كارشناس ارشد انرژي
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
طی دهه گذشته تولید نفت شيل در جهان به سطحی رسیده که بخشي مهم از تولید نفت جهان را تشکیل می دهد و در تعيين قيمت جهاني نفت نقشي مهم دارد. در همین راستا برای بررسی وضعيت كنوني و چشم انداز صنعت نفت شيل در جهان گفتگویی با دكتر فريدون بركشلي داشته ایم:
واژگان کلیدی: چشم انداز، صنعت، نفت شيل ، جهان،انرژي،نفت گاز،
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نگاه قدرت هاي جهاني و بازار انرژي به نفت شيل در جهان چگونه است؟
این یک سئوال و نکته مهمی است. بازار جهانی نفت و ابر قدرت های نفتی دنیا، حتی تا ۲۰۱۴-۲۰۱۵ موضوع ظهور شیل را در چنین حجم و شتاب ظرفیت سازی، باور نداشتند. در یک بازه زمانی ۷-۸ ساله بازار نفت شاهد تولد ظرفیت تولیدی برابر با تولید جمعی امارات متحده عربی، کویت، قطر و عمان شده است. این در حالی است که امریکایی، تازه خود را در ابتدای راه می بینند و برای ارقام بالاتر هم مهیا می شوند. باید اعتراف کرد که ابر نفتی ها و بازار جهانی هنوز هم در حالت تعجب و بیم و امید است.
در عین حال لازم است تا به برخی از مباحث قبلی با دقت توجه کنیم. امریکا اکنون یک ابر قدرت نفتی تولید کننده است. امریکا در عین حال یک ابر مصرف کننده هم هست، آنطور که همین امروز با تولید حدود ۱۳ میلیون بشکه نفت خام متعارف و شیل هنوز وارد کننده خالص است. البته صادرات اندکی دارد، اما در مجموع ارقام واردات بیشتر است.
امریکا مخالفت خود با تمام کنوانسیون های زیست محیطی را اعلام کرده و از معاهده پاریس خارج شده است. امریکای امروز با هر معاهده یا قید و بندی که مصرف نفت، گاز و ذغال سنگ را محدود کند، به شدت مخالف است. این برای بازار جهانی نفت خبر خوبی محسوب می شود. این کشور تولید بالا و مصرف بالاتری دارد. نکته بعدی که بازار نفت و شرکت های ملی نفت با آن هنوز کنار نیامده اند این است که نقطه اوج تولید شیل و آغاز افول آن کجاست، در چه بازه زمانی واقع می شود. تکنولوژی تا چه محدوده زمانی به کمک نفت و (گاز) شیل خواهد آمد و حالا مهم‌تر از همه در چه قیمت های بین المللی نفت در هر بشکه. به اعتقاد اینجانب و گروه مطالعات انرژی وین، در صورت ادامه قیمت جهانی نفت برنت در طیف ۶۰ الی ۷۰ دلار در هر بشکه تا پایان ۲۰۲۰، امکان افزایش چشمگیر ظرفیت نفت شیل ممکن نخواهد بود.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی عربستان و روسیه چه نگاهی به آینده بازار و قیمت نفت شيل دارند؟
شرکت های ملی نفت از روسیه تا عربستان، ایران و عراق، در ابتدا با نگرانی با ظهور تقریبا ناگهانی و پیش بینی نشده نفت شیل مواجه شدند، اما به تدریج کوشیدند تا با آن کنار بیایند یعنی باید با شیل مماشات کرد و نه مقابله. در اجلاس های اوپک و گاه اوپک پلاس، گاها بحث آغاز یک جنگ قیمت و کسب سهم بازار در مقابله با شیل هم مطرح می شد. کوشش شرکت های ملی نفت برای خارج کردن رقیب از صحنه معادلات بازار شبیه، تلاش اوپک برای ورود به جنگ قیمت و کسب سهم بازار در اواسط دهه ۱۹۸۰ و به هنگام ظهور نفت دریای شمال و نروژ به بازار جهانی نفت بود. در آن مقطع هم اوپک به دنبال اثبات قدرت تاثیر گذاری خود بر بازار جهانی، در نهایت واقعیت حضور نفت دریای شمال در بازار را پذیرفت و با آن کنار آمد. این امر البته در پرتو رشد فزاینده تقاضای جهانی نفت تحقق پیدا کرد. امروز بیشتر تحلیلگران نسبت به شرایط بازار جهانی در سال‌های ۲۰۲۰-۲۰۲۱ نگرانند. رشد کند اقتصاد جهان یعنی رشد پایین تقاضای جهانی.
نکته مهم دیگر که برسیاست شرکت ها نفتی ملی تاثیر گذار است، از اینجاست که نفت شیل را یک مقوله داخلی امریکا ارزیابی می کنند. امریکا ۷۰ سال صادرات نفت نداشته است. قبل از آن هم صادرات امریکا در موقعیت مهم و تعیین کننده ای نبوده است. نقش امریکا در حضور گسترده شرکت های امریکایی تعریف می شود.البته امریکا در طول یک دهه گذشته عمده ترین صادر کننده فراورده های نفتی و محصولات پترو شیمی بوده است.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: جايگاه و ميزان منابع و منافع ایران در وضعیت کنونی و آتي بازار نفت شيل چیست؟
ایران از اعضای موسس سازمان اوپک و از مبتکران بسیاری از تحولات مهم نفتی اوپک بوده است. ایران در نگرانی شرکت های ملی نفت سهیم است. میزان منابع احتمالی نفت شیل ایران بین ۲۰ تا ۲۵ میلیارد بشکه برآورد شده است. به علاوه ایران ذخایر عظیمی از نفت فوق سنگین یا اصطلاحا نفت خام غیر متعارف در اختیار دارد که با فن آوری های پیشرفته قابل دسترس خواهد بود.
در دهه ۱۹۸۰ میلادی و در هنگامه جنگ سهم بازار در اوپک، جمهوری اسلامی ایران نقش آفرینی موثری داشت. از همین رو، نمایندگان شرکت‌های مستقل نفتی امریکایی برای حمایت از ایران در مواضع خود رایزنی می کردند. در گروه مطالعات انرژی وین، این احتمال دیده می شود که در یک فرایند زمانی، تولید کنندگان شیل ناچار باشند در خصوص سهم بازار جهانی دیپلماسی نفتی خود را در چهارچوب دیپلماسی نفت خام های متعارف و غیر متعارف باز تعریف کنند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چشم انداز صنعت نفت شيل و در جهان تحت تاثير چه عوامل است؟
نفت شیل نقشه جغرافیای سیاسی نفت و انرژی جهان را تحت تاثیر جدی قرار خواهد داد. علایم و نشانه های آن از هم اکنون مشهود است. از میزان توجه و علاقمندی امریکا به خاورمیانه تا حدی کاسته می شود. بدیهی است که در چنین شرایطی، حفره بزرگی در منطقه پدید می آید که قدرت های موثر منطقه ای مانند جمهوری اسلامی ایران و ترکیه یا قدرت های فرا منطقه ای مانند روسیه و چین به آن ورود خواهند کرد. این شرایط مجموعه ای از فرصتها و چالش ها را در پی خواهد داشت.
حال در بعد انرژی، همانطور که پیشتر صحبت کردیم، نفت خام شیل نوعی نفت خام است که در اوپک خاورمیانه تولید نمی شود. نفت خام سبک نیجریه به نام بونی لایت تا حد زیادی از نظر مشخصات فنی و ترکیبات به نفت شیل نزدیک است. در واقع شیل در امریکا می تواند بازار خوبی داشته باشد، اما بازار جهانی تقاضای معنا داری برای شیل ندارد. در واقع نفت شیل برای مقبولیت تجاری در میان پالایشگاه های دنیا لازم مخلوط یا کوکتلی از نفت خام های خاورمیانه مانند سنگین ایران یا عربستان یا کویت را برای عرضه به پالایشگران هند، چین و خاوردور تحویل دهد. به عبارت دیگر نفت شیل با نفت خام های خاورمیانه مجموعه مطلوبی دارد.
حال اگر بخواهیم مطلب فنی بالا را به زبان دیپلماسی بیان کرده باشیم، ما حالا داریم وارد فضای تازه ای با عنوان دیپلماسی شیمی نفت می شویم. این واژه را احتمالا قبلا نشنیده باشیم. نفت خام ها برای مقبولیت نزد پالایشگاه ها، برای طی کردن فرایند اقتصادی مناسب و مقرون به صرفه، برای سهولت پالایش، لازم است با هم هم صحبت شوند و در تعاملی کاملا تجاری-فنی در ترمینال هابا یکدیگر سوا‌پ و رد و بد شوند. البته این موضوع تنها به نفت شیل و نفت های متعارف مربوط نمی شود. در فرایند باز آرایی مهندسی بازار جهانی نفت تولید کنندگان می بایستی با خلاقیت و ابتکار به بازار جهانی توجه نمایند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چشم انداز ميان مدت و آتي جايگاه جهاني نفت شيل به چه سمت و سویی حرکت خواهد کرد؟
همانطور که اشاره شد، زادگاه شیل امریکاست. اما آینده بازار از آن اسیاست. قاره اسیاست که نهایتا نفت شیل و بلکه بیشتر نفت خام های دنیا را مصرف خواهد کرد. امروز از هر ۳ بشکه نفتی که در جهان تولید می شود، ۲ بشکه آن در آسیا مصرف می شود. در واقع امر، امروز آسیا می تواند یک سازمان اوپک متشکل از وارد کنندگان نفت تشکیل دهد. چنین سازمانی به عبارتی قدرتمند تر از سازمان تولید کنندگان خواهد بود.لیکن در هر صورت بازار جهانی نفت و انرژی نیاز به یک باز آرایی و ارشیتکت تازه نیاز دارد که رقابت ها سالم باشند. تعامل سازمان اوپک و کشورهای تولید کننده غیر اوپک با عنوان شناخته شده اوپک پلاس نمونه مطلوبی است.
