مرکز بین المللی مطالعات صلح - IPSC

قطر، کنشگری فعال و متعادل در عرصه ی منطقه ای

اشتراک

محسن عزتي

كارشناس مسائل خاورميانه

مرکز بین المللی مطالعات صلح IPSC

یکی از شاخص های عصر حاضر، چندگانه شدن کنشگران بین المللی است که در کنار ایفای نقش دولت ها و سازمان های بین المللی، عوامل و عناصری نیز به کنش گری و بازی در محیط بین الملل اقدام می کنند که در تحلیل سیاست ها و نمودهای خارجی اثر گذشاته و بر پیچیدگی و چندلایه بودن رفتارها اضافه می کند.

با وقوع انقلاب ها و تحولات شدید خاورمیانه و دنیای عرب بعد از زخداد های 2011 سیاست خارجی کشورهای منطقه نیز دستخوش تغییرات اساسی گردید که تا امروز نیز همچنان ادامه دارد. کشور قطر با مساحت و جمعیت اندکش، امروزه توانسته است با بهره گیری از توانایی ها و امکانات خاص خود نقشی تاثیرگذار در تحولات منطقه داشته و به عنوان کنشگری فعال در این عرصه شناخته شود.

سیاست خارجی قطر از زمان استقلال 1971 تا سال 1991 اتفاق خاصی را به خود ندیده بود. در سال 1991 قطر به صورت جدی و برای اولین بار در جریان جنگ خلیج فارس وارد معادلات بین المللی شد و از خاک این کشور برای حمله به عراق به ائتلاف جهانی پیوست. در سال1996 شیخ حمد آل ثانی در راستای تشکیل یک بنگاه تبلغاتی گسترده و بین المللی اقدام به راندازی شبکه الجزیه نمود و رسماً جز اولین کشورهای منطقه در استفاده از دیپلماسی رسانه ای و نرم شد. در سال 2003 در اشغال عراق نقش مهم تری را ایفا نمود و به عنوان یکی از پایگاه های نظامی آمریکا در منطقه، خود را بیشتر معرفی کرد.

در ادامه بحران های 2011 در سرنگونی معمر قذافی و حمایت از گروه های جهادی لیبی، حمایت از اخوان المسلمین و روکارآمدن مرسی در مصر، کمک های گسترده مالی و حمایت های رسانه ای و تبلیغاتی از گروه های وهابی، سلفی، تندرو، طرفداران القاعده، گروه های جهادی، حماس، در برهه هایی بعثی های عراقی وبالاخره نیروهای معارض و برانداز حکومت بشار اسد و نیز طالبان افغانستان شرکت گشترده و فعالی دارد.

این اقدامات همگی در سه دهه اخیر صورت گرفته و به نوعی شالوده و خط و مشی و تغییرات در سیاست خارجی قطر را به خوبی نشان می دهد.وجود بحران های خاص و پیچیده در این منطقه باعث شد که شیخ حمد بنا بر اشتباهات و موضع گیری های بعضاً نادرست، زمام امور را به فرزندش شیخ تمیم واگذار و از قدرت استعفا نماید.

با روی کار آمدن شیخ تمیم، چرخش های مثبت و موضع گیری های خوبی در جهت ایفای نقش بیشتر و تاثیر در معادلات منطقه ای و در راستای منافع ملی قطر صورت پذیرفته است.

کشور قطر همواره ارتباطات و تعاملات نزدیکی در تمام حوزه های اقتصادی، نظامی و سیاسی با عربستان داشته و همیشه شریکی قابل اعتماد و برادری کوچک برای این کشور بوده است. تحرکات و موضع گیری چند سال اخیر که به نوعی به اعتبار و جایگاه این کشور افزوده باعث نگرانی و دلخوری مقامات عالی رتبه و پادشاه سعودی گردید. برخی موضع گیری ها از جمله شرکت نکردن در ائتلاف عربی بر ضد یمن، حمایت از سیاست خارجی ایران در منطقه، حمایت از اخوان المسلمین و همسوشدن با ترکیه در تحولات سوریه، اختلاف مرزی و تقاضای نقش بیشتر در اتحادیه عرب، باعث تیرگی و به هم خوردن روابط این کشور با عربستان گردید که در نتیجه آن در سال 2017 تمام مرزهای زمین این کشور با عربستان قطع و سفرای چند کشور عربی از این کشور فراخوانده شدند.

نتیجه این اقدام نزدیکی قطر به ایران و استفاده از امکانات ترکیه و کشورهای آسیای شرقی و نزدیکی نظامی با روسیه گردید که به نوعی شکست تاکتیکی برای سعودی ها را به دنبال داشت.

امروزه قطر به عنوان مرکز حمایتگر نیروهای جهادی از جمله حماس، طالبان و مکتب فکری اخوان المسلمین در منطقه است. در حوزه دیپلماسی چشم های تحلیلگران به نقش میانجیگر بین طالبان و دولت اشرف غنی از یک سو و طالبان با آمریکا از سوی دیگر بسته شده است. این کشور ارتباطات خوبی در حوزه های تجاری و سرمایه گذاری انرژی با چین برقرار کرده و با پوتین نیز جهت انعقاد قرار داد و خرید سامانه موشکی s400  وارد مذاکره شده است.

قطر در چند سال اخیر به خوبی از حمایت ها و سرمایه گذاری های بین المللی استفاده نموده و به عنوان اولین صادرکننده گاز مایع در جهان معرفی می شود. اخیراً نیز این کشور اعلام نموده قصد خارج شدن از اوپک را دارد و ترجیح می دهد به عنوان یک بازیگر مهم در حوزه صادرات گاز جهانی باشد تا بر روی منابع اندک نفتی خود سرمایه گذاری نماید.

بنگاه بین المللی رسانه ای و تبلیغاتی« الجزیره» نیز به خوبی نقش و تاثیر خود را بر سیاست خارجی قطر و توسعه ارتباطات و حمایت تبلیغاتی و پوشش خبری گسترده بر تحولات و اتفاقات منطقه و نیز گروه های همسو با منافع و سیاست های این کشور ایفا نموده است.

سیاست خارجی قطر قطعاً در ردیف کشورهای تجدیدنظر طلب و خواهان نقش پذیری و کنش گری در عرصه تعاملات بین المللی جای می گیرد. قطر با انتخاب بازیگران، محیط مناسب و فضای مورد نظر خود، در فکر نفوذ بیشتر و نقش منطقه ای در تحولات وکشورهای پیرامونی خود است و در این راستا از تمام ویژگی ها و امتیازات ژئوپلیتیکی، دیپلماتیکی، رسانه ای، انرژی، تجارت و حتی ورزش استفاده می برد.

واژگان کلیدی: قطر، کنشگری فعال ، متعادل ، منطقه ای، محسن عزتي

مطالب مرتبط