چالشها و سناریوهای پیش روی داعش در عراق

مريم خالقي نژاد

پژوهشگر مسائل خاورميانه

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

چالشها و سناریوهای پیش روی آینده داعش در عراق

 در خصوص فرصت­های داخلی و خارجی عراق برای در اختیار قرار گرفتن امکان مجدد گسترش و نفوذ داعش در عراق بحث گردید اگرچه ذکر رفت که سناریوهای متفاوتی پیش روی داعش قرار دارد اما نباید فراموش کرد که این گروه با چالشهای مختلفی نیز روبه رو است که منجر می‌شود به نابودی هرچه سریعتر آن به‌خصوص در کشور عراق کمک نماید. می‌توان چالشهای پیش روی داعش را درست نکات متقابل با فرصتهای آن دانست که اگر فرصتهای نام برده وارونه شوند یعنی در جهت مخالف رخ دهند و ضعف های کشور عراق به خصوص در زمینه دولت و ملت و اجتماع تقویت گردد و منطقه به حالت کمی از ثبات بیشتر دست یابد دیگر امکانی برای رشد و فعالیت آنها وجود نخواهد داشت. چالش‌های پیش روی داعش عبارتند از:

• امکان تغییر دولت عراق و تشکیل دولت ملتی قوی: لذا خلاءهای سیاسیو اجتماعی پر خواهد شد و دیگر از این نظر جایی برای نفوذ عناصر بیگانه بخصوص داعش وجود نخواهد داشت چرا که با وجود یک دولت قوی شاهد کاهش فقر، بیکاری، اختلافات، نابسامانی‌ها، نفوذ بیگانگان و تأثیر گروهکها بر عراق و اجتماع آن خواهیم بود. وجود دولت ملت در هر کشوری و شکلگیری آن پیامدهای بسیار مثبتی را برای جبران ضعف های هر کشور خواهد داشت.
• کاهش حمایتهای منطقه و بین‌المللی به‌خصوص عربستان، قطر، کشورهای اروپایی و امریکا و …… آشکار است که آتش اولیه خشونتهای داعش در عراق با حمایت برخی کشورهای منطقه و سازمانهای خاص صورت گرفته شد اما اکنون با رو شدن دست این سازمانها و کشورها و یا تغییر سیاست آنها باعث کاهش حمایت در نتیجه تأثیر در کاهش قدرت داعش در عراق گردیده است.

شکلگیری موج جدید خارجی و جهانی مبتنی بر حمایتهای نظامی فرامنطقه ای برای مبارزه با داعش به‌خصوصکمک مجاهدان ایرانی و لبنانی که مهمترین شرط لازم برای مقابله با داعش است ولی شرط کافی نیست (www.alwaght.com) نیز خود مانعی بزرگ بر سر راه داعش و اینده آن است.

• حرکت به سمت ایجاد یک وحدت ملی و کاهش بحرانهای سیاسی در میان شهروندان عراقی با توجه به افزایش برخی اگاهی‌ها و تجربه ناکام استقرار حکومت مدنظر داعش در برخی شهرها، مردم عراق با تسلط داعش در برخی شهرها هرچند کوتاه تجربه کردند که حکومت مدنظر داعش نه تنها مشکلات انها را کم نکرد بلکه عواقب وخیمی را برای زندگی انها در پی داشت. بر همین اساس است که امروزه اکثر مناطق ازاد شده با گروه داعش مخالف هستند.
• ناکامی کردستان عراق در تشکیل خودمختاری و بسته شدن راه نفوذ داعش درگسترش بحران و نفوذ در کردستان عراق، آنچه مدنظر داعش بود دامن زدن به این بحران برای ایجاد آشوب بیشتر داخلی و استفاده از این اختلاف داخلی کردستان با دولت عراق بود اما پس از ناکامی کردستان این امر میسر نگردید و شاید داعش یک روزنه امید خود را از دست داد.

 با عطف به ذکر مهم‌ترینچالش‌ها و فرصت‌ها در عراق آنچه بارز است تأثیر دو سویه تحولات داخلی و خارجی بر آینده داعش است. از نظر داخلی تا زمانی که دولت عراق نتواند نقاط ضعف خود را جبران کند به‌خصوص به امر مهم دولت ملت‌سازی بپردازد تا از پس آن مشکلات سیاسی و اقتصادی کشور حل شود سایه سیاه داعش به طور کامل از عراق رخت نخواهد بست نکته مهم دیگر موقعیت جغرافیایی عراق در منطقه است که بهترین گزینه مطلوب گروه داعش است که در همسایگی ایران و دیگر کشورها قرار دارد. یکی ازمهمترین دشمنان داعش ایران است که شاید در این امربسیاری از قدرت‌های جهانی به داعش به عنوان یکی از وسیله‌های مقابله با ایران برخورد کنند.از نظر خارجی هم گرچه موج مقابله با داعش شکل گرفته امانیاز است تا بر کمکهای پنهانی برخی کشورها و سازمانها به داعش توجه بیشتر از سوی سارمانهای بین المللی مسول داشت و انها را از کمک به داعش منع کنند و در زمینه رسانه‌ای برخی اقدامات جهانی صورت پذیرد. در هرحال واقعیت آن است اگرتوجهی به نظم داخلی و خارجی داشته باشیم روشن است که موارد نام برده هیچوقت به طور کامل تحقق نخواهد یافت و شاید سالها طول بکشد تا برخی از مؤلفه‌های نام برده تحقق یابد بر همین منوال در ابتدا گفته شد که سناریوهای متفاوتی در پیش روی داعش است چرا که نابودی داعش نیازمند تحقق کامل موارد داخلی و جهانی نام برده است. به نظر می‌رسد با توجه به تجربه سرانجام گروهکهای تروریستی در خصوص داعش حداقل تا یک دهه آتی داعش به طور کامل پاکسازی نشود و به یکی از صورتهای زیر به فعالیت خود ادامه دهد

• به‌صورت گروههای چریکی به فعالیت بپردازند این درحالیست که باید در نظر داشت که مناطق تحت تسلط داعش مناطق بیابانی هستند و برای فعالیت به‌صورت چریکی باید به مناطق کوهستانی دست پیدا کنند
• به‌صورت تیمهای زیر زمینی و عملیات انتحاری: ویژگی بارز داعش خشونت و عملیات انتحاری آنهااست لذا باتوجه به اینکه هنوز تفکر داعشیسم در اذهان پیروان خود باقی است و اینکه این گروه منحرف و خشونت طلب حتی اگر شکست هم بخورند برای جبران عملیات انتحاری انجام می‌دهند که نه تنها در عراق بلکه در دیگر سرزمینها از سوریه تا اروپا و افریقا این تفکر خود را گسترش خواهند داد قابل بیان است که تعداد بسیاری معتقدند که داعش هرچه بیشتر به عملیات انتحاری روی خواهد آورد. زیرا اساس سیاست‌های جنبش‌های کنونی براساس خشونت است (gentile. 2003: 62)
• تغییر مکان و فعالیت در دیگر کشورها مثل افغانستان، لیبی، پاکستان و…. آنچه که در آینده تلقی می‌گردد این است که گروه داعش اگر بخواهد به همین صورت به حیات خود ادامه دهد پس از شکست در عراق و سوریه گرچه به‌صورت کامل هنوز پاکسازی نشده‌اند اما امکان دارد تا فراهم شدن زمینه برای برگشت به عراق مقراصلی خود را به کشورهای دیگرانتقال دهند.
• این گروه به شورش در عراق و سوریه یا هر دو ادامه خواهد داد مانند کاری که طالبان در افغانستان انجام داد.
• از بین رفتن داعش: ناامیدی از خلافت اسلامی، انجام فراخوان کشورها برای شهروندان خود که عضو داعش هستند و قطع تمامی حمایتها(gelvin, 2016)

در میان سناریوهای پنجگانه نام برده پیش بینی‌ها حاکی از عملیات انتحاری است که تمامی شواهد و عواین نیز دراین راستا قرار دارد. دولت داعش زندگی جهادی را به عنوان فرهنگ مدرن شهری جلوه می‌دهد(Bornstein, 2017: 1) این امر میتواندبار دیگر جذب موج جدیدی از طرفداران داعش را به راه اندازد که باعث تقویت داعش گردد. بر اساس همین شواهد است که اکثر تحلیلگران معتقدند که به احتمال زیاد داعش به‌صورت انتحاری به زندگی خود در عراق ادامه خواهد داد.

منابع:

1- Bornstein, Thorsten botz (2017). The “futurist” aesthetics of Isis, journal of aesthetics & culture, vol.9, 1271528.

2- Gentile, e (2003). The struggle for modernity: nationalism, futurism and fascism. Westport, CT: praeger.

3- Gelvin, James, l (2016). Is the Islamic state finished? 5 possible scenarios, October 28, AEDT.

4-طارمی، کامران (1394). تحلیلی بر عوامل پیدایش رشد سریع دولت اسلامی در سوریه و عراق، پژوهشنامه روابط بین الملل، صص 171-214.

5-خبرگزاری صدای افغان (اوا) کابل، 1396، کد مطلب 139638، قابل دسترسی است در

http://www.avapress.com/fa/news/139638/%D8%A2%DB%8C%D9%86%D

5-داعش و آینده عراق، 1393،

http://shakeri.net/921/%D8%AF%D8%A7%D8%B9%D8%B4-%D9%88-

6-چهار دلیل شکست داعش در عراق و سوریه، 1395: قابل دسترسی در

http://alwaght.com/fa/News/67550/4-%D8%AF%D9%84%DB%8C%D9%84-

واژگان کلیدی:آینده داعش در عراق: فرصت‌ها و چالش‌ها‏، سناريو