دکتر گلناز سعیدی
پژوهشگر روابط بین‌الملل
مرکز بین المللی مطالعات صلح – IPSC
مقدمه
دروزیان (Druze) اقلیتی مذهبی-قومی در شرق مدیترانه هستند که عمدتاً در لبنان، سوریه، اسرائیل/فلسطین (به‌ویژه ارتفاعات جولان) و در مقیاس کوچک‌تر در اردن و پراکندگی‌های مهاجر در آمریکای شمالی و اروپا حضور دارند. این جامعه‌ی بسته و درون‌محور، که آموزه‌های دینی آن از جریان‌های باطنی اسماعیلی سرچشمه گرفته است، به‌تدریج تاریخی ویژه و هویتی سیاسی مستقل پیدا کرده است. اهمیت موقعیت آنان تنها در جمعیت چندصدهزار نفری‌شان خلاصه نمی‌شود، بلکه در توانایی‌شان برای ایفای نقشی فراتر از وزن جمعیتی‌شان در معادلات امنیتی و سیاسی منطقه نهفته است.
در دهه‌های اخیر و به‌ویژه پس از تحولات خاورمیانه (از جنگ داخلی سوریه گرفته تا بحران‌های لبنان و تغییر موازنه قدرت در برابر اسرائیل)، جایگاه دروزیان بیش از پیش برجسته شده است. در لبنان، آنها یکی از سه قطب اصلی سیاست فرقه‌ای محسوب می‌شوند و از طریق رهبران برجسته‌ای چون خانواده جنبلاط در معادلات داخلی و روابط با محور مقاومت نقشی کلیدی ایفا می‌کنند.
پیشینه تاریخی و هویتی دروزیان
دروزیان ریشه‌های دینی ویژه‌ای دارند که از شاخه‌های اسماعیلی شیعه (از منظر تاریخی) تأثیر گرفته اما دین دروزی مستقل و بسته است؛ ازدواج برون‌مذهبی محدود و هویت جمعی قوی از ویژگی‌های آنان است. این زمینه تاریخی باعث شده که دروزیان از حیث اعتقادی نه دقیقاً شیعه تلقی شوند و نه اهل سنت؛ اما قرابت‌های تاریخی و تطورات سیاسی گاهی به همگرایی یا مواجهه با جوامع شیعه منجر شده است.
دروزیان و سیاست جمهوری اسلامی ایران در منطقه
در سوریه، تمرکز جمعیتی دروزیان در استان السویدا به آنان امکان داده است که در مقاطع مختلف میان دولت مرکزی، گروه‌های مخالف و بازیگران خارجی موقعیت ویژه‌ای بیابند. در اسرائیل، بخشی از جامعه دروزی با نظام امنیتی اسرائیل پیوند خورده، اما هم‌زمان در موضوعاتی چون اشغال جولان، صدای همبستگی با دیگر جوامع عرب و مسلمان شنیده می‌شود.
رابطه دروزیان با شیعه ـ به‌ویژه شیعیان لبنان و جریان‌های هم‌پیمان جمهوری اسلامی ایران همچون حزب‌الله ـ ترکیبی پیچیده از قرابت تاریخی، همزیستی جغرافیایی، رقابت سیاسی و همگرایی مقطعی امنیتی است. از یک‌سو، نزدیکی جغرافیایی و تجربه همزیستی طولانی‌مدت باعث شده که پیوندهایی در سطح اجتماعی و حتی خانوادگی شکل بگیرد. از سوی دیگر، اختلافات هویتی و ترس از هضم شدن در ائتلاف‌های بزرگ‌تر موجب شده دروزیان همواره به نوعی فاصله‌گذاری استراتژیک پایبند باشند.
جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران، به‌عنوان قدرتی که در معادلات محور مقاومت نقش تعیین‌کننده دارد، همواره به ظرفیت‌های جامعه دروزی توجه نشان داده است. هرچند ارتباط جمهوری اسلامی ایران با دروزیان به‌ندرت مستقیم و سازمان‌یافته بوده، اما حضور متحدان جمهوری اسلامی ایران در لبنان و سوریه زمینه‌ساز شکل‌گیری ارتباطات غیرمستقیم و تاکتیکی شده است. این روابط به‌گونه‌ای در هم تنیده است که می‌تواند هم فرصت‌هایی برای تقویت نفوذ جمهوری اسلامی ایران در منطقه بیافریند و هم چالش‌هایی ناشی از حساسیت دروزیان به استقلال هویتی‌شان ایجاد کند.
به‌طور کلی، موقعیت دروزیان را می‌توان در پیوند سه سطح تحلیل فهمید:
سطح هویتی ـ مذهبی: تمایز دروزیان از اهل سنت و شیعه، همراه با ریشه‌های مشترک تاریخی با شیعه اسماعیلی.
سطح سیاسی ـ محلی: نقش آنان در موازنه‌های داخلی لبنان و سوریه.
سطح ژئوپولیتیک ـ منطقه‌ای: جایگاه دروزیان در معادلات جمهوری اسلامی ایران، اسرائیل و بازیگران غربی.
این سه سطح نشان می‌دهد که بررسی نسبت دروزیان و جمهوری اسلامی ایران صرفاً یک بحث مذهبی نیست، بلکه درهم‌تنیدگی تاریخی، هویتی و امنیتی است که آینده آن بستگی به تحولات ساختاری خاورمیانه دارد.
مناسبات اجتماعی-محلی دروزیان با جوامع شیعه
در لبنان به‌ویژه، تعامل دروزی‌ها با شیعیان (مثلاً جوامع زیر نفوذ حزب‌الله) متغیر است: در برخی مقاطع همبستگی و همکاری (مثلاً کمک‌رسانی متقابل در بحران‌ها) دیده شده و در مقاطعی دیگر تنش‌ها و رقابت سیاسی بروز کرده است. نمونه‌هایی از همبستگی محلی و پذیرش آوارگان شیعه در روستاهای دروزی در سال‌های اخیر گزارش شده است که نشان‌دهنده ظرفیت‌های پیوند اجتماعی در سطوح محلی است؛ اما این همبستگی‌ها لزوماً به ائتلاف‌های سیاسی ملی تبدیل نمی‌شوند و اغلب مشروط به منافع و امنیت محلی‌اند.
دروزیان و نسبت آنان با جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران
دروزیان به‌عنوان یک اقلیت مذهبی-قومی در شرق مدیترانه، هرچند جمعیتی محدود دارند، اما نقشی فراتر از وزن جمعیتی خود در معادلات سیاسی و امنیتی منطقه ایفا می‌کنند. در لبنان، سوریه و حتی در جولان اشغالی، موقعیت آنان به‌گونه‌ای است که نمی‌توان سیاست‌های منطقه‌ای را بدون در نظر گرفتن جایگاه این جامعه در نظر گرفت. جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران که در چارچوب محور مقاومت به دنبال تقویت جایگاه خود و متحدانش است، نگاه ویژه‌ای به ظرفیت‌ها و محدودیت‌های دروزیان دارد.
از دیدگاه جمهوری اسلامی ایران، نسبت دروزیان با شیعه از دو جنبه اهمیت دارد:
۱. قرابت تاریخی و هویتی:
دروزیان ریشه‌های مذهبی خود را از اسماعیلیه گرفته‌اند و در مقاطع تاریخی، نزدیکی فکری و فرهنگی با جریان‌های شیعی داشته‌اند. این اشتراکات، زمینه‌ای برای گفت‌وگو و همزیستی فراهم کرده و به جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران امکان داده است که این پیوندها را در عرصه فرهنگی و اجتماعی بازتعریف کند.
۲. همزیستی و تعامل محلی با شیعیان:
در لبنان و سوریه، دروزیان در جوار جوامع شیعی زندگی می‌کنند و تجربه همکاری و حتی همبستگی در بحران‌ها (مانند پذیرش آوارگان شیعی در روستاهای دروزی لبنان) نشان می‌دهد که امکان توسعه روابط اجتماعی-انسانی میان دو جامعه وجود دارد. جمهوری اسلامی ایران این همبستگی‌ها را فرصت می‌بیند تا از دل آنها اعتمادسازی اجتماعی و سپس زمینه‌سازی برای همکاری‌های سیاسی حاصل شود.
در سطح ژئوپولیتیک، روابط جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران با اقلیت‌های منطقه‌ای پیچیده و چندلایه است. جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران از دهه‌ها پیش تلاش کرده با بازیگران و گروه‌های مختلف ـ از جمله شیعیان لبنان، برخی گروه‌های فلسطینی، و گروه‌های محلی در سوریه ـ روابطی برقرار کند که امنیت و نفوذ منطقه‌ای آن را افزایش دهد. نسبت جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران با دروزیان مستقیم و یکپارچه نبوده است: تهران معمولاً از طریق متحدان شیعه خود، به ویژه حزب‌الله، در مناطقی که دروزیان حضور دارند، تعامل و نفوذ راهبردی دارد. با این حال، در برخی مناطق محلی، مانند جنوب سوریه و استان السویدا، ملاحظات و منافع ویژه دروزیان ممکن است گاه با اهداف موقتی یا تاکتیکی بازیگران هم‌پیمان جمهوری اسلامی ایران هم‌پوشانی نداشته باشد؛ این امر نیازمند مدیریت دقیق، احترام به هویت محلی و رویکرد منعطف جمهوری اسلامی ایران در تعاملات منطقه‌ای است. در سال‌های اخیر، تحولات امنیتی در جنوب سوریه و مناطق دروزی‌نشین نشان داده است که جمهوری اسلامی ایران و متحدانش نقش فعالی در تثبیت معادلات محلی ایفا می‌کنند. این حضور و تعاملات، که عمدتاً با هدف حمایت از ثبات منطقه‌ای و مقابله با تهدیدهای فرامنطقه‌ای انجام می‌شود، گاه با حساسیت‌هایی از سوی دروزیان نسبت به نفوذ خارجی همراه شده است؛ امری که جمهوری اسلامی ایران را به اتخاذ رویکردی منعطف، محتاطانه و احترام‌آمیز نسبت به اولویت‌ها و منافع محلی ملزم می‌سازد. (Carnegie Endowment, 2024).
با این حال، از منظر سیاست خارجی جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران، دروزیان همچنان می‌توانند یک عامل کلیدی در سه سطح باشند:
– لبنان: روابط حزب‌الله با رهبران دروزی (مانند خانواده جنبلاط یا طلال ارسلان) در تعیین موازنه‌های داخلی اهمیت دارد. جمهوری اسلامی ایران با پشتیبانی از حزب‌الله می‌تواند غیرمستقیم بر تصمیمات این جامعه تأثیرگذار باشد.
– سوریه: تمرکز جمعیتی دروزیان در استان السویدا از منظر ژئوپولیتیک دارای اهمیت بالایی است، زیرا ثبات یا بی‌ثباتی این منطقه می‌تواند بر عمق استراتژیک جمهوری اسلامی ایران و محور مقاومت تأثیرگذار باشد. بر این اساس، جمهوری اسلامی ایران تلاش می‌کند تعاملات خود با دروزیان را در چارچوب حمایت از ثبات، مقابله با تروریسم و جلوگیری از نفوذ نیروهای منطقه‌ای و فرامنطقه‌ای مدیریت کند، به گونه‌ای که هم منافع محور مقاومت حفظ شود و هم حساسیت‌های محلی جامعه دروزی رعایت گردد.
– جولان اشغالی: بخشی از دروزیان در برابر سیاست‌های اسرائیل مقاومت کرده و هویت عربی-اسلامی خود را حفظ کرده‌اند. جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران این مقاومت را بخشی از مبارزه با اشغالگری صهیونیستی می‌داند و تلاش دارد همبستگی دروزیان با محور مقاومت تقویت شود.
چالش ها همچنان قابل توجه‌اند: حساسیت دروزیان به استقلال هویتی، پیوند برخی رهبران آنان با غرب و اسرائیل، و پیچیدگی معادلات داخلی لبنان و سوریه موجب می‌شود که جمهوری اسلامی ایران همواره با رویکردی چندلایه، غیرمستقیم و محتاطانه عمل کند.
در نهایت از منظر سیاست خارجی جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران، دروزیان اگرچه جمعیتی محدود دارند، اما جایگاه ژئوپولیتیک و ارتباطشان با شیعه و محور مقاومت آنان را به یک بازیگر قابل‌اعتنا بدل می‌کند. جمهوری اسلامی جمهوری اسلامی ایران همواره بر مشترکات تاریخی و فرهنگی تأکید داشته و با بهره‌گیری از ظرفیت‌های محلی، در پی گسترش همکاری‌ها و مقابله با نفوذ رقبای منطقه‌ای بوده است. در این میان، پاسداشت هویت مستقل دروزی و برقراری تعاملات بر مبنای احترام متقابل و منافع مشترک، جایگاهی محوری دارد.
فرصت‌ها
همگرایی در چارچوب مقاومت: حضور دروزیان در مناطق حساس خاورمیانه (لبنان، سوریه، جولان) این ظرفیت را ایجاد می‌کند که بخشی از محور مقاومت در برابر اسرائیل و سیاست‌های مداخله‌گرانه آمریکا تقویت شود. جمهوری اسلامی ایران می‌تواند از طریق تقویت پیوندهای اجتماعی-سیاسی با رهبران دروزی، هم‌پوشانی منافع منطقه‌ای را گسترش دهد.
پیوندهای انسانی و حمایت‌های اجتماعی: تجربه‌های محلی نشان داده که همکاری‌های بشردوستانه و اجتماعی میان دروزیان و شیعیان می‌تواند به کاهش تنش و افزایش اعتماد متقابل منجر شود. جمهوری اسلامی ایران با بهره‌گیری از نهادهای خیریه و سازمان‌های غیردولتی می‌تواند نقش مؤثری در این زمینه ایفا کند.
تقویت دیپلماسی فرهنگی و مذهبی: با توجه به مشترکات تاریخی و تجربه همزیستی میان دروزیان و شیعیان، پروژه‌های گفت‌وگوی بین‌مذهبی می‌تواند زمینه نزدیکی بیشتر را فراهم آورد. چنین ابتکاراتی نه تنها سوءتفاهم‌های مذهبی را کاهش می‌دهد بلکه ظرفیت فرهنگی جمهوری اسلامی ایران برای دیپلماسی عمومی را تقویت می‌کند. (PMC, 2022)
چالش‌ها
حساسیت دروزیان نسبت به نفوذ خارجی: برخی رهبران دروزی نسبت به هرگونه تلاش قدرت‌های خارجی، از جمله جمهوری اسلامی ایران، برای تأثیرگذاری بر ساختار درونی جوامعشان بدبین هستند. جمهوری اسلامی ایران باید در تعامل با این جوامع حساسیت‌ها را درک کرده و با احتیاط عمل کند. (Dayan Center, 2021)
رابطه با حزب‌الله و فشارهای محلی: نزدیکی استراتژیک جمهوری اسلامی ایران به حزب‌الله، گاهی دروزیان لبنان را در معرض فشارهای سیاسی و امنیتی قرار می‌دهد. مدیریت این وضعیت نیازمند تعامل هوشمندانه و ایجاد اعتمادسازی میان رهبران محلی است. (Al Habtoor Research Centre, 2023)
حفظ هویت مذهبی بسته دروزی: جامعه دروزی به شدت بر حفظ هویت درونی خود تأکید دارد. هرگونه راهبرد جمهوری اسلامی ایران که این ساختارها را تهدید کند می‌تواند نتیجه معکوس داشته باشد. (MDPI, 2022)
تحولات سریع امنیتی در سوریه و جولان: تغییرات سیاسی و امنیتی در این مناطق، از جمله اعتراضات در السویدا، می‌تواند صف‌بندی‌ها را تغییر دهد. جمهوری اسلامی ایران باید رویکردی منعطف و مبتنی بر واقعیت‌های محلی اتخاذ کند. (AP News, 2023)
توصیه‌های سیاستی
تمرکز بر همکاری‌های غیرنظامی و اجتماعی: جمهوری اسلامی ایران باید تعاملات خود با جوامع دروزی را بیشتر از طریق برنامه‌های اجتماعی، بازسازی و توسعه‌ای پیش ببرد. (The Century Foundation, 2023)
حمایت از گفت‌وگوی بین‌مذهبی: حمایت جمهوری اسلامی ایران از ابتکارات مذهبی-فرهنگی مشترک می‌تواند زمینه همگرایی و کاهش اختلافات را ایجاد کند.
گفت‌وگوهای چندجانبه منطقه‌ای: برگزاری نشست‌هایی با مشارکت نمایندگان دروزی، رهبران شیعه و دولت‌های میزبان (سوریه و لبنان) می‌تواند برای مدیریت بحران‌ها و پیشگیری از سوءتفاهم‌ها مؤثر باشد. (State.gov, 2023)
نتیجه
دروزیان به عنوان یک اقلیت مذهبی-قومی در قلب جغرافیای راهبردی خاورمیانه، ظرفیت مهمی برای تعمیق محور مقاومت، مقابله با رژیم صهیونیستی، و کاهش نفوذ آمریکا دارند. در عین حال، حساسیت‌های هویتی و پیچیدگی‌های محلی ایجاب می‌کند که جمهوری اسلامی ایران با دقت، انعطاف و تمرکز بر ابزارهای نرم وارد این عرصه شود. تقویت دیپلماسی فرهنگی، کمک‌های اجتماعی، و گفت‌وگوی بین‌مذهبی، کلید بهره‌برداری مثبت از فرصت‌ها و کاستن از چالش‌ها خواهد بود.
منابع
- Associated Press. (2025, October 1). Druze seek Sweida autonomy and turn toward Israel, adding new twist to Syria’s tensions. AP News. https://apnews.com
- Dayan Center. (2023, August 1). Tradition and protest: The Druze community in Lebanese politics. Moshe Dayan Center for Middle Eastern and African Studies. https://dayan.org/content/tradition-and-protest-druze-community-lebanese-politics-0
- Habtoor Research Centre. (2025, May 8). Hezbollah 2.0: The future of the party in Lebanon. Al Habtoor Research Centre. https://www.habtoorresearch.com/programmes/hezbollah-future-lebanon/
- Institute for the Study of War. (2025, April 29). Iran update. Understanding War. https://www.understandingwar.org
- Johnson, C. (2024). Article bibliography of periodical literature on the Druze in 2023 [PDF]. Journal/Compendium on Druze Studies. https://journals.ku.edu/druze/article/download/22381/20631
- Le Monde. (2024, November 12). Bayssour, the Druze village in solidarity with displaced Shiites in southern Lebanon. Le Monde. https://www.lemonde.fr/en/international/article/2024/11/12/bayssour-the-druze-village-in-solidarity-with-displaced-shiites-in-southern-lebanon_6732502_4.html
- MDPI Legal Journal. (2025). Application of Shia Islamic law in contemporary legal… MDPI.
- The Century Foundation. (2025, April 21). The axis of resistance returns to its local roots. The Century Foundation. https://tcf.org/content/report/the-axis-of-resistance-returns-to-its-local-roots
- Thomas, D. (2022). Christian-Muslim relations in the midst of pandemic. Religions, 13(5), Article 9115279. https://pmc.ncbi.nlm.nih.gov/articles/PMC9115279/
- Tokmajyan, A., & Khaddour, K. (2024, March 21). Why Iranian entrenchment in southern Syria worries neighboring countries. Carnegie Endowment for International Peace. https://carnegieendowment.org/research/2024/03/why-iranian-entrenchment-in-southern-syria-worries-neighboring-countries?lang=en
- S. Department of State. (2023). 2023 report on international religious freedom: Lebanon. U.S. Department of State. https://www.state.gov/reports/2023-report-on-international-religious-freedom/lebanon/
- Wikipedia contributors. (n.d.). Druze. In Wikipedia. Retrieved October 4, 2025, from https://en.wikipedia.org/wiki/Druze