فاطمه خادم شیرازی
پژوهشگر و مدرس دانشگاه جامع علمی کاربردی
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
هند با اعلام لغو اصل370 قانون اساسی و تقسیم کشمیر به دو منطقه تحت نظارت فدرال یا “قلمرو ایالتی”سبب افزایش اختلاف با پاکستان شد. پاکستان این اقدام را محکوم و چین آن را غیرقابل قبول دانست.سازمان همکاری های اسلامی آن را بحرانی بین المللی ، و بسیاری از کشورهای غربی به همراه سازمان ملل متحد ، سازمان دیده بان حقوق بشر و عفو بین الملل به انتقاد از اقدام هند پرداختند .
اما در این میان با وجود بیشترین مسلمانان مذهب اهل سنت، دربحران کشمیر با عدم حمایت و تمایل عربستان و امارات از مواضع پاکستان، مواجه شده است. شاید مهم ترین عامل در علت رفتار خلاف انتظار در مجامع سیاسی بین الملل از امارات و عربستان در قبال مسئله کشمیر ،به موضوع جنگ یمن باز گردد. مخالفت صریح دولت و ملت پاکستان با درخواست عربستان و امارات برای پیوستن به جنگ یمن ،این حاکمان عربی را به گونه ای خشمگین ساخت، که وزیر مشاور امور خارجه امارات، پاکستان را به پیامدهای سنگین عدم همراهی با آنان تهدید کرد. اما، سعودی ها در آن زمان سکوت کردند. به طور حتم این سکوت یکی از علل انتقام گیری است. شاید انفجار آرامکو در عربستان هم پاسخ یمنی ها به سکوت عربستان به بحران کشمیر در راستای حمایت از پاکستان در مقابل عدم دخالت در یمن است.
روابط گسترده اقتصادی عربستان و امارات با هند را می توان عامل دیگری در موضوع میان این کشورها با دهلی نو جستجو کرد. هند دومین شریک اقتصادی امارات می باشد. لذا عربستان و امارات هرگز حاضر نیستند منافع اقتصادی خود در حفظ روابط با هند را فدای منافع پاکستان کنند. پاکستان هم بخشی از سرمایه‌گذاری عربستان و امارات است. اما اقتصاد پاکستان به شدت آسیب پذیر است و دولت این کشور، مجبور است برای جلوگیری از فروپاشی کامل آن، از کشورهای ثروتمند منطقه چون عربستان و امارات وام گیرد.گرچه سرمایه گذاری عربستان و امارات در پاکستان، با اهداف استراتژيک و بلندمدت همراه است. مثلا ساخت پالایشگاه عربستان در بندر گوادر، و وارد کردن مواد اولیه در واقع ساختن زندانی از پیش برای زندانی کردن اقتصاد پاکستان است. این وابستگی در درازمدت ، موقعیت جدید سیاسی و امنیتی را برای پاکستان در بر دارد.
بندر گوادر در پاکستان دارای پتانسیل‌های اقتصادی فراوانی است. این بندر در چهارچوب کریدور اقتصادی چین- پاکستان، به یک مرکز صنعتی پیشرو تبدیل خواهد شد. بندری که مسیر آسان دسترسی به بازارهای آسیای مرکزی، افغانستان، خاورمیانه و آفریقا است. با خط لولۀ گوادر به چین، زمان تحویل نفت از چهل روز به ۷ روز کاهش می‌یابد. عربستان و امارات عربی متحده. تا کنون هر کدام مبلغ ۳ میلیارد دلار در بانک مرکزی پاکستان سرمایه‌گذاری کرده‌اند و بازپرداخت ۶ میلیارد دلاری بدهی اسلام‌آباد برای واردات نفت را به تعویق انداختند.
مقامات امارات با سرمایه گذاری 75 میلیارد دلاری در حوزه زیر ساخت هند و عربستان سعودی با ثروت عظیمی بالغ بر632 میلیارد دلار برای هند یک شریک تجاری مهم نیز به حساب می آیند. آنها با این سرمایه گذاری در زیر ساخت های پالایشگاه و صادرات نفت به هند عراق و ایران را از رقابت در هند خارج می کنند. عربستان، هند را یک بازار اساسی و کلیدی برای نفت در نظر دارد و با موضع گیری های بی طرفانه اخیر امریکایی ها در خاورمیانه، عربستان و امارات بازارفروش نفت در شرق را جایگزین غرب کرده اند . زیرا هند و چین، سریع ترین رشد اقتصادی جهان را دارند. تقاضای نفت خام هند حدود ۴.۶ میلیون بشکه در روز است که این کشور را در رتبه سومین مصرف کننده بزرگ جهان پس از آمریکا و چین قرار می‌دهد. لذا هند به دنبال افزایش 77 درصدی ظرفیت پالایش خود تا سال 2030 و رساندن آن به 8.8 میلیون بشکه نفت خام در روز است ، و تا سال ۲۰۴۰ هند به سطح مصرف یک چهارم از انرژی تولیدی در جهان خواهد رسید. هند همچنین، به دنبال افزایش سرمایه گذاری های خارجی در این کشور است.مشارکت50 درصدی سهام یک پالایشگاه نفت 44 میلیارد دلاری در ایالت ماهاشترا توسط آرامکو عربستان سعودی و شرکت ملی نفت ابوظبی برای هند امکان تامین مداوم سوخت و برای عربستان سعودی و امارات متحده عربی، بازارهای جدید صادرات پتروشیمی را در بردارد.
هند با تشکیل ائتلاف سه جانبه با امارات و عربستان بدنبال گسترش همکاری نفتی با کشورهای حوزه خلیج فارس برای کاهش قیمت نفت است . دومین سرمایه گذاری بزرگ شرکت نفتی آرامکو عربستان در هند، خرید سهام شرکت صنایع رلاینس به ارزش ۱۵ میلیارد دلار است.
درحال حاضرعربستان و امارات بخاطر منافع خود در هند، در سطح دیپلماتیک به عنوان یک میانجی غیر رسمی بین پاکستان و هند ظاهر شده اند.نارندرا مودی در جریان یک سری تصمیمات سیاسی و تحولات درصدد تعمیق روابط با عربستان سعودی، امارات متحده عربی و اسرائیل و کاهش روابط با ایران بر آمده است. او به دنبال احیای اقتصاد هند و ایجاد فرصت های شغلی در هند است. شراکت اقتصادی عربستان و امارات در هند ،باعث تحقق تلاش های دیپلماتیک و اقتصادی ایالات متحده برای جداسازی ایران از هند شده است. روابط هند با ایران در یک دهه گذشته به صورت مبادلاتی و بر واردات نفت متمرکز بوده فروش نفت ایران تقریبا به صفر رسیده است و هند با واردات نفت از ایالات متحده، امارات متحده عربی و عربستان سعودی کمبود خود راجبران کرده است. اين در حالي است كه هند برای توسعه همکاری های اقتصادی و تجاری با کشورهای آسیای مرکزی نیاز به رابطه با ایران دارد زیرا تنها را ه عبور هند از بندرترانزیتی چابهار ممکن است. لذا هندوستان تنها با سرمایه گذاری در طرح توسعه بندر چابهار می تواند از این بندربه عنوان پل ارتباطی با افغانستان وهمچنین آسیای مرکزی استفاده کند.
هدف از کمک های مالی عربستان و امارات به هند، و به همان شدت سرمایه گذاری های اقتصادی چین در پاکستان ؛ نشان می دهد که کشورهای عربی به دنبال اهرمی قوی برعلیه ایران هستند ، و چین با فروش سلاح به پاکستان، به عنوان بزرگترین شریک نظامی سعی دارد باهمکاری پاکستان در قالب «طرح سی پک »در سطح کلان پروژه هاي عظيم جاده ابریشم نوین دریایی و همچنین یک جاده و یک کمربند بر راه های ترانزیتی جهانی حاکمیت کند. لذا رویکرد ناگهانی پاکستان به سمت عربستان و امارات، ساخت پالایشگاه نفت و صنایع پتروشیمی در بندر گوادر بدون داشتن ذخایر انرژی نفت و گاز در پاکستان ، وبه گفته آگاهان سیاسی سرمایه گذاری در پروژه های سلاح های هسته ای، و تردد عوامل عربستان و کشتی های این کشور ، راه ترانزیتی چین را دچار اختلال می کند. و در نتیجه پیامدهای منفی بر روابط چین و پاکستان خواهد داشت.
از طرفی بحران کشمیر در منطقه برای تمام کشورهای همسایه وسرمایه گذار تبعات امنیتی زیادی را در پی خواهد داشت.لذا هرنوع تصمیمی برای حل بحران کشمیر، بایدهمه جانبه باشد. در حال حاضر هند با دو رویکرد رشد اقتصادی با تامین انرژی از طریق کشورهای عربی و حل مشکلات اقتصادی با تسخیر کشمیر به دلیل سه رودخانه بزرگ سند ، پنجاب و جهلم برای کشاورزی و مرکزی قوی برای جذب توریست، یک میلیون نیروی نظامی آموزش‌دیده ی ضد شورش از اسرائیل را در کشمیر مستقر کرده است. پاکستان هم به دلیل حیاتی بودن جریان این سه رود در اقتصاد کشاورزی کشورش، روبروی هند قرار گرفته است.
در اين بين کشورهای عربی سرمایه گذار هم سکوت کرده و بعضا عربستان و امارات ، که همواره به دلیل اکثریت اهل سنت جامو و کشمیر ، کمک هایی به این منطقه می کردند ، به دلیل نگرانی های هند این نقش را کاهش دادند. بنا براین ضرورت دارد رویکرد کشورهای دارای منافع مشترک در منطقه فقط تجاری نباشد؛ و بحران کشمیر از طریق مسالمت آمیز حل شود درغیر این صورت ممکن است جنگی بین هند و پاکستان رخ دهد،که این بار تهدید جنگ هسته‌ای را در بردارد.
واژگان کلیدی: رویکرد ریاض ، علل، عدم اعتراض، عربستان، امارات ، بحران ،کشمیر، هند
