اهداف عربستان سعودی از برگزاری نشست دوستان یمن

کامران کرمی

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

نشست موسوم به دوستان یمن برای بررسی راه های کمک سیاسی، اقتصادی و امنیتی به این کشور روز چهارشنبه 3 خرداد برابر با 23 می در عربستان برگزار شد. این سومین نشست دوستان یمن است که این بار در ریاض برگزار می شود و اعضای گروه دوستان یمن در این نشست راه های کمک به این کشور برای اجرای تغییرات و مقابله با فقر و وخامت اوضاع انسانی را بررسی کردند. در این نشست همچنین تحولات سیاسی یمن از زمان کناره گیری علی عبدالله صالح رئیس جمهور سابق این کشور بررسی گردید. در همین حال سعود الفیصل وزیر خارجه عربستان از کشورهای عضو گروه دوستان یمن خواست تا با توجه به وخامت اوضاع اقتصادی این کشور کمکهای لازم را در اختیار آن قرار دهند. وزیر خارجه عربستان در سخنان خود در این نشست از کمک سه میلیارد و دویست و پنجاه میلیون دلاری کشورش به یمن برای حمایت از طرح های توسعه این کشور خبر داد. وی همچنین خواستار حمایت از روند سیاسی یمن شد که مبتنی بر طرح شورای همکاری خلیج فارس است. بیش از چهل و دو کشور و سازمان مالی و دیگر سازمان های بین المللی در نشست دوستان یمن شرکت داشتند که سه مسئله اصلی یعنی اوضاع سیاسی، امنیتی و اقتصادی بررسی گردید. حال سوالی که می گردد این است که هدف عربستان از میزبانی نشست دوستان یمن چه بود؟ و دورنمای تحولات یمن با برگزاری این نشست به چه سمت و سویی حرکت خواهد کرد؟

کلید واژه ها: یمن، کنفرانس دوستان یمن، نقش عربستان سعودی، مدیریت تحولات یمن

تحلیل رخداد 

كنفرانس دوستان يمن با حضور محمد سالم باسندوه، نخست وزير يمن‌ و با رياست مشترك عربستان و بريتانيا ‌در رياض برگزار شد و نمايندگاني از كشورهاي شوراي همكاري خليج فارس از جمله عربستان، كويت،‌ قطر،‌ بحرين،‌ امارات، عمان، آمريكا، اتحاديه اروپا، مصر و روسيه شركت كردند. دولت فعلي يمن كه با حمايت آمريكا و كشورهاي حاشيه خليج فارس و به رياست منصور هادي،‌ معاون سابق صالح و به جاي او سركار آمد، تا كنون نتوانسته است بحران داخلي يمن را حل و فصل كند و درگيري ميان گروه هاي مختلف، بويژه ارتش و گروه هاي وابسته به القاعده همچنان ادامه دارد. در اين نشست كه پيشتر در لندن و نيويورك برگزار شده بود، در خصوص تحولات سياسي يمن از زمان بركناري علي عبدالله صالح، بحث و تبادل نظر شد. همچنين طي اين نشست موضوعاتي همچون روند انتقال سياسي قدرت در يمن، محورهاي اقتصادي و چالش‌هاي امنيتي اين كشور نيز مورد بررسي قرار گرفت.

در سال 2006 نيز نشستي در انگليس براي كمك به يمن برگزار شد كه شركت‌كنندگان در اين نشست وعده دادند تا شش ميليارد دلار كمك و تسهيلات مالي در اختيار يمن قرار بدهند كه پس از مدتي اين روند به دليل كارشكني‌هاي نظامي حاكم در يمن و فساد موجود در اين كشور متوقف شد. از سوي ديگر اتحاديه اروپا اعلام كرد، 6/4 ميليارد دلار علاوه بر 20 ميليون يورويي كه پيشتر براي كمك به اقتصاد يمن در نظر گرفته بود، به يمن كمك مالي ارائه دهد.

وزن و جایگاه یمن برای عربستان

در نگاه استراتژیک عربستان، جایگاه جغرافیایی یمن و نوع روابط و تعامل آن در دهه‌ها و سال‌های گذشته، این کشور را از نظر اثرگذاری بر امنیت ملی عربستان؛ در سطح کشورهای عضو شورای همکاری خلیج فارس قرار می‌دهد. به همین دلیل در تمامی بحران‌ها و تحولات یمن در دهه‌های گذشته، عربستان بازیگری فعال و اثرگذار بوده است. حداقل از دهه 1980 به بعد، عربستان سعودی، با کمک­های سخاوتمندانه­ی خود تسکینی بوده بر مشکلات یمن و متعاقباً وفاداری یمن به عربستان. دو کشور عربستان و يمن به دلايل مختلف سياسي و استراتژيک، روابط پيچيده و قابل تأملي طي سه دهه گذشته برقرار کرده اند. حاکميت خاندان سعودي در عربستان و علي عبدالله صالح در يمن و نيز تلاش آنها براي حفظ حاکميت در بسياري از موارد آنها را در کنار يکديگر قرار داده است. از زمان وحدت يمن شمالي و جنوبي در دهه 90، اين روابط ابعاد گسترده تري به خود گرفته است.

عربستان سعودی در سال هاي اخير به دقت تحولات داخلي يمن را دنبال کرده و از مسائل داخلی این کشور آگاه بوده است. عربستان از زمان شكل گيري جنبش شيعيان صعده و متحد شدن قبايل شيعه در استان هاي صعده و آل عمران با ظرافت بيشتري اين تحولات را پي گيري كرده است. از ديدگاه سعودی ها، شيعيان صعده خطر بالقوه اي براي وهابيت به شمار مي روند، به خصوص اينكه مانع بزرگي براي گسترش تفكرات آنها در خاك يمن هستند. علاوه بر اين، خاك يمن، مأمن مطمئني براي مخالفان سياست های عربستان به شمار مي رود. به اين خاطر از جنگ چهارم الحوثي ها در سال 2004 ، آل سعود متوجه نفوذ و تاثيرگذاري شيعيان در تحولات داخلي يمن و مناطق مرزي عربستان گردید. اقدام نظامي عربستان از آن جهت صورت گرفت كه اين کشور احساس كرد كه ممكن است بحران داخلي يمن به اين كشور منتقل شود، چرا كه استان هاي شيعه نشين (جازان و الشرقيه) در مجاورت مرز يمن قرار دارند.كارشناسان امنيتي منطقه نيز بر اين اعتقاد هستند كه پس از اينكه دولت عربستان با دخالت هاي مستقيم براي سركوب الحوثي ها از طريق دولت مركزي يمن به نتيجه اي نرسيد، خود دست به كار شد و با همه توان و قوا به خاك آن كشور لشكركشي كرد.

اهداف عربستان از نشست دوستان یمن

در پی آغاز انقلاب یمن در سال گذشته و توسل نظام صالح به خشونت علیه تظاهر كنندگان معترض، شورای همكاری خلیج فارس با ابتکار عربستان طرحی را در ابتدای ماه آوریل گذشته ارایه كرد تا انتقال قدرت از صالح به شیوه ای مسالمت آمیز انجام شود. به موجب این طرح كه در ماه نوامبر گذشته در ریاض به امضای صالح و مخالفانش رسید، قرار شد صالح اختیارات خود را به معاونش عبد ربه منصور هادی منتقل كند و دولت وحدت ملی تشكیل شود. این طرح که حکایت از دستکاری و مدیریت تحولات اعتراضی در یمن بود، نشان داد که عربستان نگرانی های جدی ای را در محیط پیرامونی خود بعد از شروع تحولات بهار عربی دارد که با جدیت تلاش می کند تا روند این تحولات را به نفع خود محقق سازد.

با توجه به اینکه جنبش اعتراضی در یمن همچنان با افت و خیز در جریان است و آنچه که تاکنون در یمن می گذرد به هیچ وجه نتوانسته است رضایت مردم را جلب نماید، مردم خواستار تحقق مطالبات خود می باشند. در این شرایط عربستان احساس می کند که باید برای کنترل اوضاع یمن هزینه کند. لذا در پی جلب مشارکت کشورهای دیگر است. عربستان درصدد است تا با ارسال کمک های خود در قالب کمک به اقتصاد فقیر یمن، نفوذ خود را در یمن توسعه بخشد. آن چه در یمن در حال اجرا است همان طرح شورای همکاری خلیج فارس است که پیشنهاد عربستان بوده است. علاوه بر این جمع کردن این کشورها دور هم این امکان را به عربستان می دهد که بدون ایجاد حساسیت در افکار عمومی یمنی ها اهداف خود را در این کشور پیش برد. تنها موردی که دولت توانسته از آن استفاده کند مبارزه با القاعده است که تنها موفقیت دولت در یمن بوده و توانسته است از این طریق بخشی از مردم را در کنار خود قرار دهد.

می توان گفت که نشست دوستان یمن در ریاض در ادامه تلاش های هدفمند عربستان برای کنترل اوضاع در این کشور است. پس از طرح شورای همکاری خلیج فارس، اعطای مصونیت به عبدالله صالح، روی کارآمدن عبد ربه منصور هادی و بقایای رژیم گذشته و عدم تحقق مطالبات مردم یمن، کنفرانس دوستان یمن می تواند بعد دیگری از تکمیل سناریوی عربستان برای یمن باشد که این بار در پوشش کمک های بشر دوستانه و کمک به اقتصاد فقیر یمن باشد. هر چند که این کمک ها برای عربستان بسیار جدی است. چرا که مرز یمن و عربستان همواره چالش های جدی ای را برای عربستان در پی داشته و باعث گردیده تا مشکلاتی چون مواد مخدر، ایجاد نامنی و زدو خوردهای مرزی را در پی داشته است.

دورنمای رخداد

با مرور آنچه که در متن گذشت می توان گفت که برگزاری نشست دوستان یمن توسط عربستان سعودی و نقش این کشور در کنترل و مدیریت جنبش اعتراضی این کشور، حلقه دیگری از تلاش های عربستان و شورای همکاری خلیج فارس در کنترل اوضاع در یمن می باشد. در واقع محور سیاست سعودی‌ها در یمن، برقراری ارتباطی قوی با رهبران اپوزیسیون حزب اسلام‌گرای اصلاح یمن برای کنترل اوضاع آن کشور، پس از کناره‌گیری صالح می‌باشد. از سویی دیگر از آنجا که محور سیاست های عربستان را ثبات منطقه ای تشکیل می دهد، احتياج به امنيت در مرزهاي طولاني با يمن دارد و اين مرزها از گذشته هاي دور نيز هميشه منشا نگراني و بحران براي دولتمردان سعودی بوده است. اين در حالي است كه دولت عربستان هميشه از ناامني در اين منطقه به عنوان گذرگاهي براي ورود مواد مخدر نارضایتی داشته است و این مسئله جدی ای برای سعودی ها بود که در این نشست در محور مسائل امنیتی مورد بحث قرار گرفت. هدف دیگر عربستان از برگزاری این نشست، نگرانی از بابت تحقق مطالبات مردم به شکل دموکراتیک است که می تواند بر عربستان تأثیرگذار باشد. برخلاف بحرین که بر اساس محور شیعه و سی تعریف می شود در یمن با توجه به قدرت مسلط اهل سنت و گروه های دیگر، مسئله شیعه چندان حساسیت برانگیز نیست. این مجموعه اهدافی بود که عربستان سعودی را بر آن داشت تا با برگزاری این نشست در قالب دوستان یمن، اهداف خود را با مشروعیت بیشتری پیگیری نماید.