مرکز بین المللی مطالعات صلح - IPSC

سفر دیوید کامرون به منطقه: اهداف، زمینه ها و پیامدها

اشتراک

 سید مهدی پارسایی

مرکز بین­المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رویداد:

 دیوید کامرون سفر منطقه­ای خود به سه کشور عربی شورای همکاری خلیج فارس؛ امارات، عربستان و یک کشور دیگر را- که هنوز معلوم نیست- از روز دوشنبه یعنی به فاصله کمتر از یک روز از سفر اولاند رئیس جمهور فرانسه به عربستان آغاز کرد. این در حالیست که در ماه گذشته دولت و کمیته امور خارجه پارلمان انگلیس پرونده تفحص در خصوص ارزیابی روابط با دو کشور عربستان و بحرین را پس از خیزش­های مردمی در کشورهای عربی باز نموده است و مطبوعات این کشور سیاست­های دولت امارات را در سرکوب مخالفان محکوم نموده­اند. دولت عربستان، گشودن این پرونده را توهین به عربستان دانست از اینرو بازدید دیوید کامرون در میان پوشش حداقلی رسانه­ای انجام شده است. مواضع انگلیس در جریان انقلاب­های خاورمیانه در خصوص سرکوب مخالفان موجبات سردی روابط لندن با برخی از کشورهای جنوبی خلیج فارس شده است. لذا دیدار نخست وزیر انگلیس از عربستان، امارات و کشور دیگر نقطه عطفی در روابط دو طرف بعد از آغاز انقلاب­های عربی است.

کلید واژگان: دیوید کامرون، ترمیم­گرایی، انگلیس، امارات، عربستان، امنیت، انقلاب­های عربی، خلیج فارس.

تحلیل رویداد:

الف) اهداف

 اگرچه هدف اعلانی و رسمی دیوید کامرون از سفر به منطقه، گسترش همکاری روبه آینده با کشورهای خلیج فارس در عرصه­های مختلف از جمله دفاعی و پیگیری مشترک اصلاح سیاسی و اقتصادی در منطقه ذکر شده است اما فارغ از اهداف رسمی مذکور به نظر می­رسد ترمیم گرایی هدف اولیه دیدار نخست وزیر انگلیس است. مدیریت حمایت از تغییرات دموکراتیک در منطقه و به خطر نینداختن منافع ناشی از فروش تسلیحات، روابط اقتصادی و اهمیت ژئوپولتیک خلیج فارس، هسته اصلی سیاست جدید انگلیس در قبال دوستان قدیمی را تشکیل می­دهد. سیاستی که پیگیری همزمان آن در کنار فروش تسلیحات گسترده، دشوار و متناقض به نظر می­رسد. اعزام نیروهای نظامی تحت عنوان نیروی سپر شبه جزیره از سوی عربستان و امارات به بحرین، برخورد خشن دولت عربستان، امارات و بحرین با معترضان، چهره این کشورها را در افکار عمومی و مطبوعات انگلیس به شدت خدشه­دار کرد. این مساله دولت محافظه کار انگلیس را ناچار به واکنش و موضع گیری در قبال حکام عربستان، بحرین و امارات کرد. امری که به مذاق سران شورای همکاری خلیج فارس خوش نیامد و روابط فیمابین را دچار سردی و تیرگی نمود. بحث بازبینی روابط با کشورهای مذکور از سوی پارلمان انگلیس در ماه گذشته نیز بر وخامت روابط افزود. در مقابل عربستان نیز، انگلیس را تهدید به بازبینی متقابل روابط کرد. وزیر امور خارجه امارات هم به مقاله­ای در روزنامه گاردین که مطلبی با عنوان رژیم استبدادی در خصوص نظام امارات نگاشته بود واکنش جدی نشان داد. لذا ترمیم روابط آسیب­دیده می­تواند اولین هدف دیوید کامرون به منطقه باشد(1).

 احیای نفوذ سنتی در منطقه می­تواند از هدف دیگر سفر منطقه­ای کامرون رمزگشایی کند. قبل از افول کامل امپراطوری بریتانیا، یعنی تا سال 1968 انگلیس پرنفوذترین قدرت فرامنطقه­ای در سیستم امنیتی خلیج فارس بود، اما به واسطه محذوریت­های اقتصادی و نظامی و تنگناهای برآمده از فشار نظام دو قطبی  مجبور به ترک منطقه شد و از آن زمان آمریکا مبدل به قدرت اصلی در پویش­های امنیتی خلیج فارس شد. لذا روابط همه جانبه انگلیس در حالی که آمریکا در حال برداشتن تمرکز از خلیج فارس و حضور پررنگ در دریای چین است، سناریوی احیای نفوذ گذشته را به ذهن متبادر می­سازد. تلاش دیپلماتیک لندن نخستین عرصه برای آزمون امکانپذیر بودن برقراری موازنه بین ارزش­ها و منافع استراتژیک انگلیس در منطقه بعد از انقلاب­های خاورمیانه به شمار می­آید. یکی از دل­مشغولی­های دموکراسی­های غربی به تناقض بین عدم دخالت در امور داخلی کشورهای دیگر به واسطه عنصر حاکمیت از یک سو و مساله حقوق بشر در جهان معاصر است. نکته­ای که روابط انگلیس و عربستان را در این راستا پیچیده­تر می­کند این­است که مقامات سعودی نه تنها ناآرامی­های داخلی بلکه تمام مسائل درونی اعضای شورای همکاری خلیج فارس را نیز مساله­ای داخلی قلمداد می­کند. حتی مقامات سعودی صحبت از تجدیدنظر در روابط تاریخی با انگلیس و در نظر گرفتن همه گزینه­ها کردند(2). نگرانی­های تشدید شده سعودی­ها به واسطه بر هم خوردن توازن قدرت منطقه­ای ناشی از کنار رفتن متحدان سنتی مثل مبارک و عبدالله صالح به موازات خیزش بحرین، سیاست دووجهی انگلیس را با تنگنای بیشتری مواجه کرده است. الزامات بحران اقتصادی اخیر در انگلیس شکاف مذکور را به ضرر ارزش­ها و به نفع ملاحظات استراتژیک لندن پر می­کند.

رقابت با رقبای اروپایی از جمله فرانسه نیز در تولید فهم از سفر نخست وزیر انگلیس به ما کمک می­کند. فرانسوا اولاند رئیس جمهور فرانسه در همین هفته در ریاض به دیدار مقامات بلندپایه سعودی رفت، فرانسه با اختلاف قابل توجهی نسبت به انگلیس، در صدر فروشندگان تسلیحات به کشورهای شورای همکاری خلیج فارس است. انگلیس، افزایش نفوذ فرانسه در حوزه نفوذ سنتی خود را چندان برنمی­تابد. فروش تسلیحات جنگی در کنار موضوع هسته ای ایران و بحران سوریه مسائل اصلی مطروحه در سفر اولاند به ریاض بوده است. انگلیس همچنین به دنبال ایجاد ائتلاف بین قدرت­های اروپایی برای حضور پررنگ­تر در خلیج فارس می­با­شد، ائتلافی که رهبری آن با انگلیس باشد و نقش کشورهای اروپایی بیشتر به واسطه ضرورت­های چندجانبه­گرایی در سیاست بین­الملل معاصر و تقویت توانمندی­ها در فضای جدید خلیج فارس قابل ارزیابی است.  بازار پرسود فروش تسلیحات به عنوان راهی برای بهبود اقتصاد در بحران بریتانیا از دیگر چشم­اندازهای از سرگیری روابط گرم فیمابین لندن و شیخ­نشین­های عرب است. به نقل از روزنامه اشپیگل آلمان، انگلیس پس از فرانسه و ایتالیا سومین فروشنده سلاح به عربستان است، فرانسه با  فروش سلاح­هایی به ارزش  2168میلیون یورو، ایتالیا با 435 میلیون یورو و انگلیس با 328 میلیون یورو در سال 2010 پیشتاز کشورهای اروپایی هستند(3). سلاح­هایی که تعداد زیادی از آنها در حال حاضر در دست مخالفان نظام سوریه می­باشد. در این سفر قرار است معامله­ای تا سقف 7میلیارد دلاری در حوزه فروش تسلیحات پیشرفته از جمله جت جنگنده تایفون صورت بگیرد. لندن در صدد است مقامات امارات را قانع کند که حدود 60 جنگنده جت تایفون را  به جای جت­های فرانسوی به ارزش بیش از سه میلیارد پوند خریداری کنند. جت جنگنده تایفون محصول مشترک انگلیس، آلمان، ایتالیا و اسپانیاست که از سال 2003 رونمایی شد و در حال حاضر مورد استقبال امارات، عربستان و عمان قرار گرفته است. عربستان در سال 2007 ، 72 عدد از آن را به ارزش 43/4 میلیارد یورو خریداری کرد که تاکنون یک سوم آن را تحویل گرفته است. این جت در جریان جنگ لیبی مورد استفاده قرار گرفت و بیش از 600 ماموریت انجام داد(4).

تقویت تعاملات اقتصادی از دیگر اهداف کامرون در سفر به منطقه می­باشد. نیاز بریتانیا به انرژی کشورهای عربی، تعاملات 27 میلیاردی انگلیس با منطقه، اشتغال 160000 بریتانیایی در کشورهای حاشیه خلیج فارس، صادرات 17 میلیارد پوندی انگلیس به کشورهای حاشیه خلیج فارس، سرمایه گذاری 25/2 میلیارد دلاری و گرفتار بودن در بحران اقتصادی ابعاد مختلف روابط اقتصادی لندن با اعضای شورای همکاری خلیج فارس را نشان می­دهد(5). در همین رابطه عربستان، لندن را تهدید به جایگزینی با بازارهای آسیایی در حوزه تعاملات اقتصادی نمود. این منافع اقتصادی به موازات بحران اقتصادی اخیر نیز موجب شده انگلیس به تجدیدنظر در سیاست­های خود با رژیم­های سرکوب­گر منطقه بپردازد. عامل اقتصادی هنگامی واقعی­تر می­نماید که کامرون در بازگشت به کشورش بلافاصله با آنجلا مرکل صدراعظم آلمان در خصوص بودجه اتحادیه اروپا ملاقات خواهد داشت.

ب) زمینه­ها

خلاء قدرت ناشی از تغییر راهبرد آمریکا از خلیج فارس به دریای چین یکی از زمینه­های اصلی تقویت روابط و حضور نظامی انگلیس در خلیج فارس است. وزیر دفاع انگلیس، فیلیپ هاموند، اخیرا در اظهاراتی خطاب به کشورهای اروپایی از آن­ها می­خواهد نقش مهم­تری در شمال آفریقا و خاورمیانه یا به اعتقاد او حیات خلوت­مان برعهده بگیرند. هاموند به راهبرد استراتژیک آمریکا اشاره دارد که نقطه ثقل خود را حضور در پاسیفیک و دریای چین قرار داده است(6). به نظر می­رسد ایفای این نقش با چراغ سبز واشنگتن همراه بوده و سیاست، سواری رایگان انگلیس برابر آمریکا در حال تغییر به ایفای نقش نیابتی از سوی آمریکا توسط اروپا به رهبری انگلیس در خلیج فارس است. خلاء حضور آمریکا در روزهای پس از خروج نیروهای آمریکا از عراق و پایان ماموریت آن­ها در افغانستان در سال2014، رهبران شورای همکاری خلیج فارس را دچار نوعی دلهره کرده است.

 از دیگر زمینه های گرم شدن روابط انگلیس با تحت الحمایه های سابق عربی خود امنیتی شدن منطقه بواسطه جنجال غربی-عبری-عربی پیرامون پروژه ایران هراسی در قالب پرونده هسته­ای ایران و سیاست­های فرقه گرایانه- شیعه محور ایران در منطقه است. شورای همکاری خلیج فارس در همین جارچوب مطالبات قانونی مردم بحرین را یک توطئه ایرانی 33 ساله و شیعی­ خواند و از جنگ سرد جدید بین ایران و عربستان سخن می­راندند(7). مداخله نظامی عربستان باعث پیچیده­تر شدن و مبهم­تر شدن بحران بحرین شد و دخالت خارجی در شکل نظامی آینده بحرین را به نقطه نامعلومی گره زد. کشورهای غربی، اسرائیل و برخی کشورهای عربی در سال­های گذشته با جنجال آفرینی پیرامون برنامه صلح آمیز هسته ای ایران، علاوه بر بالا بردن تنش در منطقه، با افزایش خرید و فروش تسلیحات به بهانه ایجاد بازدارندگی در برابر ایران منطقه را وارد معمای امنیتی کرده­اند. این مساله در پرتو قطع روابط دیپلماتیک تهران-لندن بیشتر تشدید شده است.

بحران سوریه نیز از زمینه های نزدیکی طرفین در این مقطع شده است. عربستان، امارات و قطر در صدد تداوم کمک به مخالفان نظام بشار اسد با گرفتن چراغ سبز از انگلیس هستند و انگلیس سقوط اسد و تبعات آن بر روی توازن قدرت در منطقه خاورمیانه به نفع متحدان منطقه­ای خود و علیه محور ضدهژمونیک یا مقاومت را مثبت ارزیابی می­کند. موضوع سوریه و ایران در جریان دیدار اولاند با پادشاه عربستان نیز مورد گفتگو قرار گرفت. از دیگر زمینه­های نزدیک­تر شدن انگلیس با امیرنشین­های خلیج فارس، احساس تهدید رژیم­های حاکم عربی از گروهای اپوزیسیون داخل است، تهدید از ناحیه گروه­های تحول خواه داخلی تا جایی پیش رفت که مقابله دسته جمعی اعضای شورای همکاری خلیج فارس با رشد اخوانگرایی سیاست مشترک جدید آنها در قبال مخالفان شده است. تنها در امارات در ماه­های اخیر بیش از 60 نفر به اتهام تفکر اخوان­المسلمین و تلاش برای سرنگونی حکومت دستگیر شده­اند(8).

دورنمای رویداد:

به نظر می­رسد اصلی­ترین مشخصه دیدار اخیر دیوید کامرون، ترمیم روابط لندن با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس مخصوصا امارات و عربستان سعودی باشد. روابطی که در پرتو انقلاب­های منطقه به واسطه مواضع دولت، مجلس و مطبوعات انگلیس دچار آسیب جدی شده بود، لذا این بازدید در پی ترمیم بافت آسیب دیده روابط فیمابین صورت پذیرفته است. نکته دیگر این­است که رویکرد جدید لندن، درپی ایجاد توازن بین سیاست خارجی ارزش محور و سیاست خارجی منافع محور است. به نظر نگارنده، کامرون در روزهای اخیر در ابوظبی و ریاض با دو واقعیت دست و پنجه نرم کرده است: دشواری ایجاد توازن بین سیاست خارجی هنجار محور و منافع استراتژیک و اینکه دیگر با ادبیات گذشته نمی­توان با تحت­الحمایه­های سابق عربی خلیج فارس برخورد کرد.

با توجه به روابط گل­آلود تهران-لندن، تقویت نفوذ انگلیس و کشورهای اروپایی در خلیج فارس، منجر به افزایش تنش منطقه­ای میان ایران و همسایگان جنوبی و به تبع آن متشنج­تر شدن فضای امنیتی خلیج فارس شود. لذا شاهد دور شدن سیستم امنیتی خلیج فارس از الگوهای بومی امنیت خواهیم بود، چرا که راهکارهای فرامنطقه­ای برای اختلافات منطقه­ای صادر خواهد شد و عدم تطابق این دو منجر به تداوم اختلاف و تیره تر شدن روابط ایران و عراق با همسایگان جنوبی خواهد شد. درعرصه داخلی نیز به واسطه این نزدیکی جنبش­های دموکراسی­خواهی در کشورهای شورای همکاری خلیج فارس -که به استثنای بحرین و شرق عربستان عمدتا در قالب اخوان­المسلیمن سازماندهی شده اند- موقتا به محاق خواهند رفت زیرا در حال حاضر به واسطه پیوند مسائل داخلی امارات و عربستان به محیط امنیتی شده خلیج فارس، فضای مانور کمی را برای جنبش­های تحول­خواه  باقی گذاشته است.

 

(1)- Mohammed Abbas, Arab Spring jitters complicate British-Gulf ties, Fri Nov 2, 2012,Available at: http://uk.reuters.com/article/2012/11/02/uk-britain-gulf-relationship-idUKBRE8A10P620121102.

(2)- UK PM deals out diplomacy and fighter jets in the Gulf, 05 November, 2012, Available at: http://rt.com/news/uk-deal-saudi-arabia-987/.

(3)- Julie Lévesque, Julie Lévesque, Massive EU Weapons Sales to Saudi Arabia Contribute to Fuelling International Aggression and Terrorism in the Middle East,Available at: http://www.globalresearch.ca/massive-eu-weapons-sales-to-saudi-arabia-contribute-to-fuelling-international-aggression-and-terrorism-in-the-middle-east/29881.

4-Kim Sengupta,Cameron weighs use of jets amid fears move could inflame situation,2 Nov 2012,Available at: http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/exclusive-pm-on-standby-to-send-warplanes-to-gulf-as-iranian-tensions-rise-8274748.html.

5- Reforms praised , March 23, 2012, Available at: http://www.gulf-daily-news.com/NewsDetails.aspx?storyid=326362.

6-Charlie Cooper, Hammond: Europe must stop relying on America, 02Nov 2012, Available at:  http://www.independent.co.uk/news/uk/politics/hammond-europe-must-stop-relying-on-america-8273581.html.

7- BILL SPINDLE and MARGARET COKER, The New Cold War, the Wall Street Journal,TheSaturdayEssay,April2011, http://online.wsj.com/article/SB10001424052748704116404576262744106483816.html.

8- Cameron holds talks with Gulf leaders, 06 Nov 2012, Available at:

 
 

http://www.aljazeera.com/news/europe/2012/11/201211511462384914.html.

 

 

مطالب مرتبط