نويسنده دكتر عبدالغفور آرزو
ناشر: وزارت امور خارجه جمهوري اسلامي افغانستان
چاپ: انتشارات امیری، کابل: زمستان 1399
کتاب در سپهر سیاست خارجی: روابط دیپلوماتیک افغانستان و ترکیه با «سر سخن» شروع می شود . نویسنده روش کار خود را توضیح می دهد و از چگونگی نگارش و تدوین این متن پرده بر می گیرد. این سرسخن خوانندگان را در روشنایی متنی قرار می دهد. دومین عنوان«نگاهی به تاریخ سیاسی افغانستان و ترکیه» است. نگاه نویسنده به روابط افغانستان با ترکیه از چند چشم انداز است:
– روابط فرهنگی و تمدنی. به باور نویسنده افغانستان و ترکیه به اضافه ی 12 کشور دیگر دارای هویت تمدنی و فرهنگی دیرینه سال اند:
« افغانستان و ترکیه به اضافه‌ی 12 کشور دیگر در یک حوزه‌ی فرهنگی و تمدنی قرار دارند. مولانا جلال‌الدین بلخی نماد رابطه‌ی فرهنگی دو کشور است. این رابطه‌ی دیرینه‌سال و کهن آن قدر پُر پیشینه است که در نبشته‌ای کوتاه نمی‌توان حق مطلب را ادا کرد. افزون بر روابط تمدنی، هر دو کشور بخشی از تمدن اسلامی اند.
آن گاه که خلافت به سلسله‌ی عثمانی می‌رسد، نقش خلافت عثمانی در تحولات جهان اسلام چنان برجسته است که نیاز به استدلال ندارد. برای این که میدان سخن فراخ نشود، با اشارت به رابطه‌ی احمدشاه ابدالی با مصطفی سوم سلطان عثمانی و تداوم این روند در جنگ جهانی اول، در چند محور به رابطه‌ی سیاسی افغانستان و ترکیه می‌پردازد.
- 1. دوره‌ی ابدالیان
رابطه‌ی افغانستان تاریخی با ترکیه عثمانی. این رابطه با مرگ نادرشاه افشار و بازگشت احمدشاه ابدالی به قندهار و ایجاد سلسله ی ابدالیان (۱۷۴۷م) شروع می شود. نویسنده با واکاوی نامه احمدشاه به مصطفی سوم سلطان عثمانی – با استناد به منابع و سرچشمه های معتبر- برجسته می سازد که احمدشاه می خواهد وارث تاج و تخت نادرشاه افشار شود و وحدت شاهنشاهی را نگه دارد. « شوربختانه عثمانی‌‌ها از خواست سیاسی احمدخان حمایت نمی‌کنند و رابطه‌ی سیاسی دو کشور رنگ و رونق نمی‌گیرد. احمدشاه ابدالی بدون حمایت خلافت عثمانی به تحکیم و گسترش حوزه‌ی اقتدارش می‌پردازد.»
- رابطه ی افغانستان و ترکیه در بحبوحه ی جنگ اول جهانی
در این برهه دو کشور همگرایی سیاسی ندارند. افغانستان سیاست فعال و بی طرف را دارد.
- رابطه‌ی افغانستان و ترکیه در دوره‌ی امانی
این دوره از روابط دارای دو محور مهم است:
الف: احیای خلافت اسلامی با محور افغانستان
ب: در پیامد سفر شاه امان‌لله‌خان به 12 کشور آسیایی و اروپایی (1307- 1306)
در این مقطع از تاریخ روابط دیپلوماتیک به معنای مدرن بین دو کشور ایجاد می شود. ترکیه دومین کشوری است که استقلال افغانستان را به رسمیت می شناسد.
- رابطه‌ی افغانستان و ترکیه در پیامد سقوط شاه امان‌الله
- . حاکمیت محمدنادرشاه
- حاکمیت محمدظاهرشاه:
الف: دوره‌ی صدارت و جنگ جهانی دوم
ب: سیاست بی‌طرفی در جنگ دوم جهانی
- در پیامد نظام ظاهرشاهی:
- جمهوری افغانستان: ۱۹۷۸-۱۹۷۳م / (۱۳۵۷-۱۳۵۲خورشیدی)
- جمهوری دموکراتیک افغانستان: 1987- 1978م (1366- 1357خورشیدی)
- جمهوری افغانستان: 1987م (۱۳۶۶خورشیدی)
- دولت اسلامی افغانستان 1996- 1992م (میزان 1375- ثور 1371خورشیدی)
- امارت اسلامی افغانستان: 2001- 1996م (1380- 1375خورشیدی)
- جمهوری اسلامی افغانستان: 2004م (1382خورشیدی تا کنون: 1399خورشیدی)
به باور نویسنده پس از کنفرانس بن (2001م) رابطه ی دو کشور در تمام عرصه ها گسترش می یابد. این واکاوی «نگاهی به تاریخ روابط سیاسی افغانستان و ترکیه» 50 صفحه را در بر می گیرد.
- نویسنده برای ترسیم مستند روابط دو کشور چهل سند را که دال بر روابط صد ساله ی دیپلماتیک کشور است، آینه داری می کند. آوردن چهل سند تاریخی بر وزن کتاب می افزاید.
- آخرین بخش کتاب «تاریخ به روایت تصویر» است. تصاویر صامت به زیبایی سیر تاریخی روابط دو کشور را در گذار صد سال مصوت می سازد.
- پایان بخش کتاب ، معرفی آثار نویسنده است:
- آثار چاپ شده نویسنده در سیاست شناسی:
- سياست خارجي افغانستان در قرن ۲۱ ،
- افغانستان و جامعه‌ی جهاني،
- چگونگی هویت ملی افغانستان،
- روشنفکر کیست،
- دکترین سیاست خارجی و سیاست‌های راهبردی،
- بحران آب و دیپلوماسی خاموش،
- تداوم سیاست خارجی و چالش‌های مرحله‌ی گذار،
- نواندیشی و دیپلماسی مدرن افغانستان (محمدولی خان دروازی)،
- روشنفکر و چگونگی روشنفکری،
- نقش عبدالهادی داوی در دو بزنگاه تاریخی: جنبش مشروطیت و دموکراسی شاهی،
- روابط دیپلوماتیک افغانستان و ترکیه.
واژگان كليدي: سپهر, سیاست خارجی, روابط ,دیپلوماتیک, افغانستان ,ترکیه
