وحیدسلوکی
کارشناس مسائل بین الملل
مركز بين المللي مطالعات صلح IPSC –
کشور عربی عمان در منطقه استراتژیک خلیج فارس و تنگه هرمز قرار گرفته است که دارای مدل خاصی در سیاست خارجی خود است. در این رویکرد از سیاست خارجی نوعی استقلال از سایر کشورهای عربی و در راس آن عربستان سعودی نهفته است.
در نگاهی واقع گرا باید گفت نوع گفتمان عمان در محیط بین الملل به ویژه در قبال سیاست های منطقه ای جمهوری اسلامی ایران بر مفروضات واقع گرایانه بوده و این را می توان به نوعی هم با موقعیت خاص جغرافیایی، فرهنگی و مذهبی این کشور نیز مرتبط دانست.
مولفه های سیاست خارجی
نوع نگرش عمان و در راس آن سلطان قابوس به هنر دیپلماسی و بکارگیری ابزار آن، نشانه ی درک و فهم عمیق از دیپلماسی و کاربرد آن در رسیدن به منافع حداکثری است.
سیاست خارجی عمان بر بی طرفی مثبت و سازنده در جهت کاهش تنش کشورهای عربی و غیرعربی در سطوح منطقه ای و جهانی است.
لذا در کنار نقش برجسته سلطان قابوس، می توان مولفه های دیگری را به عنوان مبانی اساسی سیاست خارجی سازنده این کشور در منطقه بحرانی غرب آسیا عنوان کرد:
۱_ ظرفیت های ژئوپلتیک
عمان با در اختیار داشتن تنگه هرمز و مجاورت با جمهوری اسلامی ایران، به عنوان اهرمی در بهره برداری مثبت در گفت و گوها و تعامل با کشورهای عربی اقدام می کند.
۲_ راهبرد حافظه تاریخی
عمان در تاریخ خود، سوابقی از شورش ها را که در سرکوب آن نقش سیاسی و قدرت نظامی ایران انکار نشدنی است ، در حافظه سیاسی خود دارا می باشد. لذا عمان از قدرت برتر منطقه ای ایران به خوبی آگاهی دارد و بر همین اساس راهبرد چندجانبه را با همه کشور در تمامی سطوح حفظ کرده و به آن به عنوان یک اصل راهبردی پایبند است.
۳_نقش مذهب
مردم عمان دارای مذهبی خاص بنام اباضیه هستند که به نوعی در تضاد مذهبی با سایر کشورهای عربی و عربستان سعودی است. به همین خاطر عمان سعی کرده به دور از نگاهی دینی و افراطی با تمام کشورها ارتباطی دوستانه برقرار کرده و آن را حفظ کند.
نقش کلیدی عمان در منطقه
عمان به صورت چندجانبه با کشورهای انگلیس، آمریکا، شورای همکاری خلیج فارس، ایران و اروپا در تعامل است و روابط تعامل گرایانه ای با جمهوری اسلامی ایران دارد و همچنین برخلاف عربستان نه تنها ایران را یک تهدید نمی بیند، بلکه ایران را عامل ایجاد ثبات در منطقه قلمداد کرده و بر اساس سیاست موازنه مثبت طی یک دهه گذشته مانع تلاش های غرب برای منزوی کردن ایران شده است.
نقش کلیدی عمان در منطقه پیرامون ایران در توافق هسته ای و طی سال 1397 برجسته تر است چرا که یکی از مفروضه های اصلی در سیاست خارجی عمان این است که عمانی ها بیش از آنکه بخواهند به دلخواه کشورهای منطقه ای عمل کنند، همانند یک کشور مستقل و در راستای منافع خود عمل می کنند.
سلطان عمان در عین رابطه با ایران به دنبال تقابل با دونالدترامپ و یا رژیم اسرائیل نیست و همواره در راستای صلح در خاورمیانه، نقش بازیگری موفق در خاورمیانه را ایفا کرده و مانع از یک زلزله سیاسی در منطقه ،میان کشورهای عربی شده است.
مناسبات عمان با ایران یک فرصت سیاسی به جهت افزایش نقش منطقه ای ونیز فرصت اقتصادی به جهت مبادلات تجاری و سود سرشار اقتصادی واز سوی دیگر کمک های اقتصادی ایران به این کشور است. در کنار این فرصت ها، در صورت عدم اقدامات هوشمندانه نیز می تواند این روابط تبدیل یک تهدید نیز مبدل شود.
باتوجه به آنچه آمد باید گفت عمان در صحنه سیاست خارجی با حواشی و مسائل سیاسی مواجه بوده که در ادامه به آنها اشاره می شود.
در خروج آمریکا از برجام، وزارت خارجه عمان، در واکنش به خروج ترامپ از توافق هسته ای در بیانه ای متفاوت از کشورهای شورای همکاری خلیج فارس اعلام کرد، سلطنت عمان تحولات تصمیم آمریکا را دنبال و همواره روابط دوستانه ای را برای حفط امنیت در منطقه ادامه خواهد داد، این درحالی سایر کشورهای منطقه از تصمیم آمریکا حمایت کردند.
نقش حمایتی عمان در مذاکرات هسته ای،میانجیگری در روابط ایران با سایر کشورها، بی طرفی در بحران های منطقه ای از جمله تحولات یمن، سبب نگرانی ریاض شده و بنظر می رسد در شرایط فعلی که عربستان دارای شرایط نامساعدی در منطقه است از اهرم های دیپلماتیک و اقتصادی برای ایجاد فاصله میان ایران و عمان استفاده کند.
از طرفی درآبان ماه سال۱۳۹۷ با شروع تحریم های آمریکا، عمان نه تنها از اجرای تحریم ها سرباز زد بلکه جهت افزایش سفرهای گردشگری و مبادلاتی، صدور ویزای ریالی برای مسافران ایرانی صادر شد تا اقدامی برای مقابله با فشارتحریم های مالی بر ایران باشد.
اما سیاست های میانجی گرایانه عمان در سال ۹۷ تنها به ایران محدود نماند، چرا که کشور عربی قطر به دلیل همکاری و حمایت و اذعان به قدرت منطقه ای ایران مورد تحریم امارات و عربستان واقع شد و عمان در واکنش به این اقدامات، از تصمیمات عربستان پیروی نکردکه در نهایت عصبانیت عربستان را تشدید نمود.
بر همین اساس این اقدامات عمان، درصحنه سیاست خارجی، این کشور را در موقعیت حساسی در غرب آسیا قرار داده است.
محور آمریکا، عربستان و امارات در مقابل محور ایران، عمان و قطر شکل گرفته و بنظر می رسد در آینده این محور به لحاظ اقتصادی و سرمایه گذاری ،شرکت های عمانی را در امارات و عربستان تحت فشار قرار داده تا در نهایت تحت فشارهای سیاسی و اقتصادی روابط عمان و ایران به سردی بگراید.
این در حالی است که عمان هم با توجه به آینده پژوهی خود، اقداماتی را انجام داده که می توان به سفر بنیامین نتانیاهو نخست وزیر رژیم اسرائیل به عمان اشاره کرد.
در واقع هدف از این دیدار برای اولین بار از سال ۱۹۹۶ را می توان به این صورت ارزیابی کرد که سلطان قابوس تصمیم دارد تا ابتکار عمل را از دست عربستان سعودی گرفته و با ایجاد و بهبود روابط دوستانه تری با رژیم صهیونیستی موقعیت برتر و نقش منطقه ای را در معادلات و نیز در مقایسه با سایر کشورهای عربی منطقه ای ارتقا بخشد.
لذا طی یک سال گذشته نقش عمان بیش از گذشته مطرح و به دلیل تعامل و حمایت از ایران با مسائل بسیاری در صحنه سیاست خارجی روبه رو شده است.
در پایان باید خاطر نشان کرد بنظر نمی رسد عمان بی طرفی و رفتار تعامل گرا با جمهوری اسلامی ایران را تحت فشار و محور سعودی_ آمریکایی کنار بگذارد و این سیاست خارجی ادامه دار خواهد بود البته جانشینی سلطان قابوس در تحولات آینده متغیری تاثیر گذار در رفتار سیاسی عمان در رابطه با ایران خواهد بود و این مسئله ای است که بنظر می رسد برای آمریکا و عربستان از اهمیت بسزایی برخوردار باشد، لذا جمهوری اسلامی ایران باید به صورت هوشمندانه این مسئله را رصد و پیگیری نماید چرا که در آینده روابط دو کشور و حل بحران های منطقه تاثیر بالایی را دارا می باشد.
واژگان كليدي: نقش، کلیدی، عمان ، منطقه، وحیدسلوکی
