ائتلاف ملی انقلابیون و مخالفان سوریه: دوران گذار یا چالش بیشتر

محمد رضا حق شناس

مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC

بیان رخداد

نوشتار پیش روی بر آن است که تداوم بیش از بیست ماه بحران در کشور سوریه دلایل مختلفی دارد، اما  شاید بتوان یکی از مهمترین این دلایل را تقریباً موازنه قوا بین گروه های مختلف مخالف و دولت سوریه دانست. با این وجود، مخالفان سوری پس از چهار روز مذاکره فشرده با نظارت طرف‌های خارجی از جمله فرانسه، قطر، آمریکا، مصر و عربستان که در دوحه پایتخت قطر برگزار شده بود، توانستند به توافق نهایی خود برای اتحاد دست یابند و با امضای توافقنامه‌ای تشکیل ائتلاف جدید خود را که در بردارنده گروه‌های مختلف و جریان‌های مخالف دولت سوریه است، اعلام کرده و “احمد معاذ الخطیب”، یکی از مخالفان سرشناس دولت سوریه و امام سابق مسجد جامع بنی امیه دمشق را به ریاست این ائتلاف برگزیدند. این توافقنامه، اولین ائتلاف مخالفان سوری است و بنا به گفته مخالفان وظیفه تشکیل دولت انتقالی را برعهده دارد، آن گونه که معاذ الخطیب نیز در اولین سخنان خود پس از امضای توافقنامه اعلام کرد که هدف اصلی آنها سرنگونی نظام بشار اسد، رئیس جمهوری سوریه است. با این  وجود، این سوال قابل طرح است که آیا این اتئلاف مخالفان زمینه تغییر موازنه قدرت را به نفع گروه ها وجریان های مخالف دولت سوریه فراهم آورده وبه نوعی زمینه گذار وانتقال دولت را در سوریه موجب می گردد یا اینکه با واکنش و مقاومت بیشتر دو طرف اختلاف شاهد چالش ها ودرگیری های بیش از این خواهیم بود؟ متن ذیل زیر در صدد پاسخ گویی به این سوال است.

واژگان کلیدی: اتئلاف ملی انقلابیون، حمایت های بین المللی ، منطقه ای، دوران پسا اسد ، دوران گذار. چالش های گسترده.

تحلیل رخداد

تاکنون در سوریه گروه متشکل، مشخص و منسجمی که به صورت یکپارچه علیه نظام بشار اسد عمل کند وجود نداشته و می توان گفت معارضین با انبوهی از گروهها، جناح ها و شخصیت هایی که ویژگی مشترک همه آنها مخالفت با نظام بشار اسد بود، اما در مقوله های دیگر با هم اشتراک نداشتند، مواجه بودند. آن گونه که در درون شورای ملی مخالفان سوریه اختلاف نظر شدیدی وجود دارد، یعنی این شورا از سلفی ها، وهابی ها،اخوان المسلمین ،نیروهای چپ افراطی و ملی گرا تشکیل شده،طیف فکری و نگاه ها آنها  کاملاً متفاوت است، واکنون هدف مخالفان از ائتلاف ملی انقلابیون و مخالفان سوریه در واقع پاسخ به این انتقاد در مورد ناکارامدی شورای ملی مخالفان است.[1] یعنی با توجه به انتقادها در مورد ناکارآمدی و ناتوانی شورای ملی در تحقق سرنگونی نظامی در سوریه، این تشکل نوین بنیان نهاده شد. به عبارتی شورای ملی سوریه نهادی بود که تصور می کرد می تواند همه مخالفان را در بر گیرد و آنان را فعال کند و همچنین سرنگونی نظام را در مدت کوتاهی به سرانجام رساند، اما اتفاقی که رخ داد این بود که این شورا تبدیل به یگ گروه در کنار دهها گروه دیگر در سوریه شد. به گونه ای که در چند هفته گذشته کلینتون وزیر خارجه امریکا ناگزیر شد انتقادات روشنی از شیوه کار و رفتار سیاسی شورای ملی سوریه داشته و اعلام کند که این گروه نماینده مخالفان نیست، بلکه بخشی از مخالفان است. در این حال، شورای ملی سوریه هم ناگزیر شد که ائتلافی به نام ائتلاف ملی انقلابیون و مخالفان سوریه تشکیل دهد که در برگیرنده گروهها و احزاب مخالف بیشتر باشد.

 با این وجود،  تصميم‌گيري درباره سوريه در حال حاضر تنها ميان نظام سوريه و مخالفين در داخل سوريه نيست ، بلکه معادله فراتر از يک مساله داخلي است و در حال حاضر بحران سوريه ابعاد منطقه‌اي و بين‌المللي به خود گرفته  و تشکیل ائتلاف ملی انقلابیون و مخالفان سوریه در چارچوب رايزني‌هاي دورن منطقه‌اي و برون منطقه‌اي و بالا بردن ميزان هماهنگي‌هاي ممكن جبهه ضد بشار اسد صورت مي‌پذيرد. تنوع، تكثر و تعدد گروه‌هاي ضد بشار اسد با رويكردهاي متفاوت براي آينده سوريه به صورت تهديدي براي معارضين و فرصتي براي بشار اسد درآمده است و بازتاب آن را مي‌توان در ترديد كشورهاي فرامنطقه‌اي در برخورد صريح‌تر با دولت بشار اسد بازيافت. در اين چارچوب است كه در بافت موقعيتي ناشي از ورود مجدد اوباما به كاخ سفيد به نظر مي‌رسد كه حل اين بحران كه در گذشته نيز هيلاري كلينتون،‌وزير امور خارجه اوباما، به آن اشاره كرده بود و نگراني ورود عناصر تندرو به جبهه ضدبشار اسد و به تبع آن آينده سوريه را مطرح كرد، تلاش مي‌شود كه در چنين اجلاس‌هايي مديريت شود  و این بیانگر آن است که ارزیابی ها از سوی امریکا در حال صورت گیری است و اقداماتی از سوی قطر به عنوان ابزار منطقه ای انجام شده است و عملکرد هم توسط گروه های سوری است. یعنی این گروه ها ابزارهایی هستند که دیگران از آنان به عنوان مهره های شطرنج بهره می برند و ائتلاف ها و اتحادهایی از آنان ایجاد می کنند. اگر چه حرکت هایی همانند ایجاد ائتلاف ملی انقلابیون و مخالفان سوریه خودجوش و درون زا  نیست و بر اساس نیاز، فهم و احساس داخلی در سوریه نیست، بلکه بر  اساس مدیریت منطقه ای  و امریکایی در حال وقوع است. اما اجلاس دوحه و تلاش در حل منازعه درون گروهي ميان جناح‌هاي متفاوت قومي در ميان معارضان و انتخاب اين افراد به عنوان رهبر مخالفان سوري در مقطع كنوني نمايانگر تلاشي است كه در اين زمينه به انجام مي رسد تا بتواند نگراني‌هاي موجود را در ارتباط با دوران گذار مورد عنايت قرار دهند. در اين چارچوب، به نظر مي‌رسد كه ايجاد وحدت بيشتر ميان گروه‌ها در چارچوب هم نشيني بیشتر در نشست‌هاي لازم براي تشكيل دولت پسا اسدي در حال وقوع است و به موازات آن ارتش آزادي‌بخش سوريه نيز تلاش خواهد كرد كه حجم وسيع‌تري از تحركات نظامي را عليه دولت اسد برنامه‌ريزي و به اجرا درآورد و در يك اقدام معنا‌دار براي زمينه پروري اعمال فشار احتمالي  بيشتر از طريق نظامي مقر فرماندهي ارتش آزاد سوريه را از خارج سوريه به داخل كشور منتقل سازد  تا با ایجاد هماهنگي و همگرايي بيشتر ميان گروه‌هاي معارض، ضمانت‌هاي حداقلي براي دوران پسا بشار اسد حاصل بيايد. به همین دلیل، با توجه به تلاش های گسترده ای که کشورهای منطقه ای اعم از قطر و ترکیه و کشورهای خارج از منطقه همچون آمریکا و فرانسه داشتند، تصمیم گرفته شد تشکیلات منسجم و مشخصی که مورد اجماع و توافق تقریبا همه مخالفان با رژیم اسد باشد، شکل گیرد. در این شرایط، ائتلاف مذکور حمایت های بین المللی را می طلبد که این امر اکنون شروع شده و به مرور کشورهای مختلف و مجامع بین المللی این ائتلاف را به رسمیت خواهند شناخت به طوری که به نوشته خبرگزاری فرانسه، ایالات متحده به سرعت پشتیبانی خود از این ائتلاف را ابراز کرده و مارک تونر، معاون سخنگوی وزارت خارجه آمریکا با انتشار بیانیه‌ای در این خصوص گفته‌است: «ما مشتاق حمایت از ائتلاف ملی هستیم و این ائتلاف مسیری را می‌پیماید که به پایان حکومت خونین بشار اسد می‌انجامد و آینده‌ای صلح‌آمیز، عادلانه، و دموکراتیک را نوید می‌دهد، آینده‌ای که شایسته مردم سوریه‌است. همچنین شورای همکاری خلیج فارس در بیانیه ای اعلام کرده است که تشکل جدید مخالفان حکومت سوریه به نام “ائتلاف ملی نیروهای انقلاب سوریه و مخالفان” را به عنوان نماینده مشروع مردم  این کشور به رسمیت می شناسد.عبدالطیف زَیانی، رئیس شورای همکاری خلیج فارس به خبرگزاری ها گفت امیدوارند ائتلاف جدید، گامی در جهت انتقال سیاسی هرچه سریع تر قدرت در سوریه باشد. نخست وزیر قطر نیز هنگام ورود به نشست وزیران خارجه اتحادیه عرب در قاهره، همراه احمد معاذ الخطیب، رئیس ائتلاف جدید مخالفان بشار اسد گفت که از اتحادیه عرب می خواهند تا تشکل جدید را به رسمیت بشناسد. بریتانیا و فرانسه نیز حمایت خود را از ائتلاف جدید ابراز کرده‌اند.[2] در سند مورد توافق ائتلاف ، پیش بینی شده است که ائتلاف ملی پس از آنکه توسط جامعه بین‌المللی به رسمیت شناخته شد، دست به تشکیل یک حکومت موقت خواهد زد.

بنابراین اجلاس دوحه نشان دهنده تلاش جبهه موافقت در برابر حاميان جبهه مخالفت از سوريه است. ايالات متحده امريكا بر آن است كه با بيشتر منطقه‌اي كردن بحران سوريه در قالب تحرك كشورهايي همانند قطر، عربستان،تركيه و مصر زمينه ساز ايجاد فضاي مناسب در راستاي مديريت كم هزينه‌تر و در عين حال موثرتر تلاش‌هاي موجود عليه بشار اسد شده باشد.

دورنما

 ماحصل ائتلاف ملی انقلابیون و مخالفان سوریه که از انجام هر نوع گفتگو و مذاکره‌ای با رژیم سوریه خودداری می کنند،تلاش برای «براندازی» حکومت اسد است.  تشکیل این ائتلاف  در دوحه  بیشتر در جهت تشدید تضاد و درگیری های داخلی است تا به عنوان کاتالیزوی برای حل بحران و گذار نظام سیاسی.  با این وجود اگر  ائتلاف بتواند یک پیوند در صحنه سیاسی به ویژه در شرایط منطقه ای و بین المللی خود از یکسو و صحنه عملیاتی-نظامی در داخل سوریه از سوی دیگر  ایجاد کند، به گونه ای که  این ائتلاف بتواند بر قدرت و انسجام خود بیفزاید و حمایت های بین المللی و منطقه ای  بیشتری را کسب کند و پیشرفت های قابل ملموس تر و محسوس تری را در روند مبارزه و مخالفت در داخل سوریه علیه نظام بشار  اسد داشته باشد و  بتوانند موازنه را به نفع خود تغییر دهند، انتظار اینکه این ائتلاف بتواند در نهایت به دوران انتقال وگذار برسد قابل پیش بینی است.