دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اورآسیا
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
در هزاره سوم قاره سیاه مورد توجه دیگر قاره های جهان قرار گرفته است و در حال حاضر چین ؛ اروپا؛ روسیه ؛ آمریکا و ترکیه بیشترین حضور سیاسی و اقتصادی در این قاره دارد و چشم انداز جنگ طولانی مدت با روسیه، بدون امکان جابجایی خط مقدم، اوکراین را وادار نموده تا در تمامی عرصه ها به دنبال مبارزه با روسیه باشد و رقابت برای آفریقا به یک میدان مهم تبدیل شده است. همچنین برای قدرت‌های بزرگ غربی که سعی در حفظ رهبری خود دارند و طبیعتا” کشورهای نوظهور بزرگی مانند چین و هند که قصد دارند غرب را از تخت سلطنت خلع کنند، برای قدرت‌های منطقه‌ای چون ترکیه، ایران و همچنین اسرائیل که به دنبال فضای نفوذ هستند، قاره جنوب صحرا به یک هدف استراتژیک و اقتصادی تبدیل شده که به آنها ارتباط جهانی می دهد.
آفریقا یک قاره غنی از منابع بوده و رشد اخیر در آن، به دلیل رشد فروش در کالاها، خدمات و تولید است و در آینده به‌طور خاص به تولید ناخالص داخلی ۲۹ تریلیون دلاری تا سال ۲۰۵۰ خواهند رسید. این قاره از نظر وسعت، دومین قاره دنیاست. ۵۴ کشور آفریقا، مستقل و به رسمیت شناخته شده‌اند؛ بزرگترین کشور آفریقا از نظر مساحت الجزایر و بزرگترین کشور از نظر جمعیت، نیجریه است. برای هزاران سال، اقتصاد قاره آفریقا متنوع بوده و توسط مسیرهای تجاری گسترده‌ای هدایت می‌شود. همچنین ۹ درصد نفت خام، بیش از ۸ درصد گاز طبیعی و ۱۱ تا ۴۵ درصد مواد معدنی استراتژیک جهان در قاره سیاه است و بالاترین سود سرمایه‌گذاری در ۱۰ سال گذشته متعلق به این قاره بوده است.
در رقابت مهم در این قاره از طرفی روسیه در جنوب صحرای آفریقا سرزمینی را برای جبران فرسایش فضای پس از فروپاشی شوروی سابق یافت، اما همچنین فرصتی کم هزینه برای تقویت بعد بین المللی در کنار افزایش وزن بر روی پرونده استراتژیک دیگری همچون افزایش ظرفیت تجاری خود یافت . از سوی دیگر از دست دادن بازار روسیه برای اقتصاد آلمان، برلین را به بازنگری در آفریقا واداشت و غلات اوکراینی، اروپایی‌ها را نیز مجبور کردند تا به فکر حضور حداقلی در قاره سیاه باشند.
اقدامات اروپا از محورهای مختلف شروع گردید. استونی مشارکت های دیجیتالی با کشورهای آفریقایی را در راستای جایگاهی که شهرت بین المللی عالی و استراتژی توسعه خود را بر آن بنا کرده است، افزایش داد . همچنین لهستان به اندازه اقتصاد و علاقه‌اش به توسعه قابلیت‌های پردازش و بهره گیری از مواد خام و سرمایه گذاری در آفریقا پرداخت و توانست به پنجمین تولیدکننده قهوه در جهان تبدیل شود و در ماه سپتامبر، آندری دودا، رئیس جمهور لهستان نیز به آفریقا سفر کرد. رئیس جمهور لهستان دیدار از سنگال، ساحل عاج و نیجریه را در دستور کار خود داشت و در دستور کار همکاری های فنی، آموزش نظامی، بورسیه تحصیلی برای دانشمندان جوان، صادرات ماشین آلات ساختمانی و کشاورزی، همکاری در زمینه های پزشکی و دارویی و همچنین حمایت از توسعه زیرساخت های حمل و نقل بود و بنوعی لهستانی ها به دنبال همکاری با فرانسوی ها و بریتانیایی در آفریقا هستند . جالب است که در اوایل سال 2015، دولت ورشو به تانزانیا وام 110 میلیون دلاری برای تقویت همکاری با شرکای خود در زمینه کشاورزی داده بود. چرا که با وجود معادن طلا، شمش و الماس، تولید نهاده‌های کشاورزی نیز راهکار مهمی است که با کشت فراسرزمینی در کشورهای با زمین حاصلخیز می‌توان تبادلات بیشتری را در بازار این کشورها رقم زد. آفریقا به قاره پنبه، قهوه و کاکائو مشهور است که ۷۰ درصد نیروی کار قاره در این بخش فعالند و زیمباوه بزرگترین تولیدکننده تنباکوی دنیاست؛ در عین حال که پنبه محصول استراتژیک آفریقاست. همچنین مجارستان به طور فزاینده ای در قاره جنوب صحرا فعال است و معاون رئیس جمهور تانزانیا در اجلاس جمعیتی که توسط نخست وزیر ویکتور اوربان در بوداپست به عنوان نماینده جنوب جهانی برگزار شد، در میان مهمانان افتخاری حضور داشت. چرا که منافع دول مرکز و شرق اروپا به ذخایر عظیم گاز طبیعی تانزانیا (تقریباً 1260 میلیارد متر مکعب) و راهبرد دروازه جهانی اروپا مربوط می شود که هدف آن تبدیل این کشور آفریقای شرقی به تامین کننده اصلی انرژی اتحادیه است.
موضوع مهم دیگر به جنگ در اوکراین بر می گردد که رقابت بین مسکو و کیف را به به آفریقا کشیده شده است. در همین راستا دولت اوکراین تصمیم گرفته است تا با افتتاح ده سفارت جدید از جمله غنا، رواندا و موزامبیک، شبکه دیپلماتیک خود را در جنوب صحرای آفریقا گسترش دهد. کیف بارها اعلام کرده است که نفوذ سیاسی در کشورهای جنوب صحرای آفریقا در حال افزایش است. علاوه بر این، چشم‌انداز جنگ طولانی‌مدت با روسیه، بدون امکان جابجایی خط مقدم، اوکراین را وادار می‌کند که به دنبال مبارزه با دشمن در جبهه دیگری باشد؛ لذا اوکراین نیروهای ویژه ای را برای حمایت از ژنرال عبدالفتاح عبدالرحمن البرهان، رئیس نیروهای مسلح به سودان فرستاد. هم چنین اوکراین به دنبال این است که خود را به عنوان جایگزینی در زمینه تامین تجهیزات نظامی معرفی کند و امیدوار است که با درگیر شدن در جنوب صحرای آفریقا، ظرفیت مفید افزایشی خود را برای قدرت‌های غربی نمایش دهد و به آنها استدلال بیشتری برای ادامه کمک‌های سیاسی ، نظامی و مالی بدهد. البته روسیه نیز فعالیت های نظامی و اقتصادی در قاره آفریقا داشته و نیروهای واگنر حضور فعالی در بسیاری از کشورهای این منطقه دارند در عین که روسیه با بیشتر کشورهای مهم آفریقایی از شمال تا جنوب قاره از جمله مصر؛ الجزایر؛ آفریقای جنوبی؛ مالی؛ نیجر و غیره همکارهی قابل توجه در تمامی ابعاد بویژه فروش تسلیحات دارد.
در مجموع قاره سیاه سرزمین رقابت و توسعه همکاری کشورهای جهان در عرصه های مختلف سیاسی؛ اقتصادی و نظامی در هزاره سوم می باشد و در حال حاضر چین، ترکیه ؛ اروپا و برخی کشورها نظیر روسیه و اوکراین موفقیت شایانی در بسط همکاری در این قاره غنی و مستعد رشد و توسعه داشته اند البته رویکرد و عملکرد جمهوری اسلامی ایران در قاره سبز در 4 دهه اخیر نوسان زیادی داشته و بیشتر گرفتار رویکرد سیاسی بدون محتوی اقتصادی و …. بوده است و لذا حجم مبادلات ایران با قاره آفریقا رقم تقریبی یک میلیارد دلار فاصله زیادی با رقبای همسایه نظیر ترکیه با بیش از 25 میلیارد دلار دارد.
