اهداف داعش خراسان در پاکستان

مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

تنش سازی در ایجاد و گسترش خلافت جهانی با سامان دهی فرقه ای بدون نیاز به رهبریت متمرکز، فعالیت عمده داعش خراسان خواهد بود که وضعیت فرصت طلبانه را برای بنیادگرایان مذهبی پاکستانی متعهد به ایدئولوژی سلفی-جهادی تندروهای اسلام گرای عرب حاشیه خلیج فارس به وجود می آورند که از این طریق علاوه بر افزایش مشروعیت و نفوذ خود برای مخاطبان افراط گرای داخلی و منطقه ای، شبه نظامیان ناراضی از سیاست های اسلام آباد را با اهداف خود هماهنگ کنند. از این رو، حضور داعش خراسان به دلیل سیاست رادیکالی هویت خواهی قومی-مذهبی در پاکستان، عملیات ضد تروریستی متناقضی را در بخش های مختلف کشور به وجود می آورد که به طور مستقیم منجر به تبعات بحرانی اقتصادی و ژئوپلیتیکی پایدار در نواحی مرزی پاکستان خواهد شد و انسجام اجتماعی-قومی و عملکردهای اقتصادی-تجاری و تعاملات دیپلماتیک منطقه ای را با موانعی مواجه می سازد و البته تهدیداتی را برای منافع کشورهای منطقه به وجود می آورد که اختصارا به آن پرداخته می شود.

• تهدید بر علیه منافع چین

چین درصدد اطمینان از این موضوع است که هرگونه حمایت احتمالی از «شبه نظامیان حزب اسلامی ترکستان» که از جانب گروه های تندروی پاکستان پشتیبانی می شوند، قطع گردد. این در حالیست که داعش خراسان برای جلب مسلمانان افراطی «اویغور» در تلاش است(1). به هر حال «جنگجویان اویغور داعش» می توانند توجه ایجاد کرده و مأموریت مورد نظر «حزب ترکستان» یعنی حمله به منافع چینی ها را انجام دهند(2). منافع عمده چین در پاکستان ایجاد، نظارت و کنترل «کریدور اقتصادی چین-پاکستان» است که این کشور را از یک مسیر نزدیک تر و مطمئن تر به بازارهای انرژی و مالی خاورمیانه می رساند. به هر حال بعید است داعش خراسان مستقیماً چین را تهدید کند، اما می تواند دارایی های چین در پاکستان را برای دامن زدن به تنش ها هدف قرار دهد(3).  

• تهدید بر علیه منافع ایران

 داعش خراسان با همکاری گروه های مانند «لشکر جهنگوی» در مرزهای جنوب شرقی ایران در منطقه «بلوچستان» عملیات های متعددی در جهت اهداف تجزیه طلبانه انجام داده است. بدین ترتیب حضور «جدایی طلبان بلوچ» در بلوچستان ایران و پاکستان فرصت هایی برای داعش خراسان فراهم می کند تا حداقل در کوتاه مدت با این گروه همکاری نماید. از این رو خشونت مداوم علیه شیعیان در بلوچستان می تواند به دخالت ایران از طریق نیروهای نیابتی خود منجر شود که با توجه به اتحاد مرگبار میان لشکر جهنگوی با داعش خراسان و ایدئولوژی فرقه ای آنها، هرگونه تلاش از طرف ایران برای مقابله مستقیم با هر یک از این گروه ها ممکن است خشونت بین سنی-شیعه در پاکستان را تشدید کند(4). البته دخالت مستقیم ایران در پاکستان برای مهار داعش خراسان بعید به نظر می رسد زیرا با توجه به روابط پرتنش ایران با ایالات متحده امریکا، عربستان سعودی و پاکستان، انجام این کار با خطرات ژئوپلیتیکی قابل توجهی همراه خواهد بود. از طرف دیگر، ماهیت فرقه‌ای انتخاب‌های هدف‌گیری شده داعش خراسان ضمن بهره گیری از تنش بین ایران و عربستان سعودی، می‌تواند به‌طور قابل‌توجهی خشونت فرقه‌ای در منطقه را از کنترل خارج نماید و ضمن فعال کردن نیروی های مرکز گریز نواحی مرزی ایران، اتحادهای اقتصادی-تجاری ایران با شرکای منطقه ای را با بحران مواجه سازد و باعث ناامنی مرزهای شرقی ایران شود(5).

• تهدید بر علیه منافع افغانستان

افغانستان یکی از مهم ترین مراکز بحران و منازعه در سطح منطقه و جهان است(6)که در هر زمانی صحنه بازی یکی از بازیگران بوده است. در این راستا، عده ای از کارشناسان معتقدند که ظهور داعش در افغانستان بر پایه برنامه های طراحی شده آمریکا و صهیونیزم برای مقابله با ابرقدرتی چون روسیه است؛ به این طریق که هدف از فعالیت داعش در افغانستان و پاکستان، انتقال جنگ به جبهه ای جدید یعنی آسیای مرکزی و ایجاد ناامنی در کشورهای آسیای مرکزی است تا بتوانند از این طریق روسیه را در محدودیت های بسیاری قرار دهند؛ زیرا در آن صورت مسکو مجبور خواهد شد تا برای حفظ تمامیت ارضی و امنیت خود، مصارف هنگفتی متحمل گشته و از نظر اقتصادی چنین حالتی به سود آمریکا خواهد بود و به مراتب واشنگتن را از حریف پیش خواهد انداخت. از طرفی مشغول شدن روسیه به خود، می تواند قدرت نفوذ آمریکا در جوامع اروپایی را بیش از پیش افزایش دهد و بدین طریق سیاست های دلخواه خویش را در اروپا دیکته نماید.

از سوی دیگر برخی از تحلیل گران معتقدند حضور داعش در افغانستان به عنوان ابزاری برای فشار و احتمالا ایجاد ناامنی و تهدید برای ایران به عنوان یک کشور ذی نفوذ منطقه در نظر گرفته می شود زیرا با توجه به ساختار شکل گرفته جنگ ها و درگیری های عراق و سوریه،که به سمت و سوی جنگ مذهبی و فرقه ای رفته است، ایران با جمعیت اکثرا شیعی، مورد توجه گروههای افراطی و تکفیری و حامیان آنها قرار داشته و از طریق گسترش فعالیت در کشورهای همسایه ایران، سعی بر نزدیکی و اعمال تهدیدات بیشتر بر این کشور دارند. این در حالیست که تنش های صهیونیست ها، ایالات متحده امریکا، عربستان سعودی و.. نیز در این قضیه بی تاثیر نخواهند بود(7). 

اما آنچه که مشخص است علیرغم به قدرت رسیدن طالبان، افغانستان در مسیر یک فروپاشی کامل اقتصادی و فاجعه انسانی قرار دارد و حکومت داری و ایدئولوژی ناسازگار آن، خشونت نسبت به مردم خود، و ناتوانی در پرداخت پول به جنگجویان، احتمالاً باعث خواهد شد که جنگجویان طالبان به سمت داعش خراسان گرایش پیدا کنند. ضمن اینکه اعضای سرویس‌های اطلاعاتی افغانستان و نیروهای ویژه که توسط ایالات متحده امریکا آموزش دیده‌اند، سپس مجبور به ترک کار شده و توسط طالبان بی‌پول رها شده‌اند، به سرعت به داعش خراسان می‌پیوندند و توانایی‌های تخصصی این گروه را فراهم می‌کنند(8). لذا به نظر می رسد وجود شبه نظامیان ناراضی متخصص و آموزش دیده در همراهی با داعش خراسان تهدیدی بلند مدت برای اقلیت های قومی-مذهبی بخصوص جامعه هزاره شیعه افغانستان به وجود آورد که این موضوع باعث تحریک وضعیت شکننده قومی در افغانستان خواهد شد.

طبیعتا، موقعیت کاتالیزوری افغانستان که بستر مناسبی برای اجرای پروژه های مشترک میان آسیای مرکزی-ایران-پاکستان-هند ایجاد کرده است می تواند برای رسیدن داعش خراسان به اهدافش فرصت های بی شماری را به وجود آورد تا از طریق آن برای تحت فشار قرار دادن همسایگان افغانستان موانع و محدودیت های را ایجاد نماید، به طور مثال اختلال در پروژه برق کاسا-1000 که از مهم‌ترین پروژه های زیرساختی بازار منطقه‌یی انرژی برق است و افغانستان را به چهارراه ترانزیت انرژی در منطقه تبدیل خواهد کرد(9)، نگرانی های فراوانی را برای پاکستان به وجود خواهد آورد که البته فرصت مضاعفی برای پیگیری سیاست های داعش خراسان در پاکستان است.

• تهدید بر علیه منافع هند

آخرین گزارش وزارت امور خارجه ایالات متحده امریکا در مورد تروریسم حاکی از آن است که تا نوامبر2020،  66 جنگجوی هندی الاصل شناخته شده وابسته به داعش وجود داشت که هیچ کدام به کشور هند باز نگشتند. مقامات هندی همچنان نگران استفاده از اینترنت برای جذب تروریست همچنین دامن زدن به تنش های بین مذهبی در هند هستند(10). در این راستا در سال 2020 گزارش‌های متعددی درباره موارد مشکوک رادیکال‌سازی تروریستی آنلاین، به‌ویژه در ایالت‌های جنوبی هند منتشر شد. بدین ترتیب هند موافقت کرده است تا اطلاعات مربوط به تروریسم را با کشورهای سریلانکا و مالدیو به اشتراک بگذارد(11). 

با این حال، شاخه جامو و کشمیر دولت اسلامی داعش (ISJK) که در اوایل سال 2016 اعلام موجودیت کرد، به دنبال این استراتژی بود که خود را در برابر گروه هایی مانند «لشکر طیبه» همچنین دولت هند قرار دهد، ضمن اینکه اعتراض به نارضایتی های جمعیت کشمیری هند داشت. بطوریکه طی حمله «گوردواره» شخص مظنون به این حمله تروریستی «ابوخالد الهندی» اهل ایالت کرالا در هند بود که بر اساس بیانیه داعش، این حمله به دلیل انتقام از کشتار مسلمانان در کشمیر صورت گرفته بود. تبلیغات داعش خراسان به طور گسترده بر بهره برداری از تنش های فزاینده بین مسلمانان هند و هندوها و تلاش برای جذب مسلمانان هندی برای پیوستن به این گروه متمرکز شده است. در این راستا داعش خراسان به تلاش های خود برای سوء استفاده از نارضایتی جمعیت مسلمان کشمیری و هندی برای استخدام و القای اشکال محلی جهادی با لحن فراملی ادامه می دهند(12). ضمن اینکه به دلیل رقابت و دشمنی دیرینه بین هند و پاکستان ، روحیه انعطاف پذیری که در تعلقات ایدئولوژیک داعش خراسان وجود دارد، می تواند هرازگاهی به نفع هند یا پاکستان، وارد عمل شود.

• تهدید بر علیه منافع پاکستان:

پاکستان به دلیل «مرزهای پرمنفذ» و «پناهگاه های طبیعی امن» در مناطق قبیله‌ای تحت اداره فدرال و بلوچستان، مقر اصلی گروه‌های شبه‌نظامی است، از این رو به‌ عنوان یک «مرکز لجستیکی» برای داعش خراسان در جهت گسترش عملیات نظامی عمل می کند. مشخصا در مناطق شمال غرب پاکستان که گروه شیعیان در آنجا ساکن هستند، حملات انتحاری داعش خراسان زیاد دیده می شود(13). هرچند تلاش‌های اخیر داعش خراسان برای تقویت مجدد در مناطق قبیله‌ای پاکستان ممکن است فضای بیشتری را برای همکاری فرصت‌طلبانه ایجاد کند که در نهایت با یارگیری از گروه های ضد شیعی پاکستان مثل «لشکر جهنگوی» و «سپاه صحابه»، همچنین حمایت های ضمنی مداخله گران می تواند به تجزیه سرزمینی پاکستان و تقویت نیروی ضد دولتی بیانجامد.

از سوی دیگر، زمانی که چینی ها توسعه بندر گوادر، زیر مجموعه کریدور اقتصادی چین-پاکستان، را آغاز کردند، مقامات پاکستانی اظهار داشتند که این شهر بندری به سنگاپور پاکستان تبدیل خواهد شد. پاکستان به این امید که به اقتصاد بیمار این کشور کمک شود سرمایه گذاری چین را پذیرفت. در این راستا،کریدور اقتصادی می تواند برای پاکستان موقعیت های منحصر به فرد از جهت ایجاد و تامین مالی حداقل هشت منطقه آزاد تجاری در هر چهار استان پاکستان و همچنین در منطقه فدرال اسلام آباد، منطقه فدرال بندر قاسم و کشمیر و گلگت-بالتستان، به وجود آورد که البته این وضعیت در حالی شکل خواهد گرفت که چین به تعهدات اصلی خود نسبت به توسعه کریدور پایبند باشد(14). اما با افزایش نارضایتی ها و گسترش حملات تروریستی از جانب داعش خراسان تحت پوشش سازمان آزادی بخش بلوچستان، از اجرای پروژه کریدور اقتصادی مشکلات بالقوه ای پیش روی دولت های پاکستان و چین قرار گرفته است که مشخصا این وضعیت برای اقتصاد پاکستان وضعیت بحرانی را به دلیل افزایش بدهی های خارجی به وجود می آورد. البته عواملی نظیر مذاکرات طالبان افغانستان با امریکا و سایر کشورهای ذی نفع، توافق های پاکستان و ایران برای مقابله با تروریسم فرامرزی و تشدید تنش در روابط هند و پاکستان می تواند شرایط داعش خراسان را در پاکستان تحت تاثیر قرار دهد(15).

جمع بندی

بی تردید گروه داعش خراسان با اعمال خشونت های شدید از یک تشکیلات عقیدتی-مذهبی به یک سازمان تروریستی فاقد یک رهبری متمرکز تبدیل شده است که به نوعی بلاتکلیفی امنیتی را برای دولت های منطقه در خصوص ایجاد محدودیت در قبال حملات تحریک آمیز این گروه رقم می زند. با توجه به تجربیات قبلی و بر خلاف هسته اصلی داعش در عراق و سوریه، داعش خراسان عضوگیری از شبه نظامیان ناراضی داخلی را مدنظر قرار داده تا استخدام، تبلیغات و حملات و خشونت را در سطح محلی انجام دهند. البته این موضوع زمانی تشدید می شود که بازیگران منطقه ای و فرامنطقه ای به منظور پیگیری منافع خود، از این گروه در قالب شرکت های نظامی و ارتش های خصوصی استفاده کنند. به بیان دیگر به نظر می رسد با تشکیل امارت اسلامی و خروج ایالات متحده امریکا و نیروهای ائتلاف از افغانستان، داعش خراسان به شکل یک شرکت نظامی توسط مداخله گران  منطقه ای و فرامنطقه ای اجاره می شود تا فعالیت های خشونت ساز را برای رسیدن به اهداف خاص در منطقه انجام دهد.

با در نظر گرفتن این مسئله، داعش خراسان مستقر در پاکستان از طریق اتحاد با شبه نظامیان محلی مانند لشکر جهنگوی، جناح جماعت الاحرار و سایر افراط گرایان از یک سو فضای عملیاتی را برای اجرای طرح های تخریب گرایانه از جمله تحریک جامعه شیعیان و جدایی طلبان بلوچ مساعد می کنند که نتیجه آن ایجاد مانع در روند اجرای طرح های اقتصادی چین، کشورهای آسیای مرکزی و ایران در پاکستان خواهد بود که مشخصا رقباء فرامنطقه ای از این موضوع ابراز رضایت خواهند کرد. و از طرف دیگر، درگیر کردن پاکستان با افزایش بودجه های نظامی- دفاعی برای مهار تروریسم داخلی ضمن بالارفتن هزینه ها همچنین تضعیف عملکرد اقتصادی و عدم توسعه استانی علاوه بر فساد در بخش های مختلف می تواند درگیری قومی گسترده را در نواحی مرزی شکل دهد و هزینه مضاعفی را بر هند، ایران و افغانستان تحمیل نماید.

واژگان کلیدی: داعش,خراسان, پاکستان,افغانستان, ایران, چین, مریم وریج کاظمی

1-Alex Szokalski,2022, The growing threat of ‘ISIS-K, https://www.policyforum.net/the-growing-threat-of-isis-k/

2- مریم وریج کاظمی(1400) طالبان و شبه نظامیان حزب اسلامی ترکستان، مرکز بین المللی مطالعات صلح. دسترسی در سایت: https://peace-ipsc.org/fa/

3- Tom Hussain,2021, Isis-K escalates terror attacks in Afghanistan and Pakistan in show of resistance against Taliban , https://www.scmp.com

4- Amira Jadoon,2020, Islamic State in Khorasan: Attempting to Absorb Rival Groups, Terrain Analysis, https://newlinesinstitute.org/isis/islamic-state-in-khorasan-attempting-to-absorb-rival-groups/

5- سید احمد فاطمی نژاد(1399) از تروریسم تا ضد تروریسم در پاکستان: سنجش خشونت ورزی، فصلنامه رهیافت های سیاسی و بین المللی، دوره11، شماره4، پیاپی62، صص76-43.

6- رضا سیمبر، دانیال رضاپور، علی اسکندری نسب(1398)، روندهای منطقه ای ایران در قبال بحران امنیتی در افغانستان، فصلنامه سپهر سیاست، سال6، شماره21، صص44-19.

7- https://af.shafaqna.com/FA/35405

8-Alex Szokalski,2022, The growing threat of ‘ISIS-K, https://www.policyforum.net/the-growing-threat-of-isis-k/

9- https://tolonews.com/business/afghanistan-begins-work-casa-1000-power-project

10-https://m.economictimes.com/news/defence/isis-has-66-known-indian-origin-fighters-us-report-on-terrorism/articleshow/88339731.cms

11- https://indianexpress.com/article/world/isis-indian-origin-fighters-report-terrorism-7677981

12-Alex Szokalski,2022, The growing threat of ‘ISIS-K, https://www.policyforum.net/the-growing-threat-of-isis-k/

13- Amira Jadoon,2020, Islamic State in Khorasan: Attempting to Absorb Rival Groups, Terrain Analysis, https://newlinesinstitute.org/isis/islamic-state-in-khorasan-attempting-to-absorb-rival-groups/

14-https://www.ndtv.com/world-news/china-backing-away-from-promises-to-pak-under-economic-corridor-report-2343346

15- سید احمد فاطمی نژاد(1398)، هم سنجی عوامل و موانع موفقیت داعش در پاکستان، فصلنامه مطالعات سیاسی جهان اسلام، سال8، شماره2، پیاپی30، صص74-51.