قدرت الله بهبودی نژاد
دکتری مطالعات منطقه ای
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
روسیه از نفوذ اقتصادی، سیاسی و اجتماعی قابل توجهی در کشورهای آسیای مرکزی – قزاقستان، قرقیزستان، ازبکستان، تاجیکستان و ترکمنستان برخوردار است. این منطقه از نظر مسیرهای صادراتی، کمک های امنیتی و بازار کار خود به شدت به روسیه وابسته است. این عوامل نه تنها سبب شده بلکه تضمین کرده است که کشورهای آسیای مرکزی که به خاطر سیاست‌های خارجی چندجانبه‌شان شناخته می‌شوند، مجبور شوند در مورد موضع خود در قبال «عملیات نظامی » روسیه در اوکراین سکوت پیشه کنند(1).
کشورهای آسیای مرکزی نیز در گذشته در موضع خود در قبال فعالیت های نظامی روسیه در کریمه محتاطانه عمل کرده اند. همه این کشورها در قطعنامه‌های مجمع عمومی سازمان ملل متحد درباره این موضوع رای ممتنع دادند. قرقیزستان در اتخاذ موضع متناقض در قبال مسکو در خصوص به رسمیت شناختن ویکتور یانوکوویچ به عنوان رئیس‌جمهور اوکراین قابل توجه بود. فعالترین کشوردر میان سایر کشورهای آسیای میانه بود و حتی پیشنهاد میزبانی مذاکرات برای حل این موضوع را پیشنهاد داد . قرقیزستان همچنین در مجمع عمومی سازمان ملل در مورد قطعنامه های ارائه شده توسط اوکراین که خواستار عدم به رسمیت شناختن تغییرات در وضعیت کریمه بود، از دادن رای مثبت خودداری کرد(2).
در بحران کنونی، این کشورها موضعی بی طرف اتخاذ کرده اند. آنها نه عملیات نظامی روسیه را محکوم کرده اند و نه آن را تایید کرده اند. آنها همچنین در تمام قطعنامه های شورای امنیت سازمان ملل رای ممتنع می دهند یا رای نمی دهند. اما یک استثنا وجود داشت. در 8 آوریل 2022، زمانی که مجمع عمومی سازمان ملل تصمیم گرفت روسیه را از شورای حقوق بشر حذف کند، به غیر از ترکمنستان، چهار کشور آسیای مرکزی به حمایت از روسیه رأی دادند(3)
در 1 مارس 2022، قاسم جومارت توکایف، رئیس جمهور قزاقستان، مانند سلف خود، نورسلطان نظربایف، پیشنهاد داد که به عنوان میانجی برای برقراری صلح در منطقه عمل کند. این اقدامات سیاستی قزاقستان دوباره یادآور موضع آن کشور در قبال بحران کریمه 2014 است. در حالی که قزاقستان از نظر دیپلماتیک موضع بی طرفی را حفظ کرده است، جمعیت آن نسبت به سیاست های روسیه در بحران اوکراین نارضایتی نشان داده است. گزارش‌ها حاکی از آن است که قزاق‌ها احساس ترس دارند که می‌توانند کشور بعدی پس از فروپاشی شوروی باشند که می‌تواند دوباره مورد تجاوز روسیه قرار گیرد. این ترس از حضور جمعیت اقلیت روسی در قزاقستان شمالی که هم مرز با روسیه است، ناشی می‌شود. هم کریمه و هم دونباس دارای جمعیت اقلیت روسی در میان خود هستند(4).
دخالت روسیه در درگیری باعث شده است که این کشور یکی از تحریم‌شده‌ترین کشورهای جهان باشد. این تحریم ها علیه اقتصاد روسیه پیامدهای مستقیمی برای کشورهای آسیای مرکزی خواهد داشت. اقتصاد آنها برای ارسال وجوه و همچنین برای قدرت ارزهای خود به شدت به روسیه وابسته است. مانند بسیاری از اقتصادها در سراسر عرصه بین المللی، آنها پیامدهای همه گیر کووید را تجربه کرده اند. بنابراین، هر گونه تأثیری بر یکی از تأمین‌کنندگان عمده اقتصادی آن می‌تواند تأثیر تکمیلی بر اقتصاد آنها در آینده نزدیک داشته باشد. بر اساس گزارش بانک جهانی، به دلیل بحران روسیه و اوکراین، پیش‌بینی می‌شود که اقتصاد آسیای مرکزی در سال جاری 4.1 درصد در مقایسه با قبل از بحران کوچک شود(5).
پروژه‌های سرمایه‌گذاری که توسط بانک‌های روسی تحت تحریم‌ها تامین مالی می‌شوند، باید لغو شوند. از آنجایی که روسیه به شدت تحریم شده است، سازمان اقتصادی شاخص روسیه یعنی اتحادیه اقتصادی اوراسیا که قزاقستان و قرقیزستان بخشی از آن هستند، ممکن است ارتباط خود را به عنوان شریک اقتصادی قابل دوام در منطقه در درازمدت از دست بدهد(6).
چندین میلیون کارگر مهاجر آسیای مرکزی عمدتاً از قرقیزستان، تاجیکستان و ازبکستان در روسیه کار می کنند. با توجه به آسیب وارده به اقتصاد روسیه، درآمد کارگران آسیای مرکزی تحت تأثیر قرار خواهد گرفت، که به معنای شانس کمتری برای ارسال حواله خواهد بود. مهاجرت در جستجوی امرار معاش وپولی که توسط کارگران به خانه بازگردانده می شود برای اقتصادها ی این کشورها بسیار مهم است و به ترتیب 31، 27 و 12 درصد از تولید ناخالص داخلی آنها را تشکیل می دهد. بانک جهانی تخمین می زند که ارزش حواله های ارسالی از روسیه در ازبکستان 21 درصد، در تاجیکستان 22 درصد و در قرقیزستان 33 درصد کاهش می یابد(7).
بحران جاری در اوکراین می تواند امنیت غذایی منطقه را تحت تاثیر قرار دهد. در 10 مارس 2022، روسیه به طور موقت صادرات شکر سفید و محصولات غلات به کشورهای اتحادیه اقتصادی اوراسیا را ممنوع کرد. این می تواند بر قزاقستان تأثیر بگذارد. در سال گذشته، قزاقستان خرید غلات خود را 77 درصد افزایش داد و 2.3 میلیون تن غلات وارد کرد و پس از ترکیه و مصر در رده سوم قرار گرفت. پس از ممنوعیت صادرات غلات روسیه، مقامات قزاقستان تصمیم گرفتند صادرات گندم را ممنوع کنند. این گام برای محافظت از تولید و عرضه داخلی و اطمینان از عدم وجود کمبود برنامه ریزی شده است. هر گونه کمبود می تواند منجر به اعتراضات جدید و دامن زدن به دشمنی بیشتر با دولتی شود که همین سه ماه پیش به دلیل افزایش قیمت بنزین با مخالفت مردم روبرو شده است(8).
همچنین می‌تواند تأثیری منفی نسبت به دیگر کشورهای آسیای مرکزی، به‌ویژه کشور همکار اتحادیه اقتصادی اوراسیا مانند قرقیزستان، داشته باشد زیرا قرقیزستان 90 درصد گندم خود را از روسیه و قزاقستان وارد می کند. بنابراین، هرگونه ممنوعیت در هر دو کشور بر عرضه داخلی قرقیزستان تأثیر می گذارد. این می تواند منجر به تلاش قرقیزستان برای یافتن کشورهای جدید برای واردات غلات با هزینه های بالاتر شود(8).
آسیای مرکزی برای امنیت خود به شدت به روسیه وابسته است و این امر در ژانویه آشکار شد، زمانی که نیروهای سازمان پیمان امنیت جمعی در قزاقستان برای سرکوب اعتراضاتی که به دلیل قیمت های بالای گاز شروع شد، مورد نیاز بودند. برای سرکوب اعتراضات، دولت قزاقستان درخواست مداخله سازمان پیمان امنیت جمعی را کرد. روی کار آمدن طالبان در افغانستان احساس ناراحتی را برای کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجیکستان ایجاد کرده است. در شرایطی که روسیه از قبل در اوکراین اشغال شده است، ترس از احیای گروه‌های تروریستی مانند جنبش اسلامی ازبکستان، حزب التحریر یا اتحادیه جهادی اسلامی، دولت اسلامی خراسان … می‌تواند آسیای مرکزی را به دنبال گزینه‌های دیگری برای امنیت ببرد. تاجیکستان، یکی از اعضای سازمان پیمان امنیت جمعی ، برای امنیت خود به شدت به لشکر 201 روسیه در تاجیکستان وابسته است. حضور نیروهای روسی در تاجیکستان به این کشور برای ایستادگی در برابر طالبان جرأت و شهامت می‌دهد. بنابراین، با توجه به تمرکز روسیه بر اوکراین، تاجیکستان در آینده نزدیک می‌تواند به سمت دیگر قدرت‌ها مانند چین برای کمک نگاه کند.
در حالی که مناقشه روسیه و اوکراین عرصه بین‌المللی را بیش از یک بار در سطح منطقه تحت تأثیر قرار داده است، تأثیر آن بر کشورهای آسیای مرکزی بسیار مهم بوده و آنها را با چالش‌های اقتصادی و امنیتی فراتر از چالش‌های مقابله با پیامدهای ناشی از همه گیری کوویدو به قدرت رسیدن طالبان در افغانستان روبرو ساخته است.
واژگان كليدي: آسیای مرکزی,,تاجيكستان,ازبكستان,تركمنستان, , بحران, اوکراین,قدرت الله بهبودی نژاد
منابع
1.Paul Stronski, “The Common Theme in Central Asia’s Response to Russia’s Invasion of Ukraine”, Carnegie Endowment for International Peace, 30 March 2022.
- Emilbek Dzhuraev, “Central Asian Stances on the Ukraine Crisis: Treading a Fine Line?”, Connections, Vol. 14, No. 4, 2015
- Johan Engvall, “Russia’s War in Ukraine: Implications for Central Asia”, The Central Asia-Caucasus Analyst, 14 March 2022.
- Bhavna Dave, “Ukraine Conflict: Kazakhstan’s Difficult Balancing Act between Need for Russian Support and Popular Opposition to the War”, The Conversation, 11 April 2022.
- “Emerging Economies in Europe and Central Asia to be Hit Hard by Russia’s Invasion of Ukraine”, The Tashkent Times¸ 18 April 2022.
- Gavin Helf, “With Friends like These: How Russia’s Invasion of Ukraine Hurts Central Asia”, The United States Institute of Peace, 28 February 2022.
- Dilip Ratha and Eung Ju Kim, “Russia-Ukraine Conflict: Implications for Remittance Flows to Ukraine and Central Asia”, KNOMAD, 4 March 2022.
- “Russia will Impose a Temporary Ban on the Export of Grain and Sugar”, TASS, 10 March 2022.
- Ekaterina Ultina, “How Much Does Kyrgyzstan Import Grains and Sugar from Russia”, Akchabar, 11 March 2022.
- Farangis Najibullah, “Central Asian Neighbors to Feel the Pain as Kazakhstan Suspends Wheat, Flour Exports”, Radio Free Europe/Radio Liberty¸14 April 2022.
