دکتر علی بمان اقبالی زارچ
کارشناس ارشد اروپا
مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
این روزها در حالی که بیش از 32 سال از اعدام چائوشسکو و فروپاشی کمونیسم در رومانی می گذرد؛ منطقه شرق و مرکز اروپا بدلائل مختلف که مهمترین آن اختلافات روسیه و ناتو می باشد به کانون توجهات بین المللی تبدیل شده است و نوعی فضای روانی بیم و امید بویژه در مناطق مرزی اوکراین و حتی جغرافیای بالکان حاکم شده است. سال 1989 میلادی به عنوان مقطع فروپاشی دیوار برلین، اتحاد دو آلمان، سقوط کمونیسم به عنوان یک ایده و فلسفه حکومتی، تغییرات اساسی در اروپای شرقی و مرکزی و پایانگر جنگ سرد چند دهه ای بین غرب و شرق، بی شک اهمیت خاصی را در تاریخ اروپا و جهان داشت. در واقع دو حرکت مهم در دو بخش از اروپا برای نابودی کمونیسم آغاز شده بود؛ از یک سو در آلمان دیوار جدایی فرو می ریخت و از طرف دیگر اصلاحات سیاسی گورباچف در شوروی سابق نوید فروپاشی این غول تاریخی را می داد. طبیعی است که رومانی با قرار گرفتن در میان کشورهای مجارستان، یوگسلاوی سابق، شوروی سابق و بلغارستان نمی توانست از این فرایند دوری گزیده و از تغییر و تحول مبرا باشد.
رهبران شرق و غرب علاقه مند بودند تا تحولات در رومانی آرام و مسالمت آمیز باشد، ولی گوش نیکلای چائوشسکو به این حرفها بدهکار نبود. رهبران شرقی و غربی در انتظار تحول آرام در ساختار حزب کمونیست رومانی بودند .ولی برگزاری کنگره 14 حزب در آرامش کامل به مفهوم تقویت جایگاه چائوشسکو و یاس گورباچف و غربیها از تحول آرام در رومانی بود. اکنون باید برای رومانی تصمیم دیگری اتخاذ شود و این تصمیم مهم در اواخر سال 1989 طی دیدار گورباچف و جورج بوش ؛ سران شوروی سابق و آمریکا در جزیره مالتا در یک ناو جنگی اتخاذ شد. گورباچف پس از آخرین اجلاس سران ورشو در مسکو (دسامبر 1989) تلاش نمود تا طی یک ملاقات خصوصی چائوشسکو را به انجام تغییر و تحول ترغیب نماید، ولی رهبر رومانی غافل از آینده تلخ و خونین خود یا اعتراض محل ملاقات با گورباچف را ترک کرده و بدون بدرقه رسمی، مسکو را ترک می گوید. مردم رومانی با یک دوره 45 ساله حکومت کمونیستی ؛ دیکتاتوری و تحمل شرایط بسیار سخت سیاسی، اجتماعی، فرهنگی و بویژه ریاضتهای اقتصادی، دیگر تحمل زور و محرومیت ها را نداشته و برای رسیدن به آزادی، زندگی بهتر و خلاصه تحول در کشور جان به کف بودند. تنها یک جرقه داخلی و حمایت یکپارچه بین المللی می توانست به حیات یکی از مخوف ترین حکومتهای کمونیستی قرن بیستم خاتمه دهد.
رسانه های خبری غربی در جریان تحولات دسامبر 1989 رومانی، نقش بسیار مهمی را به عهده داشتند و از قبل برای انعکاس گسترده وقایع و حتی بزرگنمایی آن تدارک لازم را دیده بودند. به عنوان مثال در جریان وقایع دسامبر این کشور، برخی آژانس های خبری غربی از جمله رادیو آمریکا، رادیوی اروپای آزاد و رادیو بی.بی.سی صحبت از کشته شدن حداقل شصت هزار و زخمی شدن بیش از یکصد هزار نفر می کردند، درحالیکه در مجموعه وقایع دسامبر 1989 حدود هزار و صد نفر کشته و تعدادی هم زخمی شدند. موضوع بسیار مهم این که در گزارش سازمان اطلاعات رومانی در خصوص تحولات دسامبر 1989 به صراحت و تفصیل نقش عوامل خارجی از کشورهای همسایه و اروپایی تایید شده است که در این بین بیشترین اشاره به شوروی سابق؛ مجارستان و یوگسلاوی سابق بوده است.
اکنون بیش از 30 سال از حوادث دسامبر 1989 می گذرد و این کشور به مرحله ثبات و توسعه اقتصادی و سیاسی با ملاک های اتحادیه اروپا و ناتو رسیده است. بی تردید تحولات رومانی در آن مقطع از پیچیدگی خاصی برخوردار بود و ارزیابی این موضوع که رومانی چه بوده و اکنون به کجا رسیده، چندان کار آسانی نیست چرا که در میان اردوگاه کشورهای کمونیستی، تنها حوادث و تحولات رومانی بود که تا حدی سریع، همراه با خونریزی و اعدام رهبران کشور همراه بود؛ البته به نظر کارشناسان میزان نارضایتی مردم رومانی در حکومت دیکتاتوری چائوشسکو از دیگر کشورها بیشتر بود و توده مردم آمادگی انجام چنین حرکتی را داشته و تنها منتظر جرقه بودند. به هرحال در مورد تحولات دسامبر 1989 نظرات و ارزیابی های گوناگونی وجود دارد که کشف حقایق از میان آنها امری دشوار است . با این حال در مورد نتایج عینی و زودهنگام آن یعنی پایان حکومت زور و استبداد، سقوط یک دیکتاتور افراطی و شروع مرحله ای نوین بسوی آزادی ؛ رفاه و اقتصاد بازار در حیات ملت رنج کشیده رومانی اجماع کامل وجود دارد. واقعیت این است که مردم و حتی مقامات رومانی در دهه هشتاد به شدت از رفتار و کیش شخصیتی چائوشسکو متنفر بودند، ولی همان زمان و امروزه بر این باورند که چائوشسکو یک دیکتاتور سازنده و ملی گرا بوده و جزئی از تاریخ رومانی می باشد.
ملت های ایران و رومانی از دیرباز به نوعی رویکرد کنجکاوی نسبت به فرایندهای سیاسی و اجتماعی متقابل داشته اند و علاقه مند تعامل و روابط نزدیک بوده اند . تعاملات بین دو کشور مقاطع گوناگون هایی از قرن 6 قبل از میلاد مسیح تا به امروز تجربه نموده و یکی از اسناد قدیمی روابط به نامه اوزن حسن به اشتفان کبیر در 1474 میلادی بر می گردد و در مرحله بعد پس از اینکه رومانی در سال1881م./1309ه.ق، به استقلال رسید، حکومت ایران بلافاصله، حکومت جدید این کشور را به رسمیت شناخت. در سال1901م./1319ه.ق نیز حکومت ایران با تاسیس سفارتخانه ای در بخارست پایتخت رومانی، عالی ترین سطح روابط بین المللی دو کشور را به طور رسمی اعلام كرد و معاون الدوله غفاری که وزیرمختار ایران در سایر کشورهای بالکان نیز به شمار می رفت به عنوان اولین سفیر ایران در رومانی به کار پرداخت و نکته حائز اهمیت این که در آن زمان مدیریت روابط با کشورهای بلغارستان؛ مقدونیه ؛ صربستان و حتی یونان با سفارت کشورمان در بخارست بوده است. بهرحال تعاملات تهران و بخارست در سطوح عالی در ادوار مختلف قابل توجه بوده و آثار تاثیرگذاری متقابل در ابعاد مختلف سیاسی ؛ اقتصادی و فرهنگی و تشکیل جامعه ایرانی مقیم رومانی مشهود و ملموس می باشد امری که موجب شده دوست دیرینه دو ملت روز به روز قوی تر شود و سال آینده میلادی به عنوان 120 – مین سالگرد برقراری رسمی روابط نقش نمادینی در هزاره سوم خواهد داشت.
واژگان كليدي: رومانی, تحولات ,خونین ,الحاق به ناتو , اتحادیه اروپا, دکتر علی بمان اقبالی زارچ
