نقش احزاب نوساخته در آینده سیاسی ترکیه

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگر، مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

در پی اعلام یکی از مسئولان حزب عدالت و توسعه در ترکیه مبنی بر اخراج «داوود اغلو» به همراه سه نماینده پارلمان ، تلاش داوود اغلو برای تأسیس وثبت حزبی به نام«حزب آینده» شکل گرفت. احمد داود اوغلو، وزیر سابق امور خارجه ترکیه و دست‌راست اردوغان در نیمه دوم قدرت‌گیری ، و از مخالفان ماجراجویی‌های اردوغان و علاقمند به سیاست‌های نزدیکی با ایران و موافق پیوستن ترکیه به اتحادیه اروپاست.

داوود اغلو تشکیل حزب جدید را  «هم یک مسئولیت و هم یک ضرورت» توصیف کرد . او اصول بنیادین حزب را «لیبرالیسم سکولار» و «تکثرگرایی دینی» معرفی کرده و برتری هیچ ساختار مذهبی یا سکولاری در حزب آینده را قبول ندارد.”حزب آینده ” که به تازگی برای ثبت فرستاده شده برپایه اعتقاد به نظام پارلمانی دموکرات ، عاری از امر و نهی بناشده است و تمرکز اصلی آن حوزه اقتصاد عادلانه و رفاه پایدار می باشد. داوود اغلو پیش از این از سیاست های حزب عدالت و توسعه احساس نارضایتی کرده بود.

علی باباجان هم که پیش تر تصدی وزارتخانه‌های اقتصاد، امور خارجه و همچنین معاونت نخست‌وزیری ترکیه را برعهده داشت، به دلیل اختلافات عمیقی که در «اصول، ارزش‌ها و مواضع» با اردوغان پیدا کرده بود به عضویت خود در حزب حاکم پایان داد. باباجان نیز قصد دارد با همکاری عبدالله گل، رئیس‌جمهور سابق ترکیه ، حزبی با تمام طیف‌های سیاسی اعم از مذهبی و لیبرال را تشکیل دهد. او اسم حزب جدیدالتاسیس و اعضای آن را بعد از به نتیجه رسیدن و در یک مقطع نهایی اعلام خواهد کرد.

علی باباجان در مورد اولویت‌های حزب خود به سه مفهوم مهم عدالت٬ آزادی و اقتصاد اشاره دارد وحزب جدید را لیبرال و حامی غرب دانسته که متفاوت با خط‌ مشی‌ از حزب عدالت و توسعه است. حزب جدید فراتر از یک حزب عمل خواهد کردو پیش از سال 2020 میلادی٬ اساسنامه حزب تصویب خواهدشد.

 راه اندازی احزاب جدید توان تبدیل شدن به رقیبی جدی برای اردوغان را دارند و می‌توانند چالشی بزرگ بر سر راه حزب عدالت و توسعه( آک پارتی) در انتخابات و همچنین پتانسیل بازگرداندن نظام پارلمانی را هم داشته باشد.

لذا بسیاری از فاکتورهای سیاست‌های داخلی و خارجی ترکیه را تحت تأثیر قرار خواهد داد. حزب عدالت و توسعه که از سال 2002 با تکیه بر مسلمانان محافظه کار، اسلام گراهای سیاسی، منافع تجاری، کارگران و ملی گرایان در صدد به دست آوردن رای در نظام سیاسی چند دسته ترکیه بر آمد و توانست با ائتلاف گسترده قدرت سیاسی لازم برای مواجهه و شکست دادن کمالیست های سکولار و تحت حمایت ارتش را که از تاسیس جمهوری در ترکیه در سال 1923 مدام در آن مداخله می کردند، فراهم آورد، با جدایی اعضای پیشین حزب  و تاسیس احزاب جدید ، دچار کاهش حمایت ها و شکاف درون حزبی خواهدشد.

حزب عدالت و توسعه با10 میلیون عضو در سال های گذشته با ریزش ده درصد ی روبرو بوده و تجربه سیاسی دهه های گذشته ترکیه، تجزیه حزب دمکرات چپ ، حزب مام میهن و حزب راه راست می تواند در مورد تجزیه حزب عدالت  توسعه نیز تکرار شود. داوود اوغلو ، علی باباجان و عبدالله گل، درصدد تشکیل احزاب سیاسی قوی و منشعب از عدالت و توسعه هستند. چون کنار گذاشتن اردوغان از حزب عدالت و توسعه امری ناممکن و نشدنی است. به همین دلیل آن ها بحث انشعاب را دنبال کرده‌اند.

حضورسران احزاب جدید در ترکیه ، سبب پیوستن تعدادی از اعضای  کنونی حزب عدالت و توسعه به احزاب جدید می شود و شکاف جدی در این حزب ایجاد، و باعث تقویت جناح مخالف و رقیب  حزب جمهوری خلق خواهد شد. لذادر آینده موازنه قدرت های احزاب در انتخابات به هم خواهد خورد. چون هدف تاسیس احزاب جدید، انتخابات ۲۰۲۳ و طرح «ترکیه جدید» است.

اردوغان برای جلوگیری از تاسیس حزب جدید در برابر حزب عدالت و توسعه، سران احزاب را تهدید به افشاگری  اطلاعات علیه آنان کرده و همچنین اعلام کرده که در صدد سخنرانی علیه این افراد به صورت علنی خواهد بود.قبل از تاسیس احزاب جدید نیز ،اقداماتی از جمله اتهام به خیانت ، متهم کردن  این افراد به جدایی از اصول  و آرمان های حزب و تلاش برای ایجاد تفرقه و چند دستگی میان «امت» از طرف حاکمیت اعمال شده بود.

گرچه اردوغان با استفاده از نفوذ حزب روی نهادها در برابر اپوزیسیون، اکثریت آراء را مجددا به دست آورد. و ازاحساسات ملی گرایی برای به دست آوردن هواداران و اقدام علیه ادعاهای قبرس بر میدان های گاز طبیعی در خاورمیانه و عملیات علیه شبه نظامیان کُرد در جنوب شرقی ترکیه، سوریه و عراق را برای به دست آوردن رای های راست افراطی به اجرا گذاشت و همچنین از مذهب برای به دست آوردن حمایت اندیشه های اسلام سنی برنامه های درسی را به مدارس ابلاغ و مساجدی در اروپا، آسیا، آفریقا و آمریکا ساخت. اما در بحث سیاست خارجی، ترکیه  متمایل به روسیه شده است. لذا ترمیم روابط با غرب، احیای روند صلح با کردها، خروج از بحران سوریه از اولویت های احزاب جدید در مقابل اردوغان است  و عملکرد اردوغان در دوره جدید انتخابات ،به دلیل شکست اقدامات اقتصادی و تضاد آنها با تمایلات ایدئولوژیکی، نمی تواند کارساز باشد. از طرفی  بحران و رکود اقتصادی ،شکست در انتخابات اخیر شهرداری‌ها و شوراهای شهر ترکیه ، باعث کاهش حمایت مردمی از حزب عدالت و توسعه شده است .

 تاسیس احزاب جدید در آینده پیامدهای جدی برای تضعیف حزب عدالت و توسعه به دنبال خواهد داشت. بازگشت به سیستم  حکومت پارلمانی مورد اختلاف سیاسی عبدالله گل و اردوغان ، جابجایی قدرت بین اسلام گراهادر رقابت های انتخاباتی در آینده ، ناشی از رویکرد متفاوت حزب جدید خواهد بود. 

در حال حاضرعدالت و توسعه فقط به صرف اتحاد با حزب راست افراطی جنبش ملی گراست که می تواند بودجه یا لوایح قانونی را تصویب کند، مزیت هایی که در آینده می تواند به عنوان برگ برنده اردوغان در برابر احزاب جدید باشد، کنترل براکثر رسانه های کشور، اکثریت نسبی در پارلمان، کنترل بر هیات انتخاباتی و دادگاه های کشوراست ، آن چه در چشم انداز آتی سوریه قابل پیش بینی است. اردوغان به سادگی و بدون جنگ از حزب عدالت و توسعه کنار نخواهد رفت. می توان نقش تاثیرگذاری عبدالله گل، احمد داوداوغلو، علی باباجان و دیگر سیاستمداران جدا شده از حزب عدالت و توسعه ، تشکیل حزبی جدید ، ائتلاف با حزب جمهوری خواه خلق و دیگر مخالفان اردوغان، کشور را به شرایط پیش از همه پرسی سال ۲۰۱۷ برساند.

واژگان کلیدی: نقش، احزاب، جدید التاسیس، آینده سیاسی، ترکیه، فاطمه خادم شیرازی