قدرت الله بهبودی نژاد
پژوهشگر در دانشگاه جواهر لعل نهرو
مرکز بین‌المللی مطالعات صلح – IPSC
خروج یک جانبه آمریکا از برجام و برقرار ساختن ((بالاترین سطح تحریم های اقتصادی )) علیه ایران می تواند روابط ایران و هندوستان را نیز ازجهات گوناگون تحت تاثیر خود قرار دهد .در زیر به پنج مورد از مهمترین سطوح در روابط دو کشور ایران و هند که می تواند دستخوش این تحول قرار گیرد اشاره می شود.
سطح اول : قیمت جهانی نفت
تصمیم ترامپ مبنی بر خروج از برجام بلافاصله اولین تاثیر خود را بر روی قیمت جهانی نفت گذاشت و باعث افزایش آن شد .ایران در حال حاضر سومین عرضه کننده نفت به هندوستان بعد از عراق و عربستان سعودی می باشد و هر گونه افرایش در قیمت نفت باعث افزایش تورم و سقوط ارزش روپیه در برابر دلار می شود ، بطوری که در هفته های جاری قیمت هر دلار آمریکا با یک جهش به ۶۸ روپیه رسید . پس از سفر چند ماه گذشته رییس جمهور ایران به دهلی نو ، هند متعهد شد که واردات نفت خود از ایران را افزایش دهد ، انتظار میرفت که خرید هند از ایران از ۲۰۵۰۰ بشکه در سال ۲۰۱۷-۲۰۱۸، به ۳۹۶۰۰۰ بشکه در طی سال ۲۰۱۸-۱۹ برسد ، اما اکنون با خروج آمریکا از برجام پیش بینی میشود که علاوه بر نفت، ممکن است حجم تجارت غیر نفتی دو کشور را نیز که رقمی در حدود ۲/۶۹ میلیارد دلار را از کل حجم تجارت ایران با هند که در حدود ۱۳ میلیارد دلار می باشد را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد. همچنین دهلی نو و تهران در چند ماه گذشته اقدامات متعددی را انجام داده اند از جمله امکان سرمایه گذاری هند با روپیه و راه اندازی کانال بانکی جدید بین دو کشور که آن هم بنا به اظهار نظر کارشناسان هندی از این اقدام آمریکا لطمه خواهد دید.
سطح دوم: چابهار
عمده اقدامات هند در طی چند سال گذشته برای توسعه ی بندر چابهار به دلیل این بوده است که بتواند با دور زدن پاکستان و بدون نیاز به آن کشور به راحتی به افغانستان دسترسی پیدا کند، اکنون تحریم های آمریکا می تواند این برنامه های اصلی و همینطور سایر برنامه های فرعی مرتبط با برنامه اصلی هند برای توسعه چابهار را نیز تحت تاثیر خود قرار دهد و یا حتی متوقف کند.هند پیش تر ۵۸ میلیون دلار برای توسعه چابهار صرف نموده و برنامه هایی تا ۵۰۰ میلیون دلار را هم در چابهاررا اندازی کرده و یا در دست اقدام دارد، طرح هایی مانند خط راه آهن زاهدان به افغانستان و گسترش آن در داخل خاک افغانستان ، که پیش بینی می شود تا ۱۰۶ میلیارد دلار هزینه در بر داشته باشد.
در سال گذشته آمریکا در قبال فرستادن یک محموله گندم یک میلیون تونی به افغانستان از راه چابهار موضع ملایمی اتخاذ کرد و مخالفتی نکرد و حتی رکس تیلرسون وزیر خارجه پیشین آمریکا گفت که ((ایالات متحده قصد دارد رژیم ایران را مورد هدف قرار دهد نه مردم ایران را ))اما اکنون جایگزین او مایک پمپیو و مشاور امنیت ملی آمریکا ، جان بولتون حتی در همین حد هم راضی نیستند و موضع بسیار سخت تری را در قبال ایران اتخاذ کرده اند که هر نوع محدودیتی در آن قرار دارد، و در نتیجه برنامه های هند در چابهار را بسیار سخت تحت تاثیر قرار خواهد داد و اجرای آنها را با هزینه های گران و حتی غیر قابل قبول مواجه خواهد کرد.
سطح سوم: کریدور بین المللی حمل و نقل شمال و جنوب
هند همراه با روسیه و ایران یکی از سه بنیانگذار اصلی کریدور بین المللی ترانزیتی شمال- جنوب در سال ۲۰۰۲ می باشد . از جمله ی اهداف ین کریدور این است که روسیه و کشورهای آسیای مرکزی را از طریق ایران به هند وصل نماید ، طول این کریدور ۷۲۰۰ کیلومتر هست و در صورت راه اندازی شدن ۴۰ درصد باعث کاهش مسافت و ۳۰ درصد باعث کاهش در هزینه ها نسبت به کریدورهای کنونی مانند کانال سویز می شود که در حال حاضر کشورها یی مثل هند از آن استفاده می کنند . برنامه های کریدور شمال –جنوب در سال ۲۰۱۵با امضای برجام و لغو تحریم های مربوط به ایران به طور جدی پی گیری شد ، اما اکنون تحریم های چند جانبه ایالات متحده امریکا علیه ایران ، بر این برنامه هم تاثیر منفی خواهد گذاشت ، بویژه اگر هر کدام از کشورهای عضو و یا غیر عضو درطول مسیر این کریدور و یا بانک ها و شرکت های بیمه ای که با برنامه های کریدور شمال -جنوب ، مرتبط هستند، از ترس مجازات آمریکا، به محدودیت های تجاری صورت گرفته این کشور علیه ایران خواهند پیوست .
سطح چهارم : سازمان همکاری شانگهای
هند در سال گذشته به همراه پاکستان به سازمان همکاری شانگهای پیوست ، و هر دو بطور رسمی در ماه جولای پیش رو به عضویت کامل این سازمان در خواهند آمد .وقتی که نارندرا مودی نخست وزیر هند برای شرکت در اجلاس سازمان همکاری شانگهای در شهر چینگدایو سفری به چین داشت ، مقامات چینی به او گفتند که قصد دارند عضویت ایران را در بین هشت کشور عضو این سازمان بپذیرند. اگر این پیشنهاد توسط سازمان همکاری شانگهای که بوسیله چین و روسیه رهبری می شود پذیرفته شود ،آنگاه بنا به گفته کارشناسان هندی ،هند به عضویت بلوکی در می آید که به عنوان یک سازمان ضد آمریکایی شناخته می شود که این حرکت هند مغایرت دارد با برخی دیگراز ابتکارات این کشور، هند از سویی دیگر در پیمانی چهار جانبه با عنوان(( همکاری هند – اقیانوس آرام )) عضویت دارد که سایر اعضای آن آمریکا، و متحدین نزدیک آن مانند استرالیا و ژاپن می باشند . همچنین این حرکت هند ممکن است باعث رنجش سایر رقبا و دشمنان منطقه ای ایران مانند عربستان سعودی و بویژه اسراییل شود که هند تلاش میکند هر چه بیشتر به آنها نزدیک تر شود و روابط خود را با انها تقویت کند .
سطح چهارم : پشتیبانی مبتنی بر قوانین و قواعد بین المللی
هند مدت هاست که پشتیبان نظم مبتنی بر قانون، عرف ، تعهدات، توافقات چند جانبه و به طور کلی اصول قواعد بین المللی می باشد، دولت دونالد ترامپ با خروج یکجانبه از برجام که توسط دولت اوباما امضا شده بود ، عملا این اصول وهنجارهای بین المللی را نقض کرده است ، که در تعارض کامل با حقوق بین الملل می باشد، بر طبق اصول بین الملل، معاهداتی که توسط دولت ها امضا می شوند قابل لغو توسط دولتها و یا حاکمان بعدی نیستند. این حرکت دولت آمریکا، دولت هند را که به تمام میثاق های جهانی وفادار و متعهد است را اکنون با چالش بزرگی روبرو ساخته است زیرا که این کار میتواند بر تمامی توافقات اثر بگذارد .
در پایان باید گفت که به نظر میرسد که دهلی نو باید در این زمینه ها درک جدیدی از روابط خود را با واشنگتن در دستور کار خود داشته باشد و مقامات هندی باید مسیر آینده خود را با در نظر داشتن این رفتارهای دولت آمریکا مشخص کنند.
واژگان کلیدی:خروج آمریکا از برجام ، تاثیر برجام، روابط ایران و هند
