سحرکریمی

پژوهشگر مسائل بین الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

روابط ترکیه و اروپا تحولات بسیاری را در دهه های اخیر به خود دیده است اما همچنان ابهام و عدم قطعیت درباره سرانجام این رابطه وجود دارد. اروپا و ترکیه روز به روز چالش های بیشتری را در مناسبات خود بازآفرینی می کنند. در طی سال های اخیر مسئله بحران مهاجران، کودتای نافرجام در ترکیه، رفراندوم قانون اساسی در آوریل 2017 در ترکیه و مسئله کردها مهمترین موضوعاتی بوده اند که باعث تیرگی روابط آنکارا- بروکسل شده اند.

اما با این وجود همچنان مسائل دیگری چون عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا نیز هستند که باعث می شوند تا روابط نه چندان مساعد آنکارا و بروکسل مسیر خوبی را طی نکند. هرچند آنکارا و بروکسل از سال ها پیش بر سر عضویت ترکیه در اتحادیه اروپا با یکدیگر مذاکراتی را آغاز کردند، اما نه تنها این گفتگوها شکست خورد بلکه روز به روز بر مشکلات طرفین افزوده شده و روند واگرایی شدت گرفت.

مساله پناهجویان برای کشورهای اتحادیه اروپا پس از بروز جنگ داخلی در سوریه و روانه شدن سیل آوارگان به سمت ترکیه و از آنجا به سوی اروپا نیز تبدیل به بحران بزرگی شده است. اختلافات اتحادیه اروپا و ترکیه بویژه در خصوص عضویت آنکارا در این اتحادیه با توجه به لجام گسیختگی معضل آوارگان در ترکیه و ضعف اتحادیه اروپا در تعیین راهبرد حفظ موجودیت خود در آینده و همچنین بحران های مالی و اقتصادی‏‏، وارد مراحل پیچیده ای شده است. اتحادیه اروپا در بخش دفاعی و امنیتی پیشرفتی نداشته و نتوانسته وحدت مرکزی و همگرایی کاملی به وجود آورد.

ترکیه در اقدامی که میتوان آن را اعمال فشار بر اروپا به منظور حمایت عملی از آن در عملیات نظامی در ادلب سوریه دانست، حدود چند هفته است که مرزهای خود را بر روی پناهجویان گشوده تا آنها روانه اروپا شوند. این مساله اعتراض شدید بروکسل را به دنبال داشته و تنش بین اتحادیه اروپا و ترکیه بر سر مساله پناهجویان ابعاد جدیدی پیدا کرده است. در این راستا، جدیدترین تحول رخ داده در روابط ترکیه و اروپا مربوط به سفر رجب طیب اردوغان رییس‌جمهور ترکیه به بروکسل می باشد. این سفر در حالی به پایان رسید که مقام‌ های اتحادیه اروپا پس از دیدار با اردوغان اعلام کردند که هر دو طرف توافق کردند که پس از 4 سال یک بازنگری در توافق میان اتحادیه اروپا و ترکیه صورت گیرد. آنها معتقدند توافقی که در سال ۲۰۱۶ پیرامون بحران مهاجرت میان آنکارا و اتحادیه اروپا منعقد شد، نیازمند به‌روزرسانی است و باید تحولات سوریه را نیز شامل شود. چرا که اختلافات اخیر اتحادیه اروپا و ترکیه بر سر مهاجران منجر به هجوم هزاران مهاجر به سمت یونان و کشورهای اتحادیه اروپا شده است. بر اساس توافقنامه سال 2016 اتحادیه اروپا موظف بود که 6 میلیارد یورو به ترکیه برای حفظ و نگهداری بیش از 3 میلیون پناهجوی سوری به این کشور پرداخت کند. بعد از اجرایی شدن این توافق میزان ورود مهاجران به یونان از طریق ترکیه به شکل چشم‌گیری کاهش پیدا کرد. در حال حاضر ترکیه که معتقد است هزینه‌های نگهداری پناهجویان به ‌شدت افزایش یافته به دنبال بازنگری در توافق با اتحادیه اروپاست.

اردوغان معتقد است که اتحادیه اروپا به تعهدات خود طبق توافق سال 2016 بطور کامل عمل نکرده است. اروپا نیز معتقد است که به تعهدات اش پایبند بوده و وجوه مورد توافق را پرداخت کرده است و اردوغان را متهم به باجگیری کرده است. چرا که پس از کشته شدن ده‌ها سرباز ترک در ادلب سوریه، اردوغان بار دیگر مرزها را باز گذاشت تا پناهجویان به سمت مرزهای یونان سرازیر شوند. کشورهای اتحادیه اروپا نیز سعی دارند که از یونان که عضوی از ناتو نیز محسوب می‌شود حمایت کنند و به نوعی آن را سپر حفاظتی از مرزهای اروپا با جهان خارج می‌دانند. این موضوع را نیز اروپایی‌ ها در برابر ترکیه روشن کردند. پلیس یونان و مرزبانان سعی دارند که در برابر موج مهاجران سرازیر شده از سمت ترکیه مقاومت کنند؛ از همین رو شاهد درگیری‌ های شدید در این منطقه بوده‌ ‌ایم. نیروهای امنیتی یونان در جریان عملیات خود علیه پناهجویان از گاز اشک آور و گلوله های واقعی استفاده کرده اند تا مانع هجوم آنها شوند. نهادها و سازمان های امدادی از این وضعیت وخیم ابراز نگرانی کرده اند. اردوغان در نشست پارلمانی نمایندگان حزب “عدالت و توسعه” گفت: گشودن آتش، پرتاب گازهای اشک آور و آب داغ به پناهجویانی که تنها هدف شان فراهم آوردن یک زندگی بهتر برای فرزندان شان است،  غیرانسانی و نشانه بربریت است.

اردوغان خطاب به کشورهای اروپایی تاکید کرد: تا زمان گشوده شدن سرفصل های تردد آزاد در اروپا، به روز شدن اتحاد گمرکی ترکیه و اتحادیه اروپا، کمک های مالی و دیگر موارد مورد درخواست ما، آنکارا در مورد مرزهای خود با اروپا وضعیت فعلی را حفظ خواهد کرد. به نظر می رسد بحران جدیدی که ترکیه با اعزام پناهجویان به سوی مرزهای اروپا به وجود آورده است به سه دلیل عمده اهمیت دارد.

نخست اینکه کشورهای اروپایی از ورود موج جدیدی از پناهجویان به این قاره به دلایلی مانند مخالفت‌ های شدید با ورود آنها از سوی گروه‌های راست گرای افراطی و تشدید بی ثباتی و تنش در این کشورها بیم داشته و در عین حال آنها بشدت نگران شیوع گسترده ویروس کرونا با ورود پناهجویان جدید هستند.

مساله دوم مخالفت شدید یونان با ورود پناهجویان است که باعث بروز مشکلات و معضلات بزرگی برای این کشور از مساله اسکان و تغذیه تا بروز مخالفت ها در جامعه یونان دراین زمینه و نیز عدم پذیرش این پناهجویان از جانب سایر کشورهای اروپایی شده که در نهایت موجب انباشته شدن این مهاجران در یونان و افزایش معضلات مربوط به آنها می شود.

مساله سوم این است که آنکارا از اهرم فشار پناهجویان برای اعمال فشار بر کشور‌های اروپایی در جهت حمایت از ترکیه در عملیات نظامی اش در سوریه استفاده می کند که از دیدگاه اتحادیه اروپا این امر غیرقابل پذیرش و به منزله باج خواهی آشکار آنکارا از بروکسل است.

بدین ترتیب استفاده ابزاری ترکیه از پناهجویان برای دستیابی به اهدافش در سوریه از یک سو و برخورد نامناسب کشور‌های اروپایی با پناهجویان و سخت‌تر کردن قوانین مهاجرتی از سوی دیگر، بحران پناهجویان را تشدید کرده و وضعیت بسیار دشواری را برای آنها ایجاد کرده است.

واژگان کلیدی: رویارویی، ترکیه، اتحادیه اروپا، پناهجویان، سوری،سحرکریمی