فراهم شدن شرایط برای لغو تحریم های ایران

دکتر سعید خالوزاده
استاد دانشگاه، پژوهشگر ارشد مطالعات اروپا

بیان رخداد

موضوع لغو تحریم های ایران از سوی شورای امنیت سازمان ملل، امریکا و اتحادیه اروپایی یکی از موضوعات اصلی مورد درخواست ایران در مذاکره با گروه 1+5 است. لغو این تحریم ها برای ایران از اهمیت اساسی برخوردار است و شرایط را برای هرگونه تعامل آتی با کشورهای اروپایی و امریکا را فراهم می کند. در این میان قطعا آژانس بین المللی انرژی اتمی جایگاه شاخصی دارد. بنظر می رسد گزارشاتی که در آینده از سوی آژانس انرژی اتمی وین در خصوص بازرسی از سایت های ایران تهیه خواهد کرد تاثیری مستقیم بر لغو تحریم های اتحادیه اروپایی خواهد داشت. در واقع یک رابطه مستقیم بین همکاری ایران با بازرسان آژانس انرژی اتمی وین برقرار خواهد شد و این رابطه تاثیر خود را بر میزان لغو تحریم های اتحادیه اروپایی نشان خواهد داد. در صورت همکاری مثبت ایران و گزارش مثبت بازرسان آژانس وین، در مرحله اول ما می توانیم شاهد برخی تحریم هایی که اعمال یا لغو آنها در اختیار رئیس جمهور امریکاست باشیم و همچنین تحریم هایی که شورای وزیران اتحادیه اروپایی می توانند دستور لغو آنها را صادر کنند. بنظر می رسد لغو این تحریم ها گام به گام و تدریجی خواهد بود و تا زمان گفتگوهای جامع و نهایی برای رسیدن به یک توافقنامه نهایی با گروه 1+5 بطول خواهد انجامید. در هر حال به احتمال قوی ما شاهد لغو یکسری تحریم ها تا چند هفته آینده خواهیم بود و این امر شرایط مثبت سیاسی و بین المللی را برای ایران بوجود خواهد آورد و در بستر آن ما می توانیم شاهد یکسری همکاری های اقتصادی و انعقاد قراردادهای مهم تجاری باشیم.

واژگان کلیدی : فعالیت های هسته ای ایران، گروه 1+5، ایران، امریکا، اتحادیه اروپایی، تحریم ها

تبیین رخداد   

در ارتباط با زمان لغو تحریم های اتحادیه اروپایی علیه ایران، اخیرا اظهاراتی از سوی سخنگوی دستگاه سیاست خارجی مشترک اتحادیه عنوان شده است. بنظر می رسد وزرای خارجه اتحادیه اروپایی در صدد برگزاری نشستی در این رابطه و تهیه دستور العملی برای چگونگی لغو این تحریم ها هستند. قبلا هم برخی مقامات اروپایی از جمله لوران فابیوس وزیر خارجه فرانسه سخنانی در این رابطه گفته بودند. همچنین بنظر می رسد گزارشاتی که در آینده از سوی آژانس بین المللی انرژی اتمی در خصوص بازرسی از سایت های ایران تهیه خواهد کرد تاثیری مستقیم بر لغو تحریم های اتحادیه اروپایی خواهد داشت. در واقع یک رابطه مستقیم بین همکاری ایران با بازرسان آژانس انرژی اتمی وین برقرار خواهد شد و این رابطه تاثیر خود را بر میزان لغو تحریم های اتحادیه اروپایی نشان خواهد داد.

  در این رابطه مایکل مان سخنگوی خانم اشتون در تاریخ 2 دسامبر اظهار داشت : به منظور دستیابی به توافق نهایی با ایران طی یک سال، در راستای برگزاری دیدارهایی با ایران گام برمی‌داریم. مایکل‌مان در گفت‌وگو با روزنامه الرای العام، چاپ کویت در پاسخ به این سؤالات که بعد از توافق ژنو گام بعدی چیست؟ گفت: در حال حاضر ما باید گام‌های اولیه توافق را از ناحیه اتحادیه اروپا که تحریم‌های سختی را تحمیل کرده، پیگیری کنیم. ما آماده‌ایم تحریم‌ها علیه مسایل مختلف از جمله پتروشیمی، معادن سنگ‌های گران‌قیمت و دیگر چیزها که در توافقنامه اول امضاء شده، را متوقف کنیم. همچنین آماده‌ایم قانون مناسبی را در مجموعه اتحادیه اروپا برای تضمین اجرایی شدن این توافقنامه وضع کنیم اما ما منتظر اجرای این مساله تا زمان وفای به عهد طرف ایرانی و تثبیت تعهداتش از سوی آژانس بین‌المللی انرژی اتمی خواهیم بود چرا که قرار است بازرسان آژانس هشتم و نهم دسامبر (17 و 18 آذر) از رآکتور آب سنگین اراک بازدید کنند.

مان افزود: بعد از اطمینان از تعهد طرف ایرانی و ارائه گزارش به ما از سوی آژانس و تاکید بر اجرای تعهدات بر اساس توافقات میان ما، همه چیز با سرعت زیادی رو به جلو حرکت خواهد کرد و هیئت وزیران اتحادیه اروپا به منظور موافقت با قانون مناسبی برای لغو تحریم‌ها نشستی را برگزار خواهد کرد. سخنگوی اشتون در پاسخ به این سؤال که آیا گزارش آژانس آغاز لغو تحریم‌های اتحادیه اروپا خواهد بود، گفت: باید گام‌های طرفین ایرانی و گروه‌های بین‌المللی یک همزمانی داشته باشد از این رو تماس‌های پی‌درپی و متعددی وجود خواهد داشت تا اطمینان حاصل شود که هر یک از طرفین به تعهدات مورد امضاء خود، عمل می‌کند. در رابطه با اتحادیه اروپا کارها به سرعت انجام خواهد شد. معتقدم آمریکا هم گام‌ها را دنبال خواهد کرد. در رابطه با خود ما هم باید بگویم تحریم‌هایی که اتحادیه اعمال کرده است پیچیده نیست بلکه روشن است همچنین تعامل با آن و تلاش برای از بین بردن آن براساس توافقنامه امضاء شده، بسیار آسان خواهد بود.

این در حالی است که وزیران خارجه اتحادیه اروپا قرار است در تاریخ 16 دسامبر، به منظور بررسی تعلیق برخی تحریم های این اتحادیه علیه ایران – در شش ماه پیش رو – تشکیل جلسه دهند. همچنین کاخ سفید نیز کنگره را برای خوددداری از تصویب تحریم های بیشتر علیه ایران تحت فشار قرار داده است. کاخ سفید می گوید حتی اگر تحریم های مصوب تا چند ماه نیز اجرایی نشوند، باز هم تصویب این تحریم ها می تواند فضای مذاکرات با ایران را مسوم و احتمال دستیابی به توافق نهایی را کاهش دهد. با این شرایط و نظر به اقدامات متعددی که طی هفته های اخیر صورت پذیرفته بنظر می رسد که کشورهای گروه 1+5 نیز تلاش دارند به روند لغو تحریم ها کمک نمایند ونهایتا توافقنامه جامعی را در خصوص فعالیت های هسته ای ایران به امضا برسانند.

خاطرنشان می شود بر اساس توافقنامه ایران باید نظارت هایی را برای فعالیت های هسته ای می پذیرفت. از این منظر تنها نهادی که به لحاظ کارشناسی و فنی صلاحیت نظارت را دارد، آژانس بین المللی انرژی اتمی است. زیرا هم تخصص فنی این کار را دارد  و هم اینکه به لحاظ حقوقی دارای کارشناسی است که به مفاد ان پی تی، پروتکل الحاقی و پادمان اجرایی تسلط دارند و هیچ کشور و نهاد دیگری صلاحیت این امر را ندارد. از طرفی شورای حکام عموما 99 درصد گزارش های آژانس را به تصویب می رساند. این هم به دلیل گزارش های دقیقی است که کارشناسان آژانس تهیه می کنند. اعضای شورای حکام متشکل از 35 کشور هستند. بنابراین زمانی شورای حکام گزارش های آژانس در مورد تعهدات ایران را تصویب می کند که راستی آزمایی ها در تهران انجام شده باشد.

تحلیل رویداد

         1. با توجه به اظهارات سخنگوی دستگاه سیاست خارجی مشترک اتحادیه اروپایی، تحریم های اتحادیه اروپایی در قبال ایران خیلی پیچیده نیست و در صورت داشتن اراده سیاسی خیلی سریع می تواند از سوی اتحادیه لغو شود. البته بدیهی است که اتحادیه در این رابطه هماهنگی های لازم را با امریکا خواهد داشت و از طرفی نقش آژانس بین المللی انرژی اتمی در این رابطه یک نقش اساسی خواهد بود. در واقع در روند لغو تحریم های اتحادیه اروپایی سه فاکتور عمده نقش اساسی خواهد داشت: 1. اراده سیاسی کشورهای عضو اتحادیه اروپایی 2. نظر موافق امریکا و 3. گزارشات آژانس بین المللی انرژی اتمی. در واقع، سه ظلع مثلت اتحادیه اروپا، امریکا و آژانس وین نقش کلیدی در هر گونه اعمال فشار و یا لغو تحریم ها در قبال ایران را دارند و در این راستا از بازوی سیاسی حقوقی شورای امنیت سازمان ملل متحد برخوردار هستند.

2. نکته دیگر که حائز اهمیت اساسی است مربوط به لغو تحریم های ایران از سوی امریکاست. این تحریم ها بطور کلی دو دسته هستند یک تحریم هایی که از سوی کنگره امریکا تصویب شده و یک روند دشوار قانونی و حقوقی را طی کرده و به تصویب رسیده است. لغو این تحریم ها کار ساده ای نیست و باید توافق مشترک مجلس سنا و مجلس نمایندگان را بدنبال داشته باشد تا دولت اوباما بتواند آنها را لغو کند. در این میان، طیف گسترده ای از نمایندگان جمهوریخواه و دمکرات امریکا مخالف رویکرد دولت اوباما هستند. دسته دوم تحریم هایی است که در اختیار رئیس جمهور امریکاست و ایشان می تواند دستور لغو یا عدم اجرای آنها را برای مدتی مشخص صادر کند و یا کلا لغو نماید.

این در حالی است که با گذشت بیست روز از توافق هسته ای ژنو بین ایران و گروه 1+5، تندروها در آمریکا همچنان بر اعمال تحریم های بیشتر علیه ایران تاکید دارند. در این میان اظهارات سناتورها و نمایندگان تندروی آمریکایی در مورد تفاهم نامه هسته ای ژنو و درخواست از دولت اوباما برای اعمال تحریم های بیشتر و شدیدتر فضا را برای دولت امریکا و دستگاه دیپلماسی این کشور سخت کرده است.

3. دسته سوم تحریم هایی است که از سوی شورای امنیت سازمان ملل متحد و بر اساس فصل هفتم منشور ملل متحد تصویب شده و رای موافق 15 عضو شواری امنیت (حداقل رای ممتنع) را بدنبال دارد. این نوع تحریم ها که عمدتا در 4 قطعنامه شورای امنیت متجلی شده اند سخت ترین نوع تحریم ها بوده و ساز و کار حقوقی و سیاسی دشواری را برای لغو می طلبد که ممکن است چندین سال بطول انجامد. بدیهی است که این قطعنامه ها کاغذ پاره نبوده و بعنوان سند حقوقی الزام آور می تواند شرایط بسیار دشواری را برای کشور مربوطه بوجود آورد.

4. در این میان در راستای اجرای مفاد توافقنامه 24 نوامبر ژنو، در صورت همکاری مثبت ایران و گزارش مثبت بازرسان آژانس وین، در مرحله اول ما می توانیم شاهد برخی تحریم هایی که اعمال یا لغو آنها در اختیار رئیس جمهور امریکاست باشیم و همچنین تحریم هایی که شورای وزیران اتحادیه اروپایی می توانند دستور لغو آنها را صادر کنند. بنظر می رسد لغو این تحریم ها گام به گام و تدریجی خواهد بود و تا زمان گفتگوهای جامع و نهایی برای رسیدن به یک توافقنامه نهایی با گروه 1+5 ادامه خواهد داشت. در هر حال به احتمال قوی ما شاهد لغو یکسری تحریم ها تا چند هفته آینده خواهیم بود و این امر شرایط مثبت سیاسی و بین المللی را برای ایران بوجود خواهد آورد و در بستر آن ما می توانیم شاهد یکسری همکاری های اقتصادی و انعقاد قراردادهای مهم تجاری باشیم.

دکتر سعید خالوزاده، استاد دانشگاه کارشناس ارشد مطالعات اروپا – 16/9/1392