حمزه اسماعیلی مقدم
کارشناس مسائل بين الملل
مریم خالقی نژاد
کارشناس مسائل بين الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
قفقاز جنوبی شامل کشورهای آذربایجان، گرجستان، ارمنستان است و بر اساس موقعیت ویژه این منطقه هر نوع بحران منطقه ای و جهانی می تواند علاوه بر نتایج مخرب بر این منطقه و کشورهای نام برده، بر کشورهای زیادی تاثیر بگذارد. اکنون که ویروس همه گیر کرونا در سراسر گیتی در حال گسترش است. تاثیرات این بحران چه در کشورهای منطقه قفقاز جنوبی و چه در کشورهای دیگر اعم از شرق و غرب غیرقابل انکار است مضاف آنکه این منطقه حساس نقش مهمی را بر بخش های دیگر و ارتباط با بخش های مختلف به خصوص خاورمیانه دارد.در ادامه به مهمترین پیامدهای کرونا و تاثیرات آن در حال و آینده می پردازیم.
شاید بزرگترین ضرر و پیامد این بحران از جهت اقتصادی است که نه تنها در این سه کشور بلکه بر کل جهان برجای گذاشته است. به جهت اهمیت قفقاز جنوبی و منحصر به فرد بودن آن در عرصه سیاسی و اقتصادی و فرهنگی، بسیاری از دولت ها و بازیگران غیردولتی اقدام به سرمایه گذاری و بهره برداری از این موقعیت قفقاز جنوبی کرده و آن را آلترناتیوی نسبت به خاورمیانه قلمداد میکنند . این کشورها نسبت به قفقاز جایگاه خاصی را در چشم انداز رشد و پیشرفت اقتصادی آن در نظر گرفته اند. برای مثال آلمانی ها روابط خوبی را با گرجستان، فرانسویان با آذربایجان و یا برخی کشورها با ارمنستان دارند ، روسیه نیز منطقه قفقاز جنوبی را به عنوان یکی از مهمترین استراتژی های خود قلمداد می کند و همچنین امریکا اهداف و منافع متعددی را در این منطقه دنبال می کند.
اولین حرکت مقابله با کرونا که تاثیرات منفی بر اقتصاد کشورهای قفقاز جنوبی را گذاشت ؛ بستن مرزها و توقف برخی کارهای اقتصادی مرزی است. بنابراین ویروس کرونا یکی از جهت موقعیت ژئوپلیتیکی برای کشورهای این محدوده جغرافیایی و دیگری برای کشورهایی که از این منطقه برای تبادلات و تجارت خود استفاده میکنند و یا سرمایه گذاری می کنند بحران آفرین است. بدین گونه که برخی اقدامات محدودیتی و قرنطینه ای منجر به کاهش برخی فعالیت ها از قبیل تولیدات و یا صادرات و واردات می گردد که نتایج آن نه تنها بر کشورهای قفقاز جنوبی بلکه بر کشورهای دیگر نیز اثر گذار است. همچنین مسیر صادرات برخی کالاها به کشورهای دیگر نیز دچار مشکل شده است به عنوان نمونه برخی کالاهای صادراتی کشورها به روسیه از مسیر گرجستان در این روند تعلیل و یا تاخیر داشته است . همچنین میتوان به فرانسه اشاره نمود که بر آذربایجان برای ارتباط بین آسیا و اروپا به دلیل پروژه های بزرگ انرژی و حمل و نقل تاکید دارد و بیش از چهل شرکت فرانسوی در آذربایجان فعالیت دارند که بسیاری از آنها در عرصه حمل و نقل فعالیت می کنند.
مورد مهم دیگر چین می باشد که در سالهای اخیر شاهد توافقات گسترده میان چین و برخی کشورهای حوزه قفقاز جنوبی هستیم و این امر باعث شده است که منافع طرفین درگیر گردد، طبق آخرین اطلاعات و آمارها، چین دومین شریک تجاری ارمنستان است. در این راستا برخی سرمایه گذاری ها اعم از پروژه ها و طرح های آموزشی و فرهنگی و … حمایت مالی کرده است و یا موسساتی را راه اندازی کرده است. لهذا اکنون که چین منبع پخش ویروس کرونا قرار گرفته است. بی تردید شاهد برخی تعلیل ها و تعلیقها در این بخش ها و کاهش تاثیر گذاری این کشور در قفقاز جنوبی هستیم از این جهت که اعمال برخی محدودیت ها حتی در قبل از مبتلا شدن مردمان این سرزمین ها به کرونا عملی شده و نشان از کاهش فعالیت و تبادلات اقتصادی طرفین دارد و از تاثیرگذارترین و مهمترین عامل در کاهش رشد اقتصادی و تبادلات اقتصادی طرفین در ماههای اخیر می باشد. البته در برخی کشورها مانند ارمنستان شاهد برخی تبادلات تجاری برای مواد اولیه و کالاهای اولیه غذایی و بهداشتی از جهت مقابله با ویروس کرونا هستیم برای مثال کشورهای روسیه، ایران و گرجستان حمل و نقل برخی اقلام نام برده را به ارمنستان در طول این ماه داشته اند.
اکنون کشورهای مختلف آذربایجان، ارمنستان، گرجستان هرچند با نسبت های متفاوت درگیر بحران کرونا شده اند و بیش از گذشته تحت تاثیرات مخرب آن قرار گرفته اند، در داخل شاهد کاهش و توقف صنعت گردشگری این کشور ها و رکود درامد ناشی از آن هستیم. مثلا گردشگری در گرجستان یکی از بیشترین پیامدهای منفی را دارد چرا که گردشگران چینی و ایرانی و ایتالیایی در این کشور قابل توجه بوده است اما اکنون این کشور اقدام به برخی اقدامات مانند لغو پروازها و بستن مرزها و جلوگیری از ورود اتباع برخی کشورهای پر خطر دور و نزدیک به دلیل کرونا و در نتیجه به تعلیق درامدن شرکت های توریستی به خصوص شرکت های ایرانی و یا تعطیلی هتل ها کرد، که به خودی خود این بخش از درامد کشور را به پایین ترین حد خود رسانده است. براساس مطالب بالا اولین قربانی کرونا در هر کشور جدا از جان انسان ها ، اقتصاد آن کشور از جهت کاهش رشد اقتصادی و درامدی است که می تواند دومین عامل تضعیف و حتی از دست رفتن جان برخی انسان ها در جهان شود.
طبق برخی آمارهای بانک جهانی رشد اقتصادی کشورهای حوزه قفقاز جنوبی به کمتر از نرخ قبلی خود به دلایل ذکر شده می رسد.
از آنجايي که هنوز معلوم نیست که کشورها تا چه زمانی با این ویروس درگیر هستند، لذا این پیامدها باعث عدم ناپایداری اقتصاد کشورهای نام برده می گردد. همانطور که ریس جمهور آذربایجان در سخنرانی خود گفته است باید منابع مالی را مدیریت کرد و منابع جدید درامدی را ترسیم کرد تا دچار رکود و ناپایداری اقتصادی نشوند( ایرنا، 1399).
درزمینه فرهنگی نیز باید به تعطیلی برخی مراسمات فرهنگی و باستانی مانند جشن نوروز و یا سایر جشن ها در این کشورها نام برد که هر سه کشور برپایی جشن و آداب رسوم مربوط به نوروز را در طول سالیان قبلی داشته اند و بی تردید موارد درامدزایی ناشی از این جشن ها نیز به شدت دچار آسيب شده اند و درامد انها به حداقل ممکن رسیده است.
اکنون که ویروس کرونا در حال گسترده تر شدن هست و علی رغم تلاش زیاد کشورهای نام برده درگیری با این ویروس هنوز ادامه دارد، اما نیاز است تا به بحث قومیت و برخی اختلافات قومیتی در این منطقه پرداخته شود که یکی از مهمترین چالشهای قفقاز جنوبی هست. احتمال می رود با شیوع ویروس کرونا این اختلافات و درگیری ها فروکش کند و این امر قطع یقین عاقلانه تر است، اما نباید منکر سواستفاده از این فرصت شد که برخی طرفین درگیر به جهت پیشبرد خواست های خود از آن استفاده نمایند.
همچنین در عرصه سیاسی باعث برخی اتفاقات شده است که از دیگر تاثیرات کووید 19 تلاش برخی کشورهای دیگر مانند امریکا از جهت باز کردن جای خود و گسترش نفوذ خود در منطقه در صورت غیبت چندین ماهه چین ( البته نه به طور کامل) و یا کشورهای دیگر هستیم. می توان از پیشنهادات امریکایی ها به گرجستان در جهت برخی تحقیقات مشترک بیولوژیکی در روزهای کنونی نام برد، که امریکا از دیرباز تلاش داشته است کشورهای قفقاز را وارد پیمان های مختلف با غرب کند و این موقعیت می تواند یکی از فرصت های خوب برای این هدف قلمداد شود.
در یک جمع بندی قفقاز جنوبی به جهت موقعیت ژئوپلیتیکی و سپس فرهنگی خود و قرار گرفتن به عنوان شاهراهی برای وصل به خاورمیانه بزرگ باعث تحت تاثیر قرار گرفتن ابعاد مختلف اقتصادی و فرهنگی و سیاسی آن از جغرافیای آن شده است و بحران کنونی ناشی از ویروس کووید 19 در گام اول بر اقتصاد آن و سپس بر عرصه های فرهنگی و سیاسی تاثیر گذارده که بیشتر ناشی از جغرافیای قفقاز جنوبی می باشد. این اثرات در حوزه های مختلف می تواند به صورت میان مدت و بلند مدت باشد.
منابع:
ایرنا (1399). علی اف خواستار رفع پیامدهای منفی کرونا بر اقتصاد آذربایجان شد.
https://www.irna.ir/news/83751846/%D8%B9%D9%84%DB%8C-%D8%A7%D9%81-86
واژگان كليدي: پیامدها، کرونا ، كشورها، قفقاز جنوبی، حمزه اسماعیلی مقدم ، آذربایجان، گرجستان، ارمنستان ، مریم خالقی نژاد
