اباذر براري
مرکز بین المللی مطالعات صلح
بيان رويداد:
پس از فروپاشي حكومت مبارك در مصر در فوريه 2011 توسط مردم و حضور همه جانبه در ميدان التحرير، در صورت دسته بندي مطالبات فروخورده مردم در طي ساليان گذشته در دو حوزه داخلي و خارجي، چند مسئله به عنوان مطالبات اصلي قابل توجه و بررسي بود كه مي بايست توسط دولت آينده در مصر مورد توجه قرار مي گرفت. در اين مجال قصد بررسي سير تاريخي روابط مصر و اسرائيل را نداريم كه اين خود مجالي ديگر مي طلبد. اما مسئله اساسي اين بود كه به نظر مي رسيد لا اقل در اين حوزه تغييرات سطحي و روبنايي را شاهد باشيم.در واقع پس از جنبش مردمي مصر و حمله معترضان مصری به سفارت اسرائیل در قاهره، بسیاری پیش بینی می کردند که سطح روابط مصر و اسرائیل کاهش یابد. این موضوع بیش از همه باعث نگرانی اسرائیلی ها شده بود که انتظار داشتند مصر به عنوان تنها کشور عربی و خاورمیانه که با اسرائیل در سطح سفیر رابطه دارد، اقدام به کاهش سطح روابط نکند. اما عملا هرچه از زمان كانداتوري محمد مرسي مي گذشت كم كم نگاه و عملكرد او با ديدگاه مردم مسلمان مصر در اين حوزه زاويه بيشتري پيدا مي كرد تا جايي كه اخیرا سفیر جدید مصر در تلاویو رسما معرفی شد. عاطف محمد سالم سیدالاهل، دیپلمات باسابقه مصری عنوان پنجمین سفیری را دريافت كرد که از سوی مصر در این رژیم از زمان امضای توافق نامه صلح کمپ دیوید تا کنون فعالیت خود را آغاز می کند. اما بيش از اعزام سفير در اين زمينه، نامه ارسالي مرسي به شيمون پرز حاكي نكات در خور توجهي است. در اين نامه مرسي ضمن خطاب كردن پرز به عنوان دوست عزيز و بزرگوار خود، براي او سعادت و براي كشورش فراواني و بركت آرزو كرده و در پايان از او به دوست وفادار تعبير كرده است.
واژگان كليدي: مصر، اسرائيل، محمد مرسي
تبيين رويداد:
پيش از آن كه به تحليل نامه مرسي به پرز بپردازيم بايد به جهت گيري هاي كلي كه در مصر نسبت به نوع و نحوه ارتباط با اسرائيل وجود دارد توجه ويژه اي نمود. به عبارت ديگر نامه مرسي را بايد در چارچوب فضاي حاكم بر مصر در مورد روابط با اسرائيل مورد توجه قرار داد. در يك شماي كلي مي توان نگاه مردم و احزاب سياسي در مصر را در ارتباط با اين مسئله به دو دسته تقسيم نمود. دسته اول كه مخالفين جدي اين مسئله محسوب مي شود و هرگونه ارتباط با اسرائيل را خيانت به آرمان هاي مردم فلسطين و آينده جهان اسلام مي دانند و بر همين اساس هم چندين راهپيمايي و تجمع و حتي حمله به سفارت اسرائيل در قاهره را ساماندهي كردند. مهمترين طرفدران اين ديدگاه گروههاي اسلامگرا و مردم انقلابي و مسلمان مصر هستند. در مقابل برخي احزاب و گروههاي سياسي در مصر و عمده طبقه نظاميان، خواهان استمرار روابط با اسرائيل و پايبندي به تعهدات قبلي نسبت به اين كشور هستند و روابط با اين كشور را هم مانند ساير كشورها تابعي از منافع ملي مصر ارزيابي مي كنند.
بر همين اساس در مورد دلايل و اصالت نامه مرسي عموما دو نگاه و ديدگاه كلي وجود دارد. ديدگاه رسمي كه از سوي ياسر علي سخنگوي رياست جمهوري مصر بر آن تاكيد شده است كه بر اساس آن نامه مرسي را متني تشريفاتي كه به يك شكل به روساي جمهور تمام كشورها جهان ارسال مي شود نگريسته مي شود كه نبايد چندان به تعابير و كلمات به كار رفته شده درآن توجه نمود و اما ديدگاه دوم كه موجب خشم مردم مصر و بخش هايي از اخوان المسلمين گرديده و متن اين نامه را خيانت به آرمان مردم مصر و انقلاب جوانان مصري مي دانند. در اين قالب دو ديدگاه منعطف و راديكال وجود دارد. كساني كه چندان به برقراري اين رابطه حساس نيستند اما نوع و نحوه بيان اين نامه و تعابير ويژه اي كه درآن به كار رفته را مورد انتقاد قرار مي دهند و عده اي ديگر كه اصل رابطه و به تبع آن نامه مرسي را تغيير جهت و ديدگاه او از آرمان هاي مردم مصر و حتي ادعاهاي او در زمان كانديداتوري خود مي دانند. مروري بر عملكرد مرسي در دوران زمامداري اش بر مصر حاكي از آن است كه ميان شعار و عملكرد اودر برخي حوزه ها تفاوت فاحشي وجود دارد و در برخي حوزه ها او به شدت منعطف شده است. در حاليكه در بحبوحه انتخابات، مرسی قضیه فلسطین، را قضیه‌‌ای محوری برای آینده مصر قلمداد كرده بود، تاکید کرد که در هیچ شرایطی نه به اسرائیل سفر می‌کند و نه از مقام اسرائیلی در مصر استقبال می‌کند. او درباره پیمان “کمپ دیوید” معتقد بود که هیچ‌گاه دست اسرائیل را در زیر پاگذاشتن بندها و مواد این توافقنامه باز نخواهد گذاشت. اما اينك تا حدودي از اين شعارها و اهداف منحرف شده است. اين امر به نظر مي رسد تا حدودي متاثر از شرايط داخلي مصر و خطري است كه وي از جانب گروههاي قدرتمند رقيب يعني احزاب ملي، ليبرال و ناصريست ها از يك سو و از سوي ديگر نظاميان احساس مي كند. در انتخابات رياست جمهوري اخير مرسي تنها توانسته بود با يك اكثريت ضعيف چهاردرصدي بر مخالفين خود پيروز شود بر اين مبنا مرسي اولويت خود را با رويكردي واقعگرايانه و مقطعي بر همراه كردن اين گروهها قرار داده است چرا كه در اين برهه استمرار و بقاي حكومت و تامين امنيت و بهبود شرايط اقتصادي بر هر چيز ديگري تقدم دارد.
دورنماي رويداد:
آن چه روشن است اين كه، ديگر هيچگاه در دولت جديد مصر سطح روابط با اسرائيل به ميزان دولت سابق برنخواهد گشت، با اين وجود همه گروهها و جريانات سياسي همسو و غير همسو در مصر انتظار داشتند با روي كار آمدن محمد مرسي در مصر تحولات عميق و بنيادي به ويژه در حوزه سياست خارجي در اين كشور به وقوع بپيوندد، اما با گذشت بيش از صد روز از زمامداري مرسي، ظاهرا استمرار وضعيت گذشته با اندكي لعاب اسلامي چيزي است كه عملا در مصر جريان دارد. اين روند براي گروهها و جريانات ملي گرا و سكولار روندي مطلوب محسوب مي شود، اما اين مسير براي مردم انقلابي و جوانان مصري كه با حضور يكساله در ميدان التحرير مطالبات جدي از دولت آينده مصر داشتند اصلا پذيرفته نيست مويد اين مطالب نيز تجمعات دوباره در ميدان التحرير در جمعه هفته گذشته و اعتراض به شيوه زمامداري مرسي است. در مجموع اگرچه عرصه سياست عرصه انعطاف و تحمل است اما در شرايط انقلابي فعلي در مصر، مردم خواهان اقدامات انقلابي سريع و اثرگذار در كوتاه مدت هستند، امري كه به نظر نمي رسد مرسي در شرايط فعلي تمايلي به پيگيري آن داشته باشد و در انتخاب بين مردم از يك طرف و گروههاي ملي و سكولار و نظاميان در سوي ديگر اولويت خود را بر جلب حمايت گروه دوم قرار داده است و بر اين اساس موضعگيري مصر در خصوص قرارداد كمپ ديويد و ادامه ارتباط با اسرائيل بويژه دلايل نامه مرسي از اين جهات قابل توجيه مي باشد.
