مركز بين المللي مطالعات صلح – IPSC
روابط عربستان و اسرائيل از جمله روابطي است كه در خاورميانه با ابهام های مختلف در بعد علني و عملي روبرو بوده است. در سال اخير نيز برخي خبرها در مورد همكاري هاي اطلاعاتي و امنيتي دو سو منتشر شده است. در این میان، برای بررسی بیشتر آینده ی همکاری های ریاض و تل آويو گفتگویی با دکتر امیر دبیری مهر کارشناس مسائل خاورمیانه انجام داشته ایم:
واژگان كليدي: آينده روابط اسرائيل و عربستان، روابط اسرائيل و عربستان ، بسترهاي روابط اسرائيل و عربستان، محور تركي– عربي، همگرايي اسرائيل و عربستان ، ظرفیت های همگرایی در روابط اسرائيل و عربستان، همكاريهاي امنيتي و نظامي عربستان و اسرائیل
مرکز بین المللی مطالعات صلح: به نگاه برخی در تل آویو عربستان سعودی آخرین امید و خط دفاعی اسرائیل است عربستان سعودی تنها کشوری است که در برابر جمهوری اسلامی ایران ایستاده است. در تحولات یک سال گذشته خاورمیانه، مهمترین متغیرها و بسترهای همکاری اسرائيل و عربستان در چه حوزه هایی قرار داشته است؟
از جمله مباحث مطرح در روابط بین الملل تاثیر پذیری سیاست خارجی کشورها از مشروعیت یا حقانیت داخلی آنها ست .یکی از قواعد حاکم در ذیل این بحث این است که دولتها وقتی در داخل دچار بحران مشروعیت می شوند در سیاست خارجی خود دچار دو وضعیت پاردوکسیکال می گردند از سویی در برابر برخی دولتها پرخاشگر شده و از سوی دیگر در برابر برخی دولتها دچار ضعف و تسلیم می شوند و سیاست خارجی آنها از نظم و دیسیپلین خاصی تبعیت نمی کند.. عربستان هم از جهت نظری و ارزشهای دموکراتیک و هم از بعد عمل گرایانه دچار بحران شدید مشروعیت شده است . با توجه به نظام پدرسالارانه اقتدارگرای حاکم در این کشور و سیاست های به شدت واپسگرای حاکم بر این کشور روز به روز بحران مشروعیت در ریاض شدید تر می شود و همانطور که در برخی گفتگو ها و نوشته هایم یاد آور شده ام شواهدی وجود دارد که این رژیم تا 10 سال اینده دچار اضمحلال و فروپاشی درونی خواهد شد . همین وضعیت موجب شده عربستان از سویی با برخی کشورها مثل ایران خصومت ورزیده و در یک جنگ نیابتی در برابر تهران قرار گیرد و ازسوی دیگر برای ایجاد تکیه گاه به روابط پنهانی با اسراییل متوسل شود . نکته مهم این است که ارتباطات پنهان آشکار ریاض – تل آویو نشان دهنده اوج ضعف عربستان در منطقه و اعوجاج سیاست خارجی این کشور است . زیرا ریاض دیگر نمی تواند مدعی رهبری جهان اسلام علیه بزرگترین تهدید کشورهای اسلامی در خاورمیانه یعنی اسراییل باشد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: قبلا ويکي‌ليکس و منابع دیگری از حجم همکاری امنیتی اسرائیل و عربستان سعودي خبر داده بودند. به نگاه شما وضعیت همکاری نظامی و امنیتی دو کشور چگونه قابل تحلیل و بررسی است؟
این همکاریها در دو حوزه صورت می گیرد اول همکاریهای امنیتی و اطلاعاتی علیه ایران و عراق و سوریه است . بسیاری از اطلاعاتی که منجر به موفقیتهای داعش در منطقه شده از جانب رژیم صهیونیستی در اختیار عربستان و از سوی عربستان در اختیار داعش قرار می گیرد . دوم فروش تجهیزات و تسلیحات جنگی از جانب اسراییل به عربستان است .می دانیم که عربستان سالانه بالغ بر 80 میلیارد دلار خرید تسلیحات از کشورهای غربی دارد که بخش از آن به خرید از اسراییل اختصاص دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: در شرایط کنونی چه عوامل و بسترهایی موجب شده روابط عربستان و اسرائیل از حالت پنهانی گذشته ی خود فاصله گیرد؟
همانطور که قبلا عرض کردم رابطه عربستان با اسراییل برخلاف ادعاهای عربستان مبنی بر محوریت داشتن در جهان اسلام است و ناقض این ادعاست. از این رو باید بصورت تدریجی رخ دهد و حساسیت ها را کمتر کند. البته تردید نکنید اگر عربستان دچار بحران مشروعیت نبود، اولا دست به چنین رابطه ای با اسراییل حتی بطور پنهانی نمی زد، ثانیا اگر این بحران عمیق نبود این رابطه را آشکار نمی ساخت … عربستان از سال 2003 به بعد و تحولات عراق خود را بازنده تحولات منطقه در برابر ایران می داند و به ترور و خشونت متوسل شده و هنجار شکنی های بین المللی را نیز پیشه خود ساخته که بارزترین ان رابطه با اسراییل است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: نقش آمریکا در روابط کنونی اسرائيل و عربستان چیست؟
موضع عربستان در این مساله مانند سیاست کلان واشنگتن در منطقه دو وجه متضاد دارد که هنوز تئوریسین های امریکایی نتوانسته اند آن را حل کنند و برخی تدابیر تئوریک هم از سوی کارگزاران سیاست خارجی امریکا جنبه عملیاتی پیدا نکرده است . این تناقض به این مساله باز می گردد که امریکا بعنوان مدعی لییرال دموکراسی در جهان بهترین روابط را با کشورهای نامشروع و مستبد منطقه و بد ترین رابطه را با کشوری مردم سالار مانند ایران دارد. و منافع عینی خود را بر ارزشهای ایدئولوژیک خود ترجیح می دهد . از این رو واشنگتن در خصوص رابطه اسراییل و عربستان هم در سطح منافع عینی خود را موافق و همسو با این روابط می داند اما پاسخی به افکار عمومی منطقه و کشورهای مستقل ندارد. زیرا حمایت از کشور تروریست اسراییل خلاف ادعای صلح جویی امریکا و رویارویی مستقیم با مسلمانان منطقه است و حمایت از عربستان هم دهن کجی به همه ارزشهای دموکراسی و لیبرالیسم و رویارویی با افکار عمومی غرب و حتی مردم امریکاست. طبیعی است حمایت از روابط کانون ترور و کانون تحجر و واپس گرایی قابل توجیه نیست و بعنوان یک مشکل بزرگ پیش روی سیاست خارجی امریکاست .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: چه تفاوت هایي در سیاست منطقه ای ریاض و تل آويو در حوزه مسائل خاورمیانه وجود دارد؟
امروز مهمترین تفاوت در سیاست های منطقه ای این دو رژیم در ابعاد درون گرا یی و برون گرایی است. اسراییل رویکردی کاملا درون گرا و نظاره گر دارد. زیرا عربستان و داعش با آتش افروزی در منطقه خواسته های تل آویو را براورده کرده اند اما عربستان سیاستی برون گرا دارد که نقطه اوج آن حمله نظامی به یمن است .
مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخی در اسرائیل براین نظرند که روابط بين تل‌آويو و رياض در زمينه‌هاي گوناگون دوستانه و قوي است و اسرائيل و عربستان سعودي منافع اقتصادي و سياسي مشترکي در خاورميانه دارند.آيا افزايش روابط دو قدرت اقتصادی و سیاسی عربستان و اسرائيل نظم منطقه‌ای را تحت تاثير عمده قرار ميدهد؟
بله نظم منطقه ای را می توان اینگونه تصویر کرد . کشورهایی که اولویت خود را به اقتصاد و توسعه اختصاص داده اند و تحت حمایت غرب هستند مانند عمان و کویت و امارات
کشورهای عضو مقاومت اسلامی مانند ایران و عراق و سوریه و فلسطین
و کشورهای دچار بحران های ریشه دار سیاسی و امنیتی مانند اسراییل و عربستان اما واقعیت روابط بین الملل در زمانه ما همه این کشورها را از هم متاثر می سازد. عربستان و اسراییل تلاش می کنند منطقه را دو قطبی کنند و موفقیتهایی هم داشته اند اما موفق با نهایی سازی این پروژه نیستند .برای مثال در بحران اخیر روابط ایران و عربستان نتوانستند روابط کشورهای مهم منطقه را با ایران قطع کنند جز جیبوتی و مالدیو که کشورهای قابل اغماضی هستند.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آینده ی روابط اسرائيل و عربستان را با توجه به متغیرهای دخیل چگونه مورد بررسی قرار می دهید؟
هر چند رژیم های حاکم بر اسرائیل و عربستان خواستار توسعه این روابط هستند، اما متغیرهای زیادی مانع از این خواسته هستند. از جمله فقدان حمایت مردمی و افکار عمومی در کشورهای مربوطه از توسعه این روابط جلوگیری می کند .. مردم منطقه نیز نمی توانند این روابط را هضم کنند. شکاف های عمیق فرهنگی بین این دو کشور نیز مانع از تعمیق روابط استراتژیک آنها ست …بهر حال رژیم صهیونیستی خود را متعلق به بلوک غربی و اروپایی می داند، اما عربستان متعلق به حوزه کشورهای سنت گرای عربی است و جز در حوزه همکاری علیه دشمن مشترک مثل ایران بطور موقت نمی توانند همکاری کنند.ضمن اینکه نباید فراموش کنیم در خصوص ایران نیز شرایط در حال تغییر است یعنی خصومت ایران و اسراییل پایدار و مستمر و عمیق است اما مخاصمه بین ایران و عربستان در دوره های مختلف نوسان دارد.
مرکز بین المللی مطالعات صلح: آیا ممکن است که در شرایط کنونی این روابط شکل راهبردی به خودش گیرد و آیندهی این روابط اسرائیل و عربستان به چه سمت و سویی سوق پیدا خواهد کرد؟
خیر به قول منطقیون سالبه به انتفاع موضوع است .. این دو رژیم همسو با هنجارهای جهانی و بین المللی نیستند. یعنی برابر برخی ارزشهای مسلم جهانی یعنی صلح و عدالت و آزادی قدر برافراشته اند. هر دو رژیم هیچ نسبتی با این ارزشهای بنیادین ندارند. هم صلح را در منطقه خدشه دار کرده اند هم با نقش مکرر حقوق بشر و سیاست های نژاد پرستانه و قوم گرایانه عدالت را هر روز ذبح می کنند و آزادی هم بویژه در عربستان در کمترین سطح قرار دارد. طبیعتا این چنین رژیم هایی آنچنان در کلاف بحران های داخلی و منطقه ای و جهانی اسیر هستند که نمی توانند روابط راهبردی با هم رقم بزنند. موضع گیری های تبلیغاتی و رسانه ای نباید ما را فریب دهد.
