکراین در دریای سیاه را متوقف کرد و روسیه به تأسیسات ذخیره غلات در اودسا حمله و هشدار داد که همه کشتی‌هایی که عازم بنادر اوکراین؛ حامل تجهیزات نظامی بالقوه در نظر گرفته خواهند شد. قیمت گندم در چند مرحله افزایش یافته است؛ همزمان وزارت دفاع کیف اعلام کرده که هر کشتی عازم بنادر روسیه و کشتی‌هایی که در مناطق اوکراینی تحت اشغال نیروهای کرملین هستند نیز اهداف قانونی هستند، لذا تهدید فزاینده برای تجارت حیاتی در دریای سیاه خطر نوسانات را در بازارهای جهانی برای همه چیز از نفت و مواد غذایی اصلی گرفته تا کود افزایش می دهد. در حال حاضر حملات روسیه صادرات از اوکراین که یک تولید کننده عمده غلات و روغن های گیاهی می باشد را مختل کرده است. امری که موجب نگرانی جهانی شده و در این راستا رهبران سیاسی و دینی دنیا از آقای پوتین خواسته اند تا به تداوم توافق صادرات غلات پای بند باشد.
البته اوکراین قبلاً به کشتی‌های روسی در دریای سیاه حمله کرده و رزمناو پرچم‌دار نیروی دریایی روسیه مسکوا با ارزش تقریبی یک میلیارد دلار را با موشک ضد کشتی نپتون بلافاصله پس از آغاز تهاجم روسیه غرق کرده است. همچنین در مارس 2022 یک کشتی تهاجمی آبی خاکی را غرق نموده و به یک کشتی دیگر در بندر بردیانسک آسیب رساند و موشک های اوکراینی به خط اصلی تدارکات روسیه به کریمه، پل روی تنگه کرچ، حمله کردند.
دریای سیاه همچنین جایگاه یک پایانه نفتی بزرگ روسیه با ظرفیت بیش از نیم میلیون بشکه در روز نفت خام در بندر نووروسیسک است که در عین حال بندری کلیدی برای صادرات کود، غلات و زغال سنگ است. روسیه همچنین دارای چندین پایانه صادراتی برای فرآورده های نفتی تصفیه شده در نزدیکی تامان، روبروی کریمه شرقی است و داده های نظارت شده توسط بلومبرگ نشان می دهد که 28 نفتکش که عمدتا حامل های حجم کمتری هستند، منتظر ورود به اسکله هستند. البته فعلا الکساندر کولیکوف، مدیر اجرایی شرکت چارتر Sea Lines Ltd مستقر در سن پترزبورگ، گفت که فعالیت در بندر نووروسیسک به طور معمول ادامه دارد و عبور از تنگه کرچ از زمان انفجار پل کریمه بسته شده است و مشخص نیست چه زمانی بازگشایی می شود.
در عین حال از طرفی هنوز مشخص نیست که تهدید اوکراین تا چه حد واقعی خواهد بود. همچنین وزارت دفاع روسیه مشخص نکرده است که در مورد کشتی هایی که قصد ورود به بنادر اوکراین را دارند چگونه عمل خواهد کرد. از سوی دیگر، توان دفاعی روسیه در شمال دریای سیاه و دریای آزوف قابل توجه است که شامل ناوگانی از کشتی های جنگی، از جمله رزمناوهای مجهز به پرتابگرهای موشکی و رادارهایی است که برای ایجاد یک چتر محافظ در برابر حملات هوایی و همچنین پایگاه بزرگ نظامی کریمه در سواستوپل طراحی شده اند و فعلا” دوربردترین موشک های اوکراین یعنی هارپون و استورم شادو که توسط بریتانیا عرضه شده است. هر دو دارای حداکثر برد بسیار کمتر از توانایی ضربه زدن به نووروسیسک هستند. این امر هرگونه تلاش اوکراینی برای حمله به نفتکش ها در این منطقه را پیچیده خواهد کرد و کیف همچنین تعداد کمی پهپادهای هوایی بسیار کمتر از موشک‌های دوربرد ساخته است که می‌توانند در حملات نمادین به مسکو مورد استفاده قرار گیرند و دلیل نداشتن ناوگان نظامی از پهپادهای نیروی دریایی در حملات به کشتی های روسی استفاده نموده که بیشتر آنها با آتش توپخانه نابود شدند.
همچنین روس‌ها همچنین احتمالا” بر این باور هستند که ترکیبی از حملات شبانه به بنادر و پایانه‌های غلات اوکراین، همراه با تهدید برای حمله به کشتی‌های تجاری، برای ایجاد محاصره عملی بدون نیاز به غرق کردن کشتی کافی است و مهم تر این که حمله به تانکرهای بارگیری شده نفت نیز خطر یک فاجعه زیست محیطی را به همراه خواهد داشت که می تواند واکنش ناخواسته جامعه بین المللی را به همراه داشته باشد.
به هر حال امنیت در دریای سیاه از اولویت های کشورهای ساحلی و حتی آمریکا می باشد در همین راستا سنای ایالات متحده آمریکا 27 ژوئیه 2023، قانون مربوط به مجوز بودجه دفاعی ایالات متحده را تصویب کرد و طبق اعلام نهادهای رسمی ایالات متحده، در چارچوب تامین امنیت ملی و دفاع ؛ لایحه قانون امنیت دریای سیاه نیز با اصلاحیه سناتورها جین شاهین و میت رامنی به تصویب رسید که طی آن سنای ایالات متحده از طریق این اقدام وضعیت دریای سیاه را به عنوان منطقه ای با اهمیت ژئواستراتژیکی حیاتی تأیید می کند و راه را برای دوره جدیدی از تعامل ایالات متحده در این منطقه باز می کند. همچنین سنای آمریکا برای اولین بار با تصویب قانون مذکور، حمایت قاطع خود را از تعهد همه جانبه آمریکا در منطقه دریای سیاه همراه با متحدان و شرکای خود در زمینه‌های استراتژیک مانند: امنیت و دفاع، اقتصاد اعلام می‌دارد. البته قرار است در ماه سپتامبر با میانجیگری کمیسیون تلفیق این قانون که قبلاً در مجلس نمایندگان تصویب شده است،برای اجرایی شدن نهایی گردد .
در واکنش به این اقدام آمریکا نخست وزیر رومانی مارچل چیولاکو درباره این واقعیت که سنای آمریکا قانون مجوز بودجه دفاعی که شامل اصلاحیه ای در مورد امنیت در منطقه دریای سیاه نیز می شود، را تصویب کرد؛ اظهار داشت که این نشان دهنده علاقه دولت آمریکا در منطقه است و بویژه نقش رومانی را در این منطقه برجسته می کند. وی همچنین در توییتر نوشت: خبر بسیار خوبی برای تعمیق روابط امنیتی و اقتصادی در منطقه دریای سیاه است و ما از تحولات مربوط به قانون مجوز بودجه دفاعی و استراتژی امنیتی دریای سیاه ایالات متحده استقبال می کنیم چرا که هر دو اقدام نشان دهنده منافع مشترک کنگره و دولت آمریکا برای منطقه هستند که نقش رومانی را در این زمینه برجسته می کنند.
جمع بندی: در مجموع جنگی که با نوعی خوش بینی شروع شد به منازعه ای فرسایشی در شانزدهمین ماه تبدیل شده که دورنمای مشخصی برای سرنوشت آن وجود ندارد و اگر چه تلاش های گوناگون و رنگارنگ برای برقراری صلح و آتش بس نظیر اجلاس آتی جده و تلاش های آفریقایی و آمریکای لاتین در حال پیگیری است ولی تحولات میدانی حکایت گسترش دامنه درگیر هایی دارد که نوید دهنده اتفاقات احتمالی خطرناک برای صلح و ثبات منطقه ای و بین المللی بویژه منطقه اورآسیا می باشد؛ لذا اتخاذ تدابیر لازم در فرایند تصمیم گیری منطبق بر منافع ملی و بویژه پیش بینی تامین غلات مورد نیاز کشور عزیزمان اجتناب ناپذیر می باشد.
واژگان کلیدی: گسترش, جنگ اوکراین ,نگرانی جهانی , گرانی غلات,اقبالی زارچ,
