روح الله سوری
پژوهشگر روابط بین الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح– IPSC
پیچیدگی تحولات سوریه طی یک دهه گذشته به صورتی است که طیف بزرگی از بازیگران را با منافع مختلف در درون خود جای داده است. بازیگرانی که همزمان با یکدیگر هم تضاد منافع دارند و هم بعضا هماهنگی منافع و همین مساله پیش بینی رفتار بازیگران درگیر در سوریه را با دشواری هایی مواجه کرده است. از جمله بازیگران مهم و درگیر در سوریه، کشور ترکیه است که از ابتدای شکل گیری بحران داخلی سوریه سیری از کنش ها و واکنش ها از سوی این کشور را در قبال سوریه مشاهده کرده ایم. در حالی که کشور ترکیه از همان ابتدای شکل گیری بحران سوریه بر حمایت از برخی مخالفان بشار اسد و پیگیری سیاست برکناری دولت اسد تاکید داشته است. اکنون در شرایطی که شاهد تضعیف فعالیت گروه های تروریستی مخالف در سوریه و ابقای بشار اسد در قدرت هستیم، اولویت سیاست خارجی خود در ارتباط با سوریه را به عادیسازی روابط با این کشور تغییر داده است.
این رویکرد جدید اردوغان که از نظر داخلی می توان آن را متاثر از انتخابات و رقابت های داخلی در ترکیه درنظر گرفت، قادر است منافع دیگر بازیگران حاضر در سوریه را به انحاء مختلف تحت تاثیر قرار دهد. به طوری که این تصمیم تا همین حالا نیز طیفی از همراهی تا مخالفت سایر بازیگران را با خود به همراه داشته است. اولین و مستقیم ترین بازیگر تاثیر پذیر از تصمیم ترکیه برای عادیسازی روابط با سوریه، دولت بشار اسد می باشد و به نظر می رسد دولت سوریه به دلایل مختلفی از این تصمیم همسایه شمالی خود استقبال خواهد کرد. مهمترین مولفه تاثیر گذار در نگاه مثبت بشار اسد به عادی سازی روابط با ترکیه ایجاد مشروعیت و تاثیری است که این اقدام در شناسایی دولت بشار اسد توسط کشورهای منطقه بویژه قدرت های تاثیرگذار آن به همراه خواهد داشت. باید متذکر شد که عبور یکی از مهمترین بازیگران درگیر در سوریه از سیاست کنار گذاشته شدن بشار اسد و تمایل آن به برقراری روابط، مساله‌ای است که بشار اسد به خوبی به مزایا و منافع آن در وضعیت کنونی واقف است. جدای از تغییر وضعیت سیاسی بشار اسد در منطقه از جمله مزیت ها و نتایج برقراری روابط با ترکیه مساله بازسازی سوریه پس از یک دهه ویرانی و تخریب زیرساخت‌ها در این کشور می باشد که تغییر مناسبات با ترکیه می تواند نقش مهمی در تامین منابع مالی مورد نیاز برای بازسازی سوریه داشته باشد.
اما در کنار این موارد به نظر می رسد که فرآیند عادی سازی روابط ترکیه با سوریه با مشکلاتی هم مواجه باشد که از جمله این مشکلات می توان به موضوع کردهای سوریه و حمایت ترکیه از مخالفان اسد اشاره کرد. اگرچه نگاه ترکیه به کردهای سوری و تمایل همیشگی این کشور به مهار آنها که ردپای آن را می توان در سیاست خارجی ترکیه در ایجاد یک منطقه امن در مرزهای شمالی سوریه با ترکیه جستجوکرد می‌تواند مورد توجه بشار اسد هم قرار گیرد، اما عملی شدن چنین برنامه‌ای جدای از افزایش نقش و حضور ترکیه در سوریه، قادر خواهد بود در داخل سوریه، زمینه افزایش تهدیدات امنیتی از جانب کردها را برای دولت اسد فراهم نماید.
مساله دیگر موضوع حمایت ترکیه از مخالفین سوری می باشد که بطور خاص اکنون در ادلب متمرکز هستند. باید دید آیا ترکیه حاضر است عادیسازی روابط با سوریه را به قیمت از دست دادن ابزارهای فشار خود در سوریه بپذیرد یا خیر. از طرف دیگر هم باید دید در این میان کردها و مساله آنها از چه جایگاهی برای ترکیه و سوریه برخوردار خواهند بود و دولت های اردوغان و بشار اسد چه ارتباطی را میان کردها و مخالفان مورد حمایت ترکیه برقرار خواهند کرد. به عبارت دیگر در برآورد هزینه –فایده باید منتظر ماند و دید دو طرف ترکی و سوری چه برآوردی از هزینه ها و فواید معادله کردها و معارضین مورد حمایت ترکیه به عمل خواهند آورد.
آشکار است ترکیه همواره با یکی دانستن کردهای سوریه و پ.ک.ک، مساله کردهای سوریه را به عنوان یک مساله امنیتی تعریف کرده است و اولویت اصلی خود در برابر کردهای سوریه را ایجاد یک منطقه امن به عمق سی کیلومتر در داخل خاک سوریه عنوان نموده است. همین مساله و نگاه امنیتی ترکیه به کردهای سوریه به میزان زیادی در مخالفت گروه های کردی مورد حمایت آمریکا با مساله عادیسازی روابط سوریه و ترکیه موثر بوده است، چرا که از نگاه کردها هرگونه برقراری رابطه ترکیه با سوریه قادر خواهد بود به نحو قابل توجهی بر موقعیت و وضعیت کردهای سوریه تاثیرگذار باشد. بنابراین به نظر می رسد که آینده عادی سازی روابط ترکیه و سوریه را بتوان به شدت متاثر از دو مساله کردها از یک طرف و معارضین تحت حمایت ترکیه از طرف دیگر در نظر گرفت که هم توانایی ایجاد مانع در روند عادیسازی روابط ترکیه و سوریه را دارا هستند و هم از ظرفیت های لازم برای تسهیل عادی سازی روابط.
مساله برقراری روابط ترکیه با سوریه جدای از مخالفت گروه های کردی و البته ایالات متحده آمریکا به عنوان پشتیبان اصلی کردها، همراهانی نیز دارد که در این میان می توان به روسیه و ایران اشاره کرد. شاید یکی از نقاط عجیب و جالب توجه بحران سوریه همکاری سه کشور ایران، ترکیه و روسیه در بحران سوریه می باشد. در حالی که ایران و روسیه از همان ابتدای بحران با انگیزه حمایت از بشار اسد ( البته با درجاتی متفاوت) وارد میدان سوریه شده اند، ترکیه یکی از مهمترین بازیگران منطقه‌ای مخالف بشار اسد بوده است که قرارگیری این کشور در کنار ایران و روسیه را بایست متاثر از همان تضاد و هماهنگی منافعی دانست که بین بازیگران حاضر در سوریه وجود دارد و در ابتدای بحث به آن اشاره شد.
اگرچه هر دو کشور ایران و روسیه در عدم تقویت و حضور پررنگ ترکیه در سوریه دارای منافع مشترک هستند اما به نظر می رسد برقراری روابط میان ترکیه با سوریه از منظر مشروعیتی که می تواند به دولت بشار اسد بدهد مورد حمایت ایران و روسیه قرار خواهد گرفت . ضمن اینکه باید توجه داشت برای ایران علاوه بر تمایل به تقویت دولت بشار اسد، مساله کردهای سوریه نیز از جمله موضوعاتی است که در حمایت از عادی سازی روابط میان ترکیه و سوریه موثر خواهد بود چراکه ایران از هرگونه تلاشی که به ممانعت از قدرت گرفتن کردها و تضعیف مسیرهای احتمالی دستیابی آنها به خودمختاری منجر گردد تلویحا حمایت می کند.
در مجموع به نظر می رسد در رابطه با برندگان و بازندگان برقراری روابط ترکیه با سوریه می توان گفت که ترکیه و سوریه می‌توانند در صورت رسیدن به نوعی تفاهم مشترک در ارتباط با کردها و معارضین، موضوع عادی سازی روابط میان کشورهای خود را به یک بازی برد- برد تبدیل نمایند و البته در این صورت باید گفت که بازنده اصلی این بازی کردهای سوریه می باشند که در شرایط همراهی دولت های روسیه و ایران و مشخص نبودن حمایت عملی آمریکا از آنها، منافع شان وجه المصالحه ترکیه، سوریه و ایران قرار خواهد گرفت.
در رابطه با ایران نیز هرچند که نگاه ایران به تحولات سوریه ابقای اسد در قدرت و تقویت دولت سوریه می باشد، اما به نظر می رسد عادیسازی روابط سوریه با کشورهایی همچون ترکیه (و همچنین دیگر کشورهای عربی از قبیل عربستان و امارات متحده عربی) با توجه به ظرفیت‌های بیشتر این کشورها در تامین منابع مالی و اعتباری بازسازی سوریه می تواند به تحدید نقش ایران در سوریه منتهی گردد. ضمن اینکه بایست توجه داشت که عادیسازی روابط ترکیه با سوریه با توجه به روابط این کشور با اسرائیل نیز قادر خواهد بود بیش از پیش، سوریه را به عرصه‌ای برای افزایش فشارها بر ایران تبدیل نماید.
واژگان کلیدی: روح اله سوری ,عادیسازی, روابط ,ترکیه,سوریه, برندگان , بازندگان
