رضا ستوده
کارشناس روابط بین‌الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
تحریم‌های بین‌المللی ناظر بر فروش تسلیحات به جمهوری اسلامی ایران به پایان خود نزدیک می‌شود. بر اساس قطعنامه ۲۲۳۱ سازمان ملل متحد هرگونه داد و ستد تسلیحاتی با ایران تا ۱۸ اکتبر امسال (۲۷ مهر) ممنوع است. در این قطعنامه از اعضای سازمان ملل خواسته شده تا فروش تسلیحات به ایران متوقف شود و از ارائه هر گونه «خدمات یا منابع مالی، آموزشی و فنی، توصیه، سایر خدمات و کمک های مرتبط با تأمین، فروش، انتقال، تولید، نگهداری و یا استفاده از تسلیحات» به ایران خودداری شود.
آمریکا مکررا ایران را متهم به حمایت از تروریسم می‌کند و خواستار تمدید این تحریم‌ها بود که در نهایت پیش‌نویسی از قطعنامه مبنی بر تمدید تحریم های تسلیحاتی ایران به شورای امنیت ارسال کرد. قطعنامه پیشنهادی آمریکا برای تمدید نامحدود تحریم تسلیحاتی ایران به صورت مجازی به رأی گذاشته شد که در نهایت این قطعنامه با کسب ۱۱ رأی ممتنع، دو رأی موافق و دو رأی مخالف از تصویب در شورای امنیت بازماند. بسیاری از تحلیل‌گران روابط بین‌اللمل عدم تمدید تحریم‌های تسلیحاتی علیه جمهوری اسلامی ایران را شکستی بزرگ برای آمریکا می‌نامند. بنابراین هدف این نوشتار پاسخ به این سوال است که چرا عدم تمدید تحرم تسلیحاتی ایران شکستی بزرگ برای دولت آمریکا می‌باشد.
در سالیان اخیر دولت آمریکا همواره در تلاش است با توجه به برخورداری از شبکه‌ای تشکیل شده از متحدین، روندهای بین المللی را در راستای منافع ملی خود رقم بزند. سیاستمداران آمریکایی بر این باورند که همراهی سایر کشورها در نهادهای بین المللی با آنها سبب خواهد شد نظام بین‌الملل به سمت صلح و امنیت سوق پیدا کند. به همین منظور در آخرین تلاش آمریکا برای شکل دهی به یک اتفاق بین‌المللی در سایه سازمان ملل، این کشور سعی کرد با متقاعد کردن اعضای شورای امنیت تحریم‌های تسلیحاتی ایران را تمدید کند، اما علی رغم تلاش‌های سیاسی و رسانه‌ای آنها به شکست منجر شد که می‌توان این ناکامی را در سه سطح بررسی نمود. اولین سطح این شکست برای دولت آمریکا این موضوع می‌باشد که آنها بر خلاف سنوات گذاشته از حمایت متحدین خود برخوردار نبوده و یکجانبه‌گرایی این کشور نتیجه‌ای به همراه نداشت. دومین سطح ناتوانی آمریکا تضعیف توان سیاسی و نهادی در برابر دو رقیب خود در نظام بین‌الملل یعنی چین و روسیه می‌باشد. اما سومین شکست آمریکا را می‌توان در لطمه دیدن استراتژی ساخت و بزرگنمایی تهدید به وسیله این کشور علیه جمهوری اسلامی ایران دانست.
تضعیف توان شبکه‌ای از متحدین
یکی از ابزارهای آمریکا برای اعمال سیاست‌های خود استفاده از توان شبکه‌ای و نهادی به واسطه بر خورداری ازشبکه‌ای از متحدین است. آمریکا در گذشته از حمایت‌های بیشتری برخوردار بود اما در اقدام برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی تضعیف این توانایی به وضوح قابل مشاهده بود. با توجه به اینکه کشورهای اروپایی یک وابستگی پیچیده به آمریکایی‌ها دارند و به هیچ وجه مایل نیستند منافعی که از وابستگی به آمریکا نصیبشان می‌شوند، کم شود ولی به دلیل گسترده‌تر شدن منافع آنها میان سایر دولت‌ها به دنبال سیاست چند برداری، سعی در کاهش تنش با ایران و اتخاذ سیاست‌های مستقلانه سبب شد چنین تصمیمی بگیرند و رای ممتنع اتخاذ کنند.
هم راستا شدن منافع سیاسی چین و روسیه
مخالفت رسمی چین و روسیه نسبت به تلاش آمریکا برای تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران از چند ماه قبل اعلام شده بود که در راستای همان تلاشی است که می‌توان سعی در تغییر ساختار نظام بین‌الملل آمریکا محور به صورت تدریجی نامید. این دو قدرت جهانی در سالیان اخیر در تلاش اند با تضعیف توان آمریکا در حوزه‌های مختلف مثلا جنگ اقتصادی چین و حضور پر رنگ روسیه در بحران‌های اوکراین و سوریه و الان نیز مخالفت جدی با پیشنهاد آمریکا برای تمدید تحریم ایران، جایگاه این کشور را خدشه دار کنند. ایران برای روسیه و چین از اهمیت بالایی برای تغییر وضع موجود به خصوص در خاورمیانه برخوردار است. بنابراین عدم توانایی آمریکا برای تمدید تحریم تسلیحاتی باعث می‌شود هر چه بیشتر رقبای آن سیاست‌های هم‌راستا برای منافع مشترک در جهت ممانعت از بازگشت این کشور به هژمونی سابق اتخاذ کنند.
تضعیف استراتژی ساخت و بزرگنمایی تهدید
دولت آمریکا در سالیان اخیر تلاش کرده است با معرفی و بزرگنمایی ایران به عنوان یک تهدید بین‌المللی تصویری نامناسب از آن در نظام بین‌الملل نشان داده تا بتواند از این استراتژی، مداخله‌گرایی و حضور غیر قانونی خود را در مناطق جغرافیایی به خصوص خاورمیانه توجیه کند. آمریکا در صدد بود با تمدید تحریم تسلیحاتی ایران، این کشور را رسما به عنوان یک تهدید معرفی کند و در نهایت به کشورهای محافظه کار عربی چنان به فهماند که ایران برای بقای آنها تهدیدی جدی می‌باشد و لذا خریدهای تسلیحاتی از آمریکا و همچنین حضور این کشور در منطقه الزامی است. اما با ناکام ماندن امریکا در شورای امنیت چیزی که به چشم می خورد شکست قدرت نرم این کشور است که در نهایت به کم شدن منافع آمریکا و نفوذ طلبی آن منجر خواهد شد.
نتیجه گیری
به عقیده نگارنده ناتوانی آمریکا برای متقاعد کردن شورای امنیت در جهت تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ایران، شکست بزرگی برای این کشور بود. زیرا دولتمردان آمریکایی در این ناکامی مشاهده کردند که دیگر آن شبکه‌ای از متحدین که همواره در نهادهای بین‌المللی سیاست دنباله‌روی به نفع آمریکا اتخاذ می‌کردند، سعی در بازیگری مستقل نموده‌اند. همچنین دو رقیب آمریکا در نظام بین‌الملل یعنی چین و روسیه نیز توانسته اند در راستای مقابله‌های دیگر خود همچون اقتصادی و نظامی به مقابله سیاسی با کمک هم علیه یکجانبه‌گرایی آمریکا بپردازند که همین مهم باعث تضعیف جایگاه سیاسی آمریکا در نهادها و رژیم های بین‌المللی خواهد شد. مورد آخر نیز دولت آمریکا در اجرای استراتژی ساخت و بزرگنمایی ایران به عنوان تهدید به وسیله تمدید تحریم‌های تسلیحاتی ناکام ماند و در نهایت سبب خواهد شد تصویر ایران در بین کشورهای دیگر بهبود یابد و نهایتا منافع آنها در خاورمیانه کم رنگ‌تر شود.
کلمات کلیدی: تحریم تسلیحاتی ایران، آمریکا، شورای امنیت، چین، روسیه
