بررسی عضویت مصر در باشگاه بریکس

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

باشگاه بریکس به عنوان یک بلوک اقتصادی که هنوز معیارهای عضویت خود را فاش نکرده است، به دنبال وزن بیشتر در نهادهای بین المللی است که تاکنون تحت سلطه غرب بوده است. تحت این شرایط کشورهایی که به نوعی دچار رکود و درگیر بدهی اند با پیوستن به این نهاد درصدد ارتقاء قدرت اقتصادی و جایگاه منطقه ای – جهانی خود هستند که یکی از این کشورها مصر است(1). 

مذاکرات برای عضویت مصر در بریکس در سال 2009 آغاز شد، اما پس از یک دوره تغییرات در مصر، قاهره دوباره درخواست عضویت در دوره عبدالفتاح السیسی را داد. با ایجاد بریکس پلاس در سال 2017 فرصتی برای حضور مصر در مکانیسم های بریکس فراهم شد و قاهره در نشست‌ها و اجلاس‌های سران بریکس در سال‌های 2017، 2022 و 2023 شرکت کرد. مصر متعاقباً برای پیوستن به کشورهای بریکس در سال 2023 درخواست داد و بدین ترتیب در ابتدا، قاهره به عضویت بانک توسعه جدید بریکس«NDB» درآمد و سپس در پانزدهمین نشست اخیر بریکس از مصر دعوت شد تا از اول ژانویه 2024 به عضویت کامل بریکس درآید(2). لازم به ذکر است بانک توسعه جدید توسط کشورهای بریکس بر اساس توافقنامه بین دولتی که در ششمین اجلاس بریکس در فورتالزا در جولای 2014 امضا شد، راه اندازی شد. هدف این بانک تامین مالی پروژه های زیربنایی و توسعه پایدار در کشورهای عضو بریکس و کشورهای در حال توسعه است. این بانک از زمان تأسیس، بیش از 90 پروژه به ارزش 32 میلیارد دلار را برای حمایت از حوزه‌هایی مانند حمل‌ونقل، آب، انرژی پاک، زیرساخت‌های دیجیتال و اجتماعی همچنین ساخت و ساز شهری تصویب کرده است(3).

مصر یکی از دریافت کنندگان اصلی کمک های ایالات متحده امریکا است، اما مدت طولانی است که روابط قوی با روسیه را حفظ کرده و روابط تجاری رو به رشدی با چین دارد. علاقه مصر به رهایی از وابستگی به آمریکا در یک سال و نیم گذشته تقویت شد، زیرا مصر متوجه گردید که تکیه بر دلار چقدر می تواند مشکل ساز باشد. ضمن اینکه تهاجم روسیه به اوکراین بحران ارز خارجی را تحت تأثیر قرار داد و اقتصاد مصر در رکود قرار گرفت. بدین ترتیب سرمایه گذاران میلیاردها دلار را از مصر خارج کردند و قیمت گندم و سوخت که با دلار خریداری شده بود، افزایش یافت. کمبود دلار همچنین بازپرداخت بدهی ها کشور را در وضعیت بحرانی قرار داد و آن را مجبور کرد که ارزش پول خود را به شدت کاهش دهد. مصر در چند سال گذشته در بحران اقتصادی ناشی از همه گیری ویروس کرونا و حمله روسیه به اوکراین فرو رفته است به طوری که ارزش پول این کشور در 18 ماه به نصف کاهش یافت، و تورم سالانه به رکورد 36.5 درصد افزایش داشت (4) و پوند مصر از مارس 2022 نزدیک به 50 درصد از ارزش خود را در برابر دلار از دست داد(5).

تحت این شرایط مصر با عضویت در بریکس امیدوار است، ضمن اینکه با ارزهای جایگزین تجارت کند(6)، بتواند سرمایه‌گذاری بیشتری را از کشورهای عضو جذب نماید(7). در این راستا تجارت با سایر کشورهای بریکس احتمالا با سرعت ادامه خواهد یافت و روسیه به عنوان منبع واردات غلات به مصر عمل می کند. این در حالیست که  بانک مرکزی مسکو پوند مصر را به فهرست ارزهای مبادله ای خود اضافه کرد. از سوی دیگر، با عضویت هر دو کشور مصر و اتیوپی در بریکس، چشم انداز روشنی در حل اختلاف طولانی مدت بین مصر و اتیوپی بر سر سد بزرگ رنسانس اتیوپی بر روی رود نیل آبی به وجود آمده است(8).

در مجموع برای مصر، پیوستن به بریکس می تواند مزایای متعددی به همراه داشته باشد. اولاً، فرصت‌های تجاری و سرمایه‌گذاری جدیدی را ایجاد می‌کند و به مصر اجازه می‌دهد تا به بازار بزرگ‌تری دسترسی پیدا کند و سرمایه‌گذاری مستقیم خارجی را جذب و در نتیجه از رشد اقتصادی حمایت کند. دوم اینکه بریکس بر توسعه زیرساخت‌ها و صنعتی‌سازی تمرکز می‌کند و دسترسی به تخصص، فناوری و سرمایه‌گذاری در بخش‌های کلیدی مانند حمل‌ونقل، انرژی، و تولید را فراهم می‌کند و می تواند برای مصر فرصت‌های شغلی ایجاد ‌کند. علاوه بر این، همکاری انرژی در داخل بریکس می تواند تامین انرژی پایدار و متنوع برای مصر را تضمین نماید و در عین حال فرصت های صادراتی را نیز به وجود آورد.

 ضمن اینکه عضویت در بریکس باعث افزایش نفوذ ژئوپلیتیک مصر و ارتقاء جایگاه دیپلماتیک آن کشور می‌شود و مشارکت قوی‌تر و تنوع اتحادها را ممکن می‌سازد. همچنین همکاری و هماهنگی پولی در داخل بریکس می تواند برای مصر در مدیریت انتظارات تورمی و ثبات نرخ ارز مفید باشد(9). مصر با عضویت در بریکس خواهان توسعه زنجیره های تامین جایگزین، ارتقاء رشد اقتصادی، تنوع بخشیدن به اقتصاد، به حداقل رساندن هزینه ها، توسعه تجارت الکترونیک و ادغام بازار و همکاری با سایر کشورهای بریکس است. از سوی دیگر پیوستن مصر به گروه بریکس، قدرت ژئوپلیتیکی و ژئواکونومیکی منطقه ای قاهره را در آفریقا و خاورمیانه افزایش می دهد. همچنین این احتمال وجود دارد که عضویت مصر در بریکس همکاری آفریقا و بریکس، اجرای برنامه توسعه آفریقا 2063 و همچنین اهداف توافقنامه تجارت آزاد قاره آفریقا را که شامل 54 کشور آفریقایی است و در حال حذف تدریجی است، تسریع کند(10). ضمن اینکه مصر با داشتن مناطق آزاد تجاری در اطراف کانال سوئز می‌تواند خود را به عنوان قطب صادرات تولیدی در خدمت بازارهای اروپا و بریکس قرار دهد.

لازم به ذکر است ارزش کل تجارت بین مصر و کشورهای بریکس در سال 2022 به 31.2 میلیارد دلار در مقایسه با 28.3 میلیارد دلار در سال 2021 افزایش یافت. ارزش صادرات مصر به کشورهای بریکس در سال 2022 4.9 میلیارد دلار بود، در حالی که واردات مصر از کشورهای بریکس به میزان 4/26 میلیارد دلار در همان سال رسید. از میان کشورهای بریکس، هند بزرگترین واردکننده محصولات بریکس مصر در سال 2022 بود، در حالی که چین بزرگترین صادرکننده بریکس به مصر در همان سال بود. در واقع، بخش بزرگی از واردات مصر در حال حاضر از کشورهای بریکس است. سرمایه گذاری کشورهای بریکس در مصر در سال مالی 2021/2021 به 891.2 میلیون دلار رسید. ارزش حواله های مصر به کشورهای بریکس نیز در سال مالی 2021/2022 افزایش یافته است.

چشم انداز

در مجموع پتانسیل اکثر اعضای بریکس می تواند کمک بزرگی برای تسهیل مبادلات اقتصادی و کاهش شدت بحران اقتصادی مصر باشد. مصر نیز با جمعیتی بیش از 105 میلیون نفر دارای پتانسیل اقتصادی قابل توجهی است. در واقع، در کوتاه مدت و میان مدت، عضویت مصر در بریکس می تواند تأثیر بسیار مثبتی بر سرمایه گذاری مستقیم خارجی، غلبه بر چالش های اقتصادی، ایجاد چشم اندازی روشن برای سال 2030، افزایش نرخ رشد و کاهش بدهی خارجی مصر داشته باشد. اما با توجه به اینکه واردات مصر بیشتر از کشورهای بریکس است و سرمایه گذاری آنها در مصر هنوز قابل توجه نیست، در کوتاه مدت نمی توان جهش فوری در تجارت و سرمایه گذاری را انتظار داشت. همچنین عضویت در بریکس ممکن است اقتصاد مصر را در کوتاه مدت اصلاح نکند و به تنهایی راه حلی برای چالش های اقتصادی این کشور نباشد. 

کلید واژگان: بریکس، مصر، اقتصاد، تجارت، مریم وریج کاظمی

1-https://www.euronews.com/2023/08/24/brics-invites-argentina-saudi-arabia-egypt-ethiopia-the-emirates-and-iran-to-join-the-bloc

2-https://www.silkroadbriefing.com/news/2023/08/31/egypts-pending-membership-of-brics-an-overview

3-https://tass.com/economy/1593081

4-https://www.reuters.com/world/africa/egypt-hopes-brics-entry-will-lure-foreign-cash-analysts-counsel-patience-2023-08-25

5-https://www.al-monitor.com/originals/2023/08/will-brics-throw-lifeline-dollar-strapped-egypt

6-https://www.agbi.com/articles/egypt-asks-to-join-brics-to-lessen-dependency-on-dollar/?gad=1&gclid=Cj0KCQjwgNanBhDUARIsAAeIcAuFCdfO1y1DC2dwiqjUyGYRV55agPnMVHdke_t-ALg0RZCVvT1RWP8aAhxgEALw_wcB

7-https://www.nytimes.com/2023/08/23/world/asia/brics-nations-new-members-expansion.html

8-https://foreignpolicy.com/2023/08/30/brics-expansion-egypt-economy-ethiopia-investment-dollar-china-russia

9-https://www.dailynewsegypt.com/2023/09/05/opinion-egypts-entry-into-brics-between-hope-and-reality

10-https://www.npr.org/2023/08/24/1195581011/iran-saudi-arabia-and-egypt-are-among-6-nations-set-to-join-the-brics-economic-b