دکتر حمید شاکری
پژوهشگر حقوق عمومی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در دوره جدید با توسعه و پيشرفت علم و فناوري و تلاش دولتها براي اشغال فضاي بيشتري از اقيانوس‌ها و درياها موضوع ساخت جزاير مصنوعي بيش از پیش مورد توجه قرار گرفته است. از اوايل قرن بيست و يكم چنين رويكردي در كشورهاي حوزه خليج فارس و بويژه در سواحل کشور امارات متحده عربي افزايش يافته است؛ به طوري كه از زمان ظهور اولين جزيره مصنوعي بر اين پهنه نيمه بسته آبي، به واقعيتي غيرقابل اجتناب در سواحل آن تبديل شده است.
اين پروژه‌هاي عظيم، پیامدهای بسیاری بر محيط پيراموني خود دارد كه از جنبه‌هاي مختلفي قابل مطالعه و بررسي است. از جمله؛ پیامدهای مرزی: اگرچه در قوانین و مقررات بین المللی از جمله ماده ۵ کنوانسیون ۱۹۵۸ براین باور است که جزایر مصنوعی در تعیین مرزهای دریایی هیچ امتیازی برای کشورهای دارای جزایر مصنوعی ایجاد نمی کند اما به طور حتم در مورد پیشروی ساحل فرق می کند، چرا که، به لحاظ سیاسی پیشروی ساحل کشور مذکور، سبب توانایی و قدرت چانه زنی آن کشور برای تعیین مرزها افزایش خواهد داد پس نبایستی به سادگی از کنار آن گذشت از سوی دیگر، کشورهای عربی که با ساخت جزایر مصنوعی بر مساحت خشکی خود اضافه می کنند و هیچ بعید نیست که در سال های آتی بیشتر از آنچه حق واقعی آنهاست مطالبه کنند.
علاوه بر پیامد مرزی جزایر مصنوعی دارای پیامدهای اقتصادی هم هستند چرا که، جذابیت و تشویقات خوب برای سرمایه گذاران برای ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس از یک سو سبب سرازیر شدن سرمایه از کشورهای خارجی در امارات و حتی فرار سرمایه از ایران و از سوی دیگر، افزایش درآمد امارات در رقابت با ایران خواهد بود. بنابراین همانطور که می بینیم ساخت جزایر مصنوعی در خلیج فارس توسط امارات حتی به لحاظ اقتصادی به سود امارات خواهد بود.
ساخت جزایر مصنوعی علاوه پیامدهای اقتصادی دارای پیامدهای سیاسی هم هست چرا که، ساخت جزایر مصنوعی توسط امارات سبب افزایش سواحل این کشور خواهد شد این امر باعث تسلط بیش از پیش آن بر این آبراهه بین المللی و جزایر راهبردی در خلیج فارس می شود. همین امر سبب تشویق سایر کشورهای عربی حوزه خلیج فارس بر ساخت جزایر مصنوعی خواهد شد این خود به خود سبب کاهش اقتدار جمهوری اسلامی ایران در دراز مدت در پهنه خلیج فارس خواهد شد.
این جزایر دارای پیامدهای حقوقی هم هست. همانطوری که در ماده ۸۷ عهدنامه حقوق دریاها، حق ساخت جزایر مصنوعی برای کشورها به شرطی که به حقوق کشورهای ساحلی خدشه ای وارد نسازد، به رسمیت شناخته است همین طور ماده ۵۶ کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها حق ساخت جزایر مصنوعی را برای دولتها قائل شده است. لازم به ذکر است که ماده ۵ کنوانسیون ۱۹۵۸ ساخت جزایر مصنوعی هیچ امتیازی برای کشور مالک ایجاد نمی کند و این جزایر نمی توانند مبنایی برای خط مبدا باشند، اما به هرحال اگرچه ضوابط و مقررات بین المللی جزایر مصنوعی مبنایی برای تعیین مرز محسوب نمی شوند. اما به طور قطع در مورد پیشروی ساحل وضع فرق خواهد کرد. چرا که در روابط بین المللی بیش از اینکه ضوابط و مقررات حرف اول بزند این منافع کشورهاست که مبنای روابط کشورها تشکیل می دهد. پس پیشروی و افزایش سواحل کشورها قدرت چانه زنی آنها افزایش خواهد داد. از سوی دیگر، اگرچه این جزایر مبنای مرزی نیستند اما ممکن است در آینده توقعاتی برای این کشورها ایجاد کند.
جزایر مصنوعی دارای پیامدهای منفی زیست محیطی هم هستند در کنوانسیون ۱۹۸۲ حقوق دریاها، بر لزوم توجه به محیط زیست دریاها در ساخت جزایر مصنوعی توجه خاصی شده است به گونه ای که شرط اساسی برای ساخت جزایر مصنوعی عدم آسیب به محیط زیست موجود در بستر و زیربستر دریاهاست. چرا که براساس ماده ۲۳۵ کنوانسیون ۱۹۸۲ در مورد حمایت و حفاظت از محیط زیست دریاها مسئول هستند. ساخت این جزایر توسط امارات مشکلات عدیده زیست محیطی از جمله؛ تخلیه انواع پساب ها و فاضلاب به خلیج فارس، تغییر مسیر جریان طبیعی آب در خلیج فارس، تهدید امنیت زیستی پرندگان مهاجر و جانداران غیر بومی خلیج فارس، نابودی پوشش زنده مرجانی به عنوان یکی از ظرفیت های مهم تجمع زیستی خلیج فارس، این جزایر در واقع مانع رسوبگذاری طبیعی در خلیج فارس می شود.
بنابراین به نظر می رسد با توجه به تایید قوانین و مقررات بین المللی به خصوص کنوانسیون حقوق دریاها و مسائل زیست محیطی و تخریب اکوسیستم خلیج فارس و پیامدهای نامطلوب ساخت جزایر مصنوعی توسط امارات بایستی متوقف شود . پیشنهاد می گردد از آنجایی که دولت امارات پیمان نامه حفاظت محیط زیست منطقه ای در سال ۱۹۷۸ را امضا کرده دولت ایران جهت توقف ادامه ساخت آنها مي تواند پيگيري هايي را انجام دهد. در این راه دولتها می توانند از پتانسیل سازمانهای مردم نهاد به خصوص طرفداران محیط زیست یاری گیرند.
واژگان كليدي: پیامد, منفی ,ساخت ,جزایر مصنوعی ,امارات , کشورهای حوزه خلیج فارس,دکتر حمید شاکری
