محمود فاضلی
تحلیلگر بین‌الملل
مركز بين المللي مطالعات صلح-ipsc
در هفته‌های اخیر روابط ترکیه و یونان شاهد دور جدیدی از تنش‌ها بوده و رهبران هر دو کشور از ادبیات جنگ طلبانه‌ای استفاده کرده‌اند. اردوغان رئیس‌جمهور ترکیه بارها یونان را مورد انتقاد قرار داده و حتی احتمال یک حمله شبانه به یونان را منتفی ندانست و از رهبران این کشور خواست که از تاریخ درس بگیرند. اردوغان به یونان هشدار داد، ترکیه برای «انجام آنچه که لازم است» در زمان مناسب آماده است. اردوغان از رهبری یونان می‌خواهد از تحریکاتی که این کشور و مردمش را به سوی فاجعه می‌کشد، خودداری کند. از نگاه اردوغان تشویق یونان و مسلح ساختن جزایر غیرنظامی در دریای اژه خلاف عقل است. دنبال کردن سیاست تحریک و تنش در منطقه به نفع کسی نیست. وزیر دفاع ترکیه نیز با سوار شدن بر یک فروند جنگنده اف-16 و پرواز بر فراز دریای اژه، تلاش کرد قدرت نیروی هوایی ترکیه را به یونان یادآوری کند. این اقدام وزیر دفاع ترکیه واکنشی به فعالیت سامانه‌های پدافند هوایی اس-300 یونان علیه پرواز جنگنده‌های این کشور در آسمان دریای اژه ارزیابی می‌شود.
نماینده دایمی ترکیه در سازمان ملل اخیرا طی نامه‌ای به دبیر کل این سازمان، موضع آنکارا مبنی بر اینکه جزایر شرق دریای اژه مشروط به حفظ وضعیت غیر نظامی به یونان واگذار شده‌اند را تکرار کرد. در این نامه یونان به «تهدید ثبات رژیم سرزمینی توافق شده در معاهدات لوزان و پاریس» متهم شده و یادآوری می‌کند نقض شروط غیر نظامی سازی جزایر می تواند تهدیدی برای امنیت ملی ترکیه باشد و به نفع تمامی کشورها است که از آن اجتناب نمایند.»
در پاسخ به تهدیدات ترکیه، «نیکوس دندیاس» وزیر خارجه یونان نیز با ارسال نامه‌هایی به «ینس استولتنبرگ» دبیرکل ناتو، «جوزپ بورل» رئیس سیاست خارجی اتحادیه اروپا و «آنتونیو گوترش» دبیرکل سازمان‌ملل، ضمن درخواست کمک از آنان بیشترین بهره‌برداری را از تهدیدات مقامات ترکیه برای مخدوش‌سازی چهره این کشور انجام داد. در سفر نخست وزیر و وزیر خارجه یونان به نیویورک برای شرکت در اجلاس مجمع عمومی سازمان ملل، طرف یونانی در دیدارهای دوجانبه با همتایان خود دیدگاه‌ها و نگرانی‌های این کشور پیرامون تحولات شرق مدیترانه را با رهبران خارجی در میان گذاشت و تحریکات ترکیه را به‌عنوان اقدامات بی‌ثبات کننده در منطقه را مطرح کرد.
به باور وزیر خارجه یونان، واکنش وسیع بین‌المللی در مقابل گزینه‌های ترکیه یک تحول مثبت است. علی‌رغم فرصت‌های نامحدودی که به ترکیه دادیم، رفتار دولت آنکارا، روابط دوجانبه را به دام انداخته است. از ترکیه می خواهد گفت‌وگویی سازنده بر مبنای قوانین بین‌المللی داشته باشد. این به ترکیه بستگی دارد که برقراری چنین گفت‌وگویی را انتخاب کند یا خیر. اما اساس چنین مذاکره‌ای باید یک تنش‌زدایی باشد. کسی که مسئول تنش‌زدایی است، همان طرفی است که باعث تنش شده است و این کسی نیست جز ترکیه. ترکیه شدیدا نقض حریم هوایی یونان و پرواز بر فراز آن را افزایش داده است. به نظر می‌رسد که رفتار ترکیه در راستای یک روایت تجدیدنظرطلبانه است که دائما آن را ترویج می‌دهد. ترکیه پروازهای خود در نقض حریم هوایی یونان را شدیدا افزایش داده، رفتار ترکیه در خدمت یک «روایت تجدید نظر طلبانه» است.
طرف یونانی اگرچه آمادگی کشورش برای گفتگوی اساسی مبتنی بر حقوق بین‌المللی با ترکیه را اعلام می‌کند اما همزمان تاکید کرد «بدیهی است که تمامی کارهای لازم برای دفاع از میهنمان را انجام خواهیم داد. این فقط حرف نیست. توازن قوا در اژه که محصول هزینه‌های مالی مردم یونان است به ما اجازه می‌دهد تا این ادعا را با اعتماد به نفس راسخ بیان کنیم. امیدواریم هرگز به چنین نقطه‌ای نرسیم. اما موظفیم خود را برای تمامی احتمالات آماده کنیم. به‌عنوان یونان تصمیم گرفتیم که رفتار همسایه خود را در این مسیر خطرناک دنبال نکنیم. خونسردی خود و اعتماد به نفسی که از مواضع روشن مبتنی بر حقوق بین‌المللی و همچنین قابلیت بازدارنده نیروهای مسلحمان داریم را حفظ کردیم.
اوکتای معاون رئیس جمهوری ترکیه در واکنش به اظهارات مقامات یونانی معتقد است یونان روزانه در تلاش نقض حریم هوایی ما و میهن آبی است. جزایر غیر نظامی را نظامی کرده است. به یونان که بی‌پروا عمل می‌کند می‌گوییم حواستان را جمع کنید و «ازمیر» را فراموش نکنید. از نظامی سازی جزایر دست بردارید چرا که ممکن است ناگهان شبی بیاییم. به این معناست که اگر کار لازم را انجام ندهند، ما کار لازم را انجام خواهیم داد.»
کورتولموس معاون حزب عدالت و توسعه ترکیه نیز از تلاش قدرت‌های بزرگ برای محاصره ترکیه از طریق یونان سخن گفت و هشدار داد «ترکیه شوخی نمی‌کند، بلوف هم نمی‌زند. کشوری هستیم که از حقوق خود دفاع می‌کنیم. به یونان خویشتن داری، عقلانیت و متنانت توصیه می‌کنیم. یونان نباید وارد بازی قدرت‌های بزرگ بشود. دو کشور اختلافاتی دارند که می‌توانند خودشان تک تک آن‌ها را روی میز گذاشته و اراده کنند تا آن‌ها حل وفصل شوند. از یونان می‌خواهیم فریب قدرت‌های خارجی را نخورده و بدانند که آن‌ها ناگهان به یونان علاقه پیدا نکردند بلکه می‌خواهند ترکیه را سرگرم کنند. ما احمق نیستیم که درک نکنیم راه‌اندازی این همه پایگاه نظامی در جزایر و آلکساندروپلیس چه اهدافی را دنبال می‌کند.»
بی‌شک در میان کشورهای حوزه بالکان، «یونان» جایگاه مهمی در سیاست خارجی ترکیه دارد. دو کشور دارای اختلافات دیرینه تاریخی، سیاسی، اقتصادی و نظامی به‌ویژه در زمینه «وجود اقلیت‌های قومی و نژادی»، «آب‌های سرزمینی در دریای اژه»، «حق حاکمیت بر قلات قاره و بهره‌برداری از منابع کف دریا و زیر کف دریا»، «حاکمیت هوایی در دریای اژه»، «جزایر دریای اژه و نظامی کردن آن‌ها» و در نهایت «اشغال قبرس شمالی توسط نظامیان ترکیه» بوده و برای حل اختلافات خود راه دشواری را پیش روی خود دارند. ترکیه همزمان با تهدیدات خود علیه یونان، تعهد این کشور برای حل و فصل صلح آمیز اختلافات با یونان را مورد تاکید قرار داده و مدعی است رسیدن به این هدف مستلزم گفتگوی صادقانه نه لفاظی و اقدامات تحریک آمیز روزانه است. به ادعای یونان سخنان مغایر با واقعیات تاریخی، ادعاهای کذب، مطالبات فاقد مبنای حقوقی و حتی توهین‌های شخصی از سوی ترکیه صورت می‌گیرد و برای نخستین بار در تاریخ معاصر روابط دو کشور، تشدید تنش به این اندازه طولانی شده و به سه سال می‌رسد.
واژگان كليدي: يونان, تركيه ,درگيري, اژه, ژئوپلتيك
