مجتبی روستایی
پژوهشگر و کارشناس ارشد روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC
تا چند ماه آینده جنگ در یمن وارد ششمین سال خود می شود. جنگی که نتوانسته به هیچ یک از اهداف خود برسد و ائتلاف سعودی به دنبال راهی برای خروج از این باتلاق منطقه ای است. عربستان در این مسیر علاوه بر همکاری متحدان منطقه ای نزدیک خود مانند امارات متحده عربی، از حمایت های نظامی و حتی سیاسی ایالات متحده امریکا نیز برخوردار بوده و هست. با این وجود، انتخاب جو بایدن به عنوان ریاست جمهوری جدید ایالات متحده می تواند آینده جنگ در یمن را دستخوش تغییر کند، تغییراتی که بایدن در سخنرانی های انتخاباتی خود وعده آن را داده بود. اما سوال این است آیا دولت جدید ایالات متحده قادر خواهد بود در کمترین زمان ممکن به بحران یمن پایان دهد؟ آیا مسائل و مشکلات منطقه ای و نیز جنگ در یمن از اولویت های اساسی دولت بایدن خواهد بود؟
سناریوهای مطرح
با توجه به مبارزت انتخاباتی در ایالات متحده و برنامه های ارائه شده از سوی جو بایدن رئیس جمهوری منتخب، دو سناریوی مختلف را می توان برای آینده نقش آمریکا در مناقشه یمن در نظر گرفت:
1- پایان دادن به جنگ
طبق این سناریو، ایالات متحده در دوران بایدن تلاش خواهد کرد تا آنچه را که به گفته وی ضربه ترامپ بر امنیت، حیثیت و اعتبار ایالات متحده در جهان خارج بوده جبران کند. بایدن در مبارزات انتخاباتی نیز بارها وعده تغییر در سیاست خارجی را داد. بایدن جنگ یمن را با سیاست ایالات متحده در قبال عربستان سعودی در زمان ترامپ مرتبط دانست و خواستار ارزیابی مجدد آن روابط دو جانبه شد. وی اظهار داشت: «من به حمایت ایالات متحده از جنگ فاجعه آمیز سعودی در یمن پایان می دهم و دستور ارزیابی مجدد رابطه مان با عربستان سعودی را صادر خواهم کرد». بایدن همچنین از فروش سلاح به سعودی ها نیز انتقاد کرد. او حتی از عربستان سعودی در مورد ماجرای قتل خاشقچی انتقادات فراوانی مطرح کرد و خواستار مسئولیت پذیری بیشتر این کشور شد.
البته بایدن بخشی از دولت اوباما بود که از مارس 2015 از ائتلاف تحت رهبری سعودی علیه حوثی ها در یمن حمایت کرد. با این حال به نظر می رسد که بایدن بعد از گذشت نزدیک به پنج سال متوجه شده که این پشتیبانی کاملا اشتباه بوده و اکنون درصدد جبران آن است، آنگونه که در مبارزات انتخاباتی در سال 2019 گفت: «زمان پایان دادن به حمایت ایالات متحده از جنگ یمن است». بایدن در برنامه انتخاباتی خود نیز از تحت فشار قرار دادن همه طرف ها برای پایان دادن به مناقشه و تلاشش برای کشاندن دو طرف به میز مذاکره سخن گفته بود.
«عبدالکریم سالم السعدی» رئیس مجمع نیروهای مدنی جنوبی در یمن نیز امیدوارانه از سیاست خارجی جدید دولت بایدن صحبت می کند: «بایدن در مبارزات انتخاباتی این وعده را داده است که درباره حمایت آمریکا از عربستان در جنگ یمن بازنگری کند. او گفته است که از درخواست کنگره برای پایان دادن به حمایت تسلیحاتی آمریکا از عملیات نظامی عربستان سعودی در یمن حمایت خواهد کرد».
2- ناتوانی از تغییر سیاست
در موضوعات اساسی مطرح شده در مبارزات انتخاباتی ریاست جمهوری، سیاست خارجی محور اصلی تقابل دو کاندیدا نبود و موضوعاتی چون پیامدهای بهداشتی و اقتصادی بیماری کرونا، تظاهرات علیه اقدامات پلیس و بی عدالتی نژادی و مسائل داخلی دیگر اولویت های اصلی دو کاندیدا را تشکیل می داد. به نظر می رسد مسائل بین المللی چون جنگ در یمن و بحران قحطی در این کشور جزو اولویت های بالای دولت جدید ایالات متحده حداقل در صد روز اول نخواهد بود و در کوتاه مدت تغییر محسوسی در روند سیاست های منطقه ای شکل نخواهد گرفت. دولت بایدن در طول ماه های ابتدایی ریاست خود، نخست باید بی اعتمادی و شکاف ایجاد شده میان مردم و نهادها و دستگاه های دولتی که به دنبال جنجال های داخلی به خصوص در مورد تبعیض نژادی و نیز انتخابات بحث برانگیز در این کشور شکل گرفته و نیز شکاف های حزبی و سیاسی را ترمیم کند.
از طرف دیگر با توجه به اهمیت یمن از لحاظ ژئوپلتیک و استراتژیک بعید به نظر می رسد که دولت جدید ایالات متحده نیز به راحتی اجازه تسلط شیعیان نزدیک به محور مقاومت را در این کشور بدهد. ریچارد واکر، نویسنده و تحلیلگر هفته نامه «امریکن فری پرس» به خوبی اشاره می کند: «یمن کشوری استراتژیک است و راه دسترسی به آسیا و خاورمیانه برای امریکایی هاست؛ علاوه بر آن می تواند ایالات متحده را در کمک رسانی به متحدان اصلی اش همچون عربستان و اسراییل و ضد کشورهایی همچون ایران و عراق یاری کند. به همین جهت است که نوعی همراهی و منافع مشترک برای القاعده و غرب در یمن جهت مقابله با قدرت یابی شیعیان در این کشور مشاهده می شود».
جمع بندی
حمایت های ایالات متحده از عربستان در طول این پنج سال همواره یکی از دلایل اصلی ادامه جنگ در یمن بوده است. روندی که از دوران دولت دموکرات اوباما در سال 2015 شروع شد و تا ماه های پایانی ریاست دونالد ترامپ جمهوری خواه نیز ادامه پیدا کرد. با این حال، گفته ها و اظهارات اخیر جو بایدن رئیس جمهوری منتخب ایالات متحده نشان می دهد او تمایل زیادی به تغییر در سیاست خارجی ایالات متحده در یمن دارد. با این وجود به نظر می رسد در کوتاه مدت مسائل و مشکلات بی شمار داخلی در ایالات متحده این اجازه را به دولت بایدن نخواهد داد که خود را درگیر حل مسائل و معضلات پیچیده منطقه ای در نقاط دیگر جهان کند. علاوه بر این ، پایان دادن به حمایت نظامی ایالات متحده از کارزار سعودی در یمن به عنوان راهی برای پایان دادن به ماجراجویی های بی نتیجه ریاض، احتمالاً با مقاومت برخی عناصر در پنتاگون و همچنین اعضای کنگره که با صنعت اسلحه ارتباط دارند روبرو خواهد شد. با این وجود، اگر بایدن بخواهد نشان دهد که ایالات متحده با تعامل دیپلماتیک به صحنه جهانی باز می گردد، تلاش برای پایان دادن به مناقشه طولانی یمن که بحران حاد انسانی را در این کشور ایجاد نموده، ارزشش را دارد.
واژگان كليدي: آینده، نقش، ایالات متحده ، جنگ، یمن، مجتبی روستایی
