دکتر گلناز سعیدی
عضو هیئت علمی دانشگاه
مرکز بین المللی مطالعات صلح-ipsc
مهاجرت چند صد هزار روسی به اسرائیل، به ویژه از اواخر قرن بیستم و اوایل قرن بیست و یکم، یکی از بزرگ‌ترین و مهم‌ترین جریان‌های مهاجرتی در تاریخ معاصر اسرائیل است. این مهاجرت، به دلایل سیاسی، اقتصادی و اجتماعی، تأثیرات عمیق و چندوجهی بر جامعه اسرائیل داشته است. این مقاله به تحلیل تأثیرات گسترده و چندجانبه این مهاجرت بر روند صلح، روابط اسرائیل با قدرت‌های بزرگ، و توسعه اقتصادی، مذهبی، سیاسی و اجتماعی درون اسرائیل می‌پردازد. همچنین بررسی می‌کند که چگونه کمک‌های ارائه شده به مهاجران جدید بر خود آنها و همچنین بر جامعه پذیرنده—اسرائیلی‌هایی که این کمک‌ها را ارائه می‌دهند—تأثیرگذار بوده است.
مهاجرت، یک ضرورت جمعیتی برای اسرائیل است و همچنین یک شاخص اخلاقی از صحت رویای صهیونیستی به شمار می‌رود. 180,000 مهاجر که در سال 1990 از اتحاد جماهیر شوروی به اسرائیل آمده‌اند، به همراه 15,000 مهاجر جدید از کشورهای دیگر، جمعیت یهودی اسرائیل را 5٪ افزایش داد. رهبران دولت همچنان به مهاجرت روزانه یهودیان شوروی افتخار می‌کنند، حتی اگر تعداد مهاجران وارد شده کمتر از پیش‌بینی‌ها باشد. وزارت مهاجرت (1990) دستورالعمل‌هایی برای جذب 400,000 مهاجر در سال 1991 آماده کرده بود و برخی ادعا می‌کردند که این پیش‌بینی کم‌اَنگاشته شده است. در واقع، کمتر از نیمی از این تعداد در آن سال به اسرائیل مهاجرت کردند.
پذیرش سالانه 400,000 مهاجر یا حتی “فقط” 200,000 نفر، چالشی است که تنها تعداد کمی از کشورها می‌توانند به راحتی با آن روبرو شوند. آمادگی برای پذیرش چنین جمعیت بزرگی، بدون توجه به سن، وضعیت سلامت، تحصیلات و مهارت‌های شغلی آنها، و همچنین بدون در نظر گرفتن شرایط اقتصادی، ترکیب اجتماعی و زیرساخت‌های جامعه میزبان، چالشی اساسی است. در جامعه اسرائیل، مهاجرت به کشور به‌عنوان یک اصل ایدئولوژیک بنیادی دیده می‌شود. این ایدئولوژی به‌وضوح در قانون بازگشت و در اصطلاحات عبری مرتبط با مهاجرت منعکس می‌شود. برای توصیف مهاجرت به اسرائیل، از واژه “علیه” (صعود) استفاده می‌شود که نشان‌دهنده حرکت به سوی یک سطح بالاتر و بازگشت به سرزمینی مقدس است. در مقابل، واژه “یریداه” (نزول) برای مهاجرت از اسرائیل به کار می‌رود، که به نوعی نشان‌دهنده کاهش یا ترک یک سطح برتر محسوب می‌شود. این واژگان بر اهمیت و ارزش‌های فرهنگی و دینی مرتبط با مهاجرت در ایدئولوژی اسرائیلی تأکید دارند و بر تعهد جامعه به حفظ و تقویت پیوند یهودیان با اسرائیل تأکید می‌کنند.
تأثیر چنین مهاجرت گسترده‌ای در یک مدت زمان کوتاه بسیار عمیق و همه‌جانبه است، به طوری که می‌تواند تغییرات بنیادینی در ابعاد اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی جامعه ایجاد کند. این مقاله به تحلیل تأثیرات مهاجرت گسترده مهاجران روس به اسرائیل می‌پردازد و حوزه‌هایی از جامعه اسرائیل را که تحت تأثیر این مهاجرت قرار گرفته‌اند، بررسی می‌کند.
جنبه‌های سیاسی مهاجران روس
مهاجرت گسترده روس‌ها به اسرائیل تأثیرات قابل توجهی بر سیاست داخلی این کشور داشته است. مهاجران روسی، با تجربه‌های زندگی در شوروی سابق، به احزاب راست‌گرا، لیبرال و سکولار تمایل دارند و اغلب از سیاست‌های اقتصادی بازار آزاد و امنیتی حمایت می‌کنند. این تمایلات باعث محبوبیت احزابی مانند “اسرائیل بیتنو” به رهبری آویگدور لیبرمن شده است.
مهاجران روسی معمولاً با احزاب دینی و ارتدوکس مخالفت می‌کنند و این موضوع به تعادل قدرت بین گروه‌های سکولار و مذهبی منجر شده است. به دلیل تعداد زیاد، آنها قدرت تأثیرگذاری زیادی در انتخابات دارند، و سیاستمداران برای جذب آرای آنها، سیاست‌های خاصی ارائه می‌دهند. در سیاست خارجی، مهاجران روسی با داشتن ارتباطات فرهنگی و زبانی با روسیه، می‌توانند بر روابط اسرائیل با روسیه و کشورهای مستقل مشترک‌المنافع تأثیر بگذارند. به طور کلی، این مهاجران نه تنها ترکیب جمعیتی بلکه نقشه سیاسی اسرائیل را نیز تغییر داده‌اند و به شکل‌گیری آینده سیاسی این کشور کمک می‌کنند.
تاثیر مهاجران روس بر روابط اسرائیل و روسیه
مهاجرت روس‌ها به اسرائیل تأثیرات عمیقی بر روابط بین دو کشور داشته است و به تقویت و تحکیم این روابط کمک کرده است. این مهاجرت نه تنها به عنوان یک عامل انسانی و اجتماعی، بلکه به عنوان یک ابزار دیپلماتیک و استراتژیک در بهبود روابط بین اسرائیل و روسیه نیز نقش ایفا کرده است.
روسیه با حمایت از جامعه روسی‌تبار در اسرائیل، به تقویت روابط دوجانبه ادامه داده است. این حمایت‌ها شامل کمک‌های مالی، فرهنگی و سیاسی به جامعه روسی‌تبار است که به نوبه خود به تقویت روابط سیاسی و اقتصادی میان دو کشور کمک کرده است. در واقع، وجود یک جامعه بزرگ و فعال روسی‌تبار در اسرائیل به روسیه این امکان را داده است که به عنوان یک حامی و شریک استراتژیک برای اسرائیل در مسائل بین‌المللی عمل کند.
از سوی دیگر، اسرائیل نیز به خاطر این مهاجرت‌ها و تأثیرات فرهنگی و اجتماعی آنها، به دنبال تقویت روابط با روسیه بوده است. این روابط در زمینه‌های مختلف، از جمله همکاری‌های اقتصادی، تجاری، و فرهنگی، به ویژه در حوزه‌های علمی و فناوری، بهبود یافته است. به علاوه، مهاجرت روس‌ها به اسرائیل موجب شده است که این دو کشور در زمینه‌های دیپلماتیک و سیاسی نیز همکاری نزدیک‌تری داشته باشند، به ویژه در عرصه‌های بین‌المللی که منافع مشترکی دارند.
همچنین، تلاش‌های اسرائیل برای ادغام و پذیرش مهاجران روسی‌تبار در جامعه اسرائیلی، به تقویت تصویر مثبت این کشور در روسیه کمک کرده است. این روند به ایجاد یک تصویر مثبت از اسرائیل به عنوان یک کشور پذیرای مهاجران و مدافع حقوق بشر کمک کرده است که در نهایت به تقویت روابط دیپلماتیک و استراتژیک میان دو کشور شده است. در مجموع، مهاجرت روس‌ها به اسرائیل به یک عامل کلیدی در تقویت روابط بین اسرائیل و روسیه تبدیل شده است و تأثیرات آن در زمینه‌های انسانی، اجتماعی، فرهنگی و دیپلماتیک به وضوح مشهود است.
تاثیر مهاجران روس از جنبه‌های اقتصادی
تأثیر بر بازار کار و اشتغال
مهاجرت روس‌ها به اسرائیل تأثیرات قابل توجهی بر بازار کار این کشور داشته است. بسیاری از مهاجران با تخصص‌های فنی و علمی بالا وارد بازار کار شده و به رشد و توسعه صنایع مختلف کمک کرده‌اند. با این حال، ورود این گروه بزرگ از مهاجران باعث رقابت در بازار کار شده و فشار بر مشاغل کم‌مهارت را افزایش داده است.
یکی از چالش‌های اصلی، ایجاد تعادل بین اشتغال مهاجران و شهروندان قدیمی است. در زمان‌های افزایش بیکاری، تخصیص شغل به مهاجران به جای شهروندان قدیمی می‌تواند به ناآرامی‌های اجتماعی دامن بزند، در حالی که دادن شغل به شهروندان قدیمی ممکن است مهاجران جدید را از ادامه مهاجرت به اسرائیل بازدارد. بیکاری گسترده در اسرائیل و کمبود شغل‌های مناسب برای تمامی مهاجران، به یک معضل جدی تبدیل شده است.
آمارهای غیررسمی نشان می‌دهد که تعداد زیادی از مهاجران روسی با تخصص‌های خاص به بازار کار وارد شده‌اند، اما ایجاد شغل‌های مولد و مناسب برای این گروه به برنامه‌ریزی دقیق و سرمایه‌گذاری‌های وسیع نیاز دارد. همچنین، نیاز به تأمین شغل برای مهاجران آموزش‌دیده با توجه به محدودیت‌های منابع و فشارهای اقتصادی موجود، از چالش‌های عمده است.
بیکاری در میان مهاجران ممکن است به مشکلات اجتماعی مانند افزایش مصرف مواد مخدر، اعتیاد و جرم منجر شود. همچنین، تفاوت‌های اقتصادی و مشکلات معیشتی ممکن است باعث بروز مشکلاتی در زندگی روزمره مهاجران شود. از سوی دیگر، انعطاف‌پذیری مهاجران در جستجوی شغل‌های مختلف و تلاش برای تطبیق با بازار کار جدید، نشان‌دهنده ظرفیت بالای آنها برای انطباق با شرایط جدید است.
تأثیر مهاجران روس بر فرهنگ و هویت
مهاجران روسی با ورود به اسرائیل، فرهنگ، زبان، آداب و رسوم خاصی را به همراه آورده‌اند که تأثیرات مهمی بر فرهنگ و هویت ملی این کشور داشته است. آنها با راه‌اندازی مراکز فرهنگی، رسانه‌ها، و مدارس زبان روسی، تلاش می‌کنند فرهنگ و زبان خود را حفظ کرده و به نسل‌های بعدی منتقل کنند. این اقدامات به غنی‌تر شدن تنوع فرهنگی اسرائیل کمک کرده و فرصت‌هایی برای تبادل فرهنگی فراهم آورده است.
با این حال، حفظ هویت فرهنگی روسی می‌تواند به چالش‌هایی مانند احساس جدایی از فرهنگ اصلی اسرائیل منجر شود و مانع از ایجاد هویت ملی یکپارچه گردد. همچنین، تفاوت در نگرش‌های فرهنگی و اجتماعی مانند دیدگاه‌ها نسبت به خانواده و نقش‌های جنسیتی می‌تواند به تنش‌های اجتماعی دامن بزند.
نسل‌های جوان‌تر مهاجران، که بین فرهنگ روسی و اسرائیلی قرار دارند، ممکن است با چالش‌های هویتی مواجه شوند. برای کاهش این شکاف‌ها، برنامه‌های آموزشی و اجتماعی متعددی برای یادگیری زبان عبری و آشنایی با فرهنگ اسرائیلی ایجاد شده است. به طور کلی، مهاجران روسی به تنوع فرهنگی اسرائیل افزوده‌اند، اما ادغام کامل آنها در هویت ملی اسرائیل به تلاش‌های مستمر برای ایجاد تعادل بین حفظ هویت فرهنگی و وحدت اجتماعی نیاز دارد.
بهداشت مهاجران روس
مهاجرت گسترده روس‌ها به اسرائیل به چالش‌های قابل توجهی در زمینه بهداشت و خدمات پزشکی منجر شده است. یکی از نگرانی‌های اصلی، نیاز به خدمات پزشکی برای گروه‌های سنی مختلف از مهاجران است. حدود ۱۲٪ از مهاجران روسی بالای ۶۵ سال هستند و به مراقبت‌های پزشکی ویژه‌ای نیاز دارند. این گروه سنی به دلیل مشکلات مربوط به پیری و بیماری‌های مزمن، فشار زیادی را بر سیستم بهداشتی اسرائیل وارد می‌آورد. علاوه بر این، بسیاری از مهاجران جوان‌تر نیز به درمان‌های پزشکی نیاز دارند که یا به‌درستی در کشور مبدا ارائه نشده یا نیازمند درمان‌های تکمیلی در اسرائیل هستند.
مشکلات بهداشت مهاجران روس همچنین به دلایل خاصی مانند آثار چرنوبیل و بیماری‌های مرتبط با تابش در میان افرادی که از مناطق آسیب‌دیده آمده‌اند، پیچیده‌تر شده است. این مسائل به شدت بر نیازهای بهداشتی مهاجران تأثیر می‌گذارد.
سیستم آموزش مهاجران روس
مهاجرت گسترده روس‌ها به اسرائیل به چالش‌های قابل توجهی در سیستم آموزشی این کشور منجر شده است. سیستم آموزشی اسرائیل با ورود تعداد زیادی کودک از زمینه‌های اجتماعی، قومی، و فرهنگی مختلف، با مشکلاتی مواجه است. این کودکان ممکن است از سطوح آموزشی متفاوتی وارد شوند و این موضوع نیازمند سازگاری سریع و مؤثر سیستم آموزشی است.
از نظر ابزاری و بیانی، ورود کودکان مهاجر به مدارس اسرائیل تأثیرات مثبتی نیز داشته است. این کودکان، که از سیستم‌های آموزشی با استانداردهای بالا می‌آیند، می‌توانند سطح و استانداردهای آموزشی را در مدارس بهبود بخشند. معلمان مهاجر نیز ممکن است در موضوعات تخصصی سطح بالاتری از تدریس را ارائه دهند و تأثیر مثبتی بر عملکرد کلی دانش‌آموزان داشته باشند.
در سطح فردی، تجربه مدرسه نقشی مهم در اجتماعی شدن کودکان دارد. نحوه برخورد کودکان و والدین آنها با محیط آموزشی می‌تواند تأثیر زیادی بر نگرش آنها نسبت به جامعه و فرهنگ اسرائیل داشته باشد. گاهی اوقات، این مواجهه ممکن است با مشکلاتی همراه باشد، مانند تعارضات فرهنگی و اجتماعی که ناشی از تفاوت‌های بین انتظارات خانواده و محیط مدرسه است. این مسائل می‌توانند چالش‌هایی در زمینه انطباق و اجتماعی شدن کودکان مهاجر ایجاد کنند.
سیاست و هویت دینی در مواجهه با مهاجران روسی
ورود تعداد زیادی از مهاجران شوروی به اسرائیل تأثیرات قابل توجهی بر هویت دینی و سیاست‌های جامعه اسرائیل گذاشته است. هویت یهودی مهاجران جدید عموماً ضعیف است و آنها به طور عمده از نظر مدنی یا ملی به یهودیت وابسته هستند تا دینی. این وضعیت ممکن است منجر به کاهش تأثیرات دینی در جامعه اسرائیل شود، زیرا مهاجران جدید به شریعت یهودی اهمیت کمی می‌دهند و انتظار دارند که در کشوری زندگی کنند که تأکید زیادی بر هویت دینی نداشته باشد.
در طول سال‌ها، برخی از رهبران دینی در تلاش بودند تا تنوع دینی را در اسرائیل افزایش دهند و انتظار داشتند که مهاجران یهودی غیر ارتدوکس آمریکایی این خلأ را پر کنند. با این حال، مهاجران شوروی به عنوان جایگزین‌هایی برای پر کردن این خلا معرفی شده‌اند. این موضوع می‌تواند به تقویت هویت سکولار و مدرن اسرائیل کمک کند و باعث افزایش تنوع دینی در کشور شود.
فرهنگ زدگی
فرهنگ‌زدگی نیز یکی از چالش‌های اصلی برای مهاجران روسی است. حتی با آماده‌سازی‌های اولیه، تفاوت‌های فرهنگی می‌تواند منجر به احساس جدایی و دشواری در سازگاری شود. این تفاوت‌ها شامل سبک زندگی، عادات اجتماعی و هنجارهای مختلف است که نیاز به دوره‌ای از سازگاری دارد. برخی از مهاجران تمایل دارند که شیوه زندگی و فرهنگ روسی خود را از جمله زبان، هنر، موسیقی و ادبیات حفظ کنند .
همچنین، تفاوت‌های فرهنگی و بیانی در سطح خرد نیز وجود دارد. برخی از انجمن‌های مهاجران کارگاه‌های ویژه‌ای برای کمک به مهاجران در عبور از تفاوت‌های فرهنگی برگزار می‌کنند. برای مثال، شرکت‌های آموزشی برای تسهیل تعاملات تجاری میان کارآفرینان اسرائیلی و مقامات روسی تأسیس شده است.
در سطح محلی، شهرداری‌ها نقش اساسی در جذب و حمایت از مهاجران ایفا می‌کنند. این شهرداری‌ها مسئولیت تأمین مسکن و نیازهای اولیه مهاجران را بر عهده دارند و بسیاری از آنها خدمات داوطلبانه را برای تأمین نیازهای مختلف مهاجران سازماندهی می‌کنند. این فرآیند نشان‌دهنده تغییر در روابط میان مقامات محلی و مرکزی و همچنین تلاش برای رسیدگی به مشکلات شهرنشینی در اسرائیل است.
در نهایت، برخورد با مهاجران و تعامل با آنها تأثیرات عمیقی بر روی جامعه اسرائیل دارد. برخی از اسرائیلی‌ها ممکن است نگران تأثیر مهاجرت بر منابع و رفاه شخصی خود باشند، اما فعالیت‌های داوطلبانه و تلاش‌های محلی برای کمک به مهاجران به تجدید تعهد به ارزش‌های مدنی و اهداف ملی کمک می‌کند.
نتیجه‌گیری
یهودیان روسی، که نقش برجسته‌ای در تأسیس اسرائیل ایفا کرده‌اند، امروز همچنان در مرکز توجه قرار دارند. مهاجرت گسترده آنها تأثیرات عمده‌ای بر روند صلح، روابط بین اسرائیل و قدرت‌های بزرگ، و همچنین توسعه اقتصادی، سیاسی، اجتماعی و دینی این کشور دارد. روس‌ها، که عمدتاً به دنبال بهبود سطح زندگی و یافتن فرصتی برای زندگی در دولتی که در زندگی خصوصی آنها دخالت نمی‌کند، به اسرائیل مهاجرت کرده‌اند، با دولتی مواجه هستند که به وضوح بر مبنای ملاحظات بیانی و سیاسی استوار است.
مهاجرت روس‌ها به اسرائیل تأثیرات چندجانبه‌ای بر سیاست، اقتصاد و جامعه این کشور داشته است. این مهاجرت فرصتی برای تقویت روابط بین اسرائیل و روسیه فراهم کرده و در عین حال به تغییرات عمده‌ای در ساختار اجتماعی و اقتصادی اسرائیل منجر شده است.
منابع
- Andreev E.M., Churilova E.V. (2023). The results of the 2021 All-Russian Population Census in the light of civil registration statistics and censuses of previous years. Demographic review, 10(3), 4-20. https://doi.org/10.17323/demreview.v10i3.17967 [in Russian].
- Bogoyavlensky D.D. (2014). Ethnic differentiation of fertility in Russia. In A.G. Vishnevsky (Ed.), Population of Russia 2012: the twentieth annual demographic report (pp. 174-188). Moscow: Publishing house of the Higher School of Economics [in Russian].
- DellaPergola S. (2002). Demography. In M. Goodman (Ed.), The Oxford handbook of Jewish studies (pp. 797-823). Oxford: Oxford University Press.
- DellaPergola S. (2023). World Jewish population, 2022. In A. Dashefsky, I.M. Sheskin (Eds.), American Jewish year book 2022 (pp. 291-402). Cham: Springer.
- Denisenko M. (2020). Emigration from CIS countries: Old intentions – new regularities. In M.
- Gudkov L. (2023). Current state of antisemitism and xenophobia in Russia. The Russian Public Opinion Herald, 1-2 (134), 94-107 [in Russian].
- Israel CBS (2023). Immigration to Israel 2022 [in Hebrew].
https://www.cbs.gov.il/he/mediarelease/DocLib/2023/280/01_23_280b.pdf
- Khanin V.Z. (2022). From Russia to Israel – And back?: Contemporary transnational Russian Israeli diaspora. Berlin/Boston: Walter de Gruyter.
- Konstantinov V. (2023). 30 years of the Great Aliyah: a statistical analysis of changes. 3rd Jerusalem: [Published by the author] [in Russian].
- Levinson A. (2023). The well-being of Russia’s Jews: summer 2022. The Russian Public Opinion Herald, 1-2 (134), 80-93 [in Russian].
- Staetsky D. (2023b). Jewish migration today: What it may mean for Europe. London: The Institute for Jewish Policy Research, European Jewish Demography Unit.
- Timonin S., Klimkin I., Shkolnikov V., Andreev E.M., McKee M., Leon D.A. (2022). Excess mortality in Russia and its regions compared to high income countries: An analysis of monthly series of 2020. SSM – Population Health, 17(101006).
https://doi.org/10.1016/j.ssmph.2021.101006
