فرزاد رمضانی بونش

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

روس ها و سعودی ها از گذشته مناسبات خوب نداشته‌اند و دوران جنگ سرد نیز سردی ویژه ای برروابط دو جانبه حکم فرما بود. در این حال هرچند بعد از سرنگونی شوروی تلاش هایی برای بهبود و افزایش روابط مسکو و ریاض صورت گرفت، اما چالش های عمده  در یک دهه گذشته موجب عدم همکاریهای در روابط شده و چالش هایی نوین را پیش پای دو کشور قرارداده است . در این بین در ماه های اخیر با افزایش اختلاف بر سر مسائل منطقه ای و انتقادات دو کشور از یگیدیگر روابط دو کشور وارد دوره ای نوین شده است. در این راستا برای درک بیشتری از روابط به گفتگویی با دکتر محمود شوری کارشناس مسائل روسیه نشسته ایم:

واژگان کلیدی: روابط، روسیه ، عربستان، سوریه ، تنش

مرکز بین المللی مطالعات صلح :اگر به تاریخ مناسبات روسیه و عربستان نگاهی داشته باشیم مهمترین متغیرهای دخیل در روابط گذشته دو کشور چه بوده است ؟

روابط روسیه و عربستان روابط ریشه‌ دار تاریخی نیست. روسیه و عربستان تا پیش از فروپاشی شوروی هیچگونه روابط سیاسی با یکدیگر نداشتند و تنها ارتباط محدود آنها حضور تعداد اندکی از مسلمانان شوروی در مراسم حج بود. با این حال پس از فروپاشی شوروی دو طرف روابط سیاسی با یکدیگر برقرار کردند و ولیعهد عربستان در سال ٢٠٠٣ به روسیه سفر کرد. در ادامه این روند آقای پوتین نیز در سال ٢٠٠٧ به عنوان نخستین مقام روس به عربستان رفت. در واقع این سفرها اگرچه فضایی برای برخی همکاری‌های سیاسی و اقتصادی میان دو کشور ایجاد کرد، اما روابط دو کشور در سال‌های گذشته تحت تأثیر سه مسئله مهم قرار داشته است. اول اینکه عربستان یک منبع مهم تغذیه فکری و مالی برای جریان‌های وهابی افراط‌ گرا در میان مسلمانان شوروی سابق بوده است که این مسئله همواره روس‌ها را نگران می‌ساخته است. چنانچه بسیاری از جنگجویان چچنی و یا داغستانی که در مقطعی برای جدایی از روسیه تلاش می‌ کردند ، از سوی برخی از کشورهای حاشیه خلیج فارس به خصوص عربستان و قطر هم به لحاظ مالی و هم به لحاظ فکری تغذیه می‌شوند. از سوی مقابل دومین متغیر در روابط روسیه و عربستان، مسئله همکاری‌های روسیه با ایران به عنوان مهمترین رقیب منطقه‌ ای عربستان می‌باشد. نوع همکاریهای روسیه با ایران به ویژه در خصوص همکاری های هسته ‌ای و نظامی از مسائلی بوده است که مایه نگرانی عربستان بوده است. نهایتاً سومین متغیر در روابط دو کشور، مسئله جایگاه و نقش دو کشور در بازار انرژی است. روسیه و عربستان هر دو کسب عنوان بزرگ ترین تولید کننده نفت رقابت سختی را دارند. اگرچه بازارهای فروش نفت دو کشور تا حدودی از یکدیگر جداست، اما مسئله نقشی که هر یک از دو کشور در فرایند قیمت‌گذاری نفت ایفا می‌کنند، موجب تشدید رقابت میان آنها شده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: روسیه با توجه به منابع عظیم نفت و گاز، بزرگترین تولید کننده انرژی و عربستان سعودی بزرگترین صادر کننده نفت است. در این حال صادرات انرژی تا چه میزانی رقابتی اقتصادی بین ریاض و مسکو در فروش و بازاریابی حامل‌های انرژی به وجود آورده است؟

همانطور که گفته شد روسیه و عربستان در حوزه انرژی هر یک بازارهای خودشان را دارند، اما در فرایند قیمت‌گذاری نفت، روسیه همیشه به دنبال دستیابی به بالاترین قیمت ممکن بوده است، در حالی‌ که عربستان همواره به عنوان عاملی برای کنترل قیمت نفت عمل کرده است. عربستان به دلایل مختلف تلاش دارد تا قیمت نفت را در یک حد متعادل نگه دارد. از این نظر دو کشور رقابتها و اختلاف نظرهایی با یک دیگر دارند.  

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  ریاض از جمله مهمترین حامیان منطقه‌ای شورشیان مسلح سوریه بوده و به صورت آشکار با هدف سرنگونی دولت بشار اسد رئیس‌جمهور کنونی این کشور تلاش کرده است . در این بین  اختلاف بر سر سوریه چه تاثیری در روابط روسیه و عربستان سعودی داشته است؟

روسها در خصوص مسئله سوریه و پیش از آن مسئله لیبی به شدت نسبت به رفتار عربستان نگران بوده و هستند. روسها معتقدند که عربستان سعودی با حمایتهای مالی و نظامی از مخالفان قذافی به سقوط قذافی ( که روابط خوبی با روسیه داشت ) کمک کردند و در حال حاضر نیز تلاش می‌کنند با چنین حمایت هایی دولت بشار اسد در سوریه را ( که تنها متحد روسیه در منطقه مهم خاورمیانه است) را سرنگون کنند. از این نظر سقوط احتمالی دولت سوریه  دو خطر برای روسها خواهد داشت: اول اینکه با سقوط بشار اسد آخرین پایگاه روسیه در منطقه از بین خواهد رفت و عملاً روسها در منطقه استراتژیک خاورمیانه و در میان کشورهای عربی قدرت تاثیرگذاری خود را ازدست خواهند داد و دوم اینکه با سقوط دولت سوریه احتمالاً دولتی بر سر کار خواهد آمد که تحت نفوذ عربستان خواهد بود که این مسئله به نوبه خود می‌تواند فضا را برای گسترش جریانهای افراطی در منطقه قفقاز شمالی فراهم نماید. به عبارت دیگر از نظر روسیه گسترش نفوذ عربستان در منطقه خاورمیانه عملاً جریانهای وهابی تندرو در مناطق دیگر از جمله قفقاز شمالی را تقویت خواهد کرد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  نوع همکاری های ایران و روسیه چه تاثیری در نگاه ریاض به مسکو در یک دهه اخیر داشته است ؟

جمهوری اسلامی ایران مهمترین رقیب عربستان در منطقه است که اساساً الگوی متفاوتی از اسلامگرایی را دنبال می‌کند. همان گونه که گفته شد عربستان روسیه را مهمترین حامی ایران در زمینه‌های هسته‌ای و نظامی می ‌داند و به همین دلیل عربستان هیچگاه نظر مساعدی نسبت به همکاری‌های ایران و روسیه نداشته و به نوعی آن را در جهت تضعیف موقعیت خود تلقی می‌کرده است. بنابراین در همین راستا این کشور همواره تلاش داشته است تا به از روش های مستقیم و غیر مستقیم فشارهایی را بر روسیه برای قطع یا کاهش همکاریهای ایران و  رروسیه وارد نماید.

مرکز بین المللی مطالعات صلح:  در ماه های اخیر روس ها نگرانی خود از سرکوب شیعیان و نقض حقوق بشر در عربستان سعودی مطرح کرده و حتی  و طرح کشاندن مساله بحرین به شورای امنیت را  بیان نموه اند . در این حال مسکو  با  این رویکرد چه اهدافی را دنبال می کنند؟

طرح چنین موضوعاتی از سوی روسیه در واقع حمله متقابلی از  سوی مسکو است . در این راستا روسها تلاش می‌کنند در برابر حمایتهای عربستان از مخالفان بشار اسد در سوریه، علیه عربستان سعودی رویکرد هایی را مد نظر قرار دهند. در این راستا روسها می‌خواهند با چنین اقداماتی عربستان را در موضع انفعالی قرار داده و آنها را نسبت به پیامدهای احتمالی تغییر توازن قوا در منطقه آگاه کنند. بلاخره در یک جنگ دیپلماتیک رو در رو هر دو طرف به دنبال این هستند که از تمامی ابزارهای ممکن برای مقابله با طرف مقابل استفاده کنند. روسیه می‌خواهد در این زمینه از قدرت و جایگاه خود به عنوان یک عضو شورای امنیت استفاده کند تا عربستان را به عقب نشینی در سوریه وادار کند.

 مرکز بین المللی مطالعات صلح:  حمایت عربستان از سلفی گری در مرزهای روسیه و بخش هایی همچون قفقاز و آسیای میانه تا چه حدی میتواند منافع روسیه را با تهدید های عمده روبرو سازد؟

در واقع پس از سالها جنگ و درگیری در منطقه قفقاز شمالی روسها تا حدودی توانسته‌اند این منطقه را کنترل کرده و جریانهای افراطی را از منطقه خارج کنند. به همین دلیل روسها نمی‌خواهند با حمایت کشورهایی مانند عربستان این اتش مجدداً برافروخته شود. روسها نسبت به مسائل امنیت ملی خود از حساسیت بالایی برخوردارند و هرگونه تهدیدی نسبت به آن را بی پاسخ نخواهند گذاشت. در این راستا اگر آتش درگیریها در منطقه قفقاز شمالی مجدداً برافروخته شود خیز روسها برای ایفای نقش‌های بین‌المللی بزرگتر ( که هدف پوتین در سالهای پیش رو می باشد ) ضربه شدیدی خواهد خورد و روسها ناگزیر خواهند شد مانند دهه ١٩٩٠ درگیر مسائل داخلی خود بشوند.لذا این مسئله‌ای نیست که روسها در این شرایط حساس بین‌المللی به دنبال آن باشند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده روابط روسیه و عربستان را چگونه مورد  پیش بینی قرار میدهید ؟

به  هر حال روسیه و عربستان دلایل زیادی برای گسترش روابط با یکدیگر ندارند. در این بین مهمترین حامی سیاسی و نظامی عربستان در همه دوران جنگ سرد و پس از آن آمریکا بوده است و بین این دو کشور روابط استراتژیک مستحکمی برقرار است. بنابر این ارتقای موقعیت عربستان در منطقه خاورمیانه هیچ نکته مثبتی برای روسها به همراه نخواهد داشت. علاوه بر این دو کشور در موضوعات مختلفی با یکدیگر رقابت و یا اختلاف نظر دارند. این اختلاف نظرها به میزانی ریشه‌دار است که بعید به نظر می‌رسد در آینده قابل پیش‌بینی تغییری در روابط دو کشور حاصل شود.