تهدیدهای قدیم ،اتحاد و چالش های جدید افغانستان

فاطمه خادم شیرازی

پژوهشگرو مدرس دانشگاه

مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

بازگشت طالبان به عنوان قدرت در افغانستان توام با چالش های فراگیر بودن، برخورد با جنگجویان خارجی، اقتصاد و روابط خارجی بود. مهم ترین تهدید برای مشروعیت این رژیم ،چالش های فرقه ای مذهبی می باشد. طالبان برای حفظ انسجام در میان جناح‌های مختلف با شدت ایدئولوژیک و منافع مادی متفاوت، فرماندهان سطح متوسط ​​میادین نبرد ،محافظت از غیرنظامیان به‌ویژه افراد متعلق به گروه‌های قومی و اقلیت‌های مذهبی، با تهدیدات قدیم گروه دولت اسلامی(داعش) روبروست.انفجارهای تروریستی اخیر در مسجد شیعیان مزار شریف علیه نمازگزاران و غیرنظامیان، طالبان را در مقابل مذهب شیعه و فرقة هزاره قرار داده است.آیا طالبان می‌تواند براین چالش های فرقه ای- مذهبی غلبه و قدرت دولت اسلامی را کاهش دهد؟ 

-تهدیدات قدیم، اتحادهای جدید،چالش های جدید

در 20 سال گذشته، زمانی که دولت مورد حمایت غرب در قدرت بود، بارها توسط طالبان و دولت اسلامی  شیعیان مورد هدف قرار گرفتند. در طول تاریخ معاصر افغانستان ، شیعیان از سوی دولت در حاشیه ماندند. اولین اپیزود سیاست ضد شیعه در سال 1892 دولت افغانستان توسط پادشاه عبدالرحمن خان معروف به امیر آهنین اجرا شد تا آن ها را تحت سلطه خود درآورد. دومین موج عمده شیعه ستیزی تحت حمایت دولت از سوی طالبان در دوران حکومت آن ها در دهه 1990 سرچشمه گرفت. طالبان با اعمال خود نشان داده اند که شیعیان را شهروندان درجه دوم افغانستان می دانند.طالبان به دلایل عملی علناً از حمله به شیعیان فاصله گرفته اند و با ایران با اکثریت شیعه رابطه برقرار کرده اند.. با این حال، در مناطق تحت کنترل طالبان، شیعیان مورد آزار و اذیت و حمله قرار گرفته اند.(1)

این حملات ثابت میکند یک چالش امنیتی غیر قابل حل برای دولت مذهبی افغانستان وجود دارد. فعالیت فزاینده داعش در افغانستان نشانه روشنی است که جهادی ها می توانند به تهدیدی فزاینده برای طالبان، کشورهای همسایه و سراسر جهان تبدیل شوند.طالبان با گروه های مختلفی برای تثبیت قدرت متحد شده است. 

یکی از متحدین قدیم طالبان القاعده  است که ،علیرغم تلاش های نظامی سیستماتیک آمریکا و ناتو، در بیست سال گذشته توانسته با ساختار کشسان  و حمایت این سازمان از قبایل پشتون در امتداد مرز افغانستان و پاکستان زنده بماند. دولت اسلامی استان خراسان، طالبان و القاعده در افغانستان را از نظر نظامی و ایدئولوژیکی به چالش کشیده است.

گروه های وابسته به داعش در وضعیت متفاوتی با القاعده قرار دارند، به این دلیل که هسته اصلی داعش به شدت با طالبان و القاعده مخالفت می کند. از این رو، این شاخه ها حتی کمتر احتمال دارد که نشانه های عملیاتی خود را از طالبان بگیرند.(2)

 از طرفی دشمنان قدیم شبکه‌های یعقوب و حقانی در حال حاضر متحدین جدید طالبان شده اند.اما احتمال درگیری بین این جناح‌ها قوی می باشد،چون هر دو تلاش دارند رهبران آینده دولت باشند. لذا آشکارا یکدیگر و دولت کنونی طالبان را به چالش می کشند. بنابراین یک درگیری داخلی در درون طالبان می تواند تضاد خشونت آمیز بین القاعده و دولت اسلامی را تشدید ،و زمینه را برای مداخله نیروهای خارجی ایجاد کند. (3)

اگرچه طالبان و دولت اسلامی هر دو دیدگاه شدید و فوق محافظه کارانه ای از اسلام سنی دارند، گروه دوم در ایدئولوژی خود رادیکال تر و در روش های خود ظالم تر است.در این شرایط، طالبان خود را به عنوان تروریست های خوب معرفی می کنند که با تروریست های بد مبارزه می کنند.(4)

داعش یک گروه سنی مانند طالبان است اما این دو رقیب سرسختی هستند. بزرگترین تفاوت ایدئولوژیکی بین این دو این است که طالبان فقط به دنبال افغانستانی عاری از نیروهای خارجی بودند، در حالی که داعش خواهان یک خلافت اسلامی است.مقامات طالبان اصرار دارند که نیروهای آن ها داعش را شکست داده اند، اما تحلیلگران می گویند که این گروه یک چالش جدید کلیدی – امنیتی برای مشروعیت طالبان است.(5)

برای داعش، وضعیت استراتژیک در افغانستان به ویژه برای مدت طولانی دشوار بود، زیرا مجبور بود در برابر دو مخالف بسیار برتر مقاومت کند. داعش از همان ابتدا با طالبان مبارزه کرد. داعش معتقد است که اکثریت طالبان سلفی نیستند، و ایدئولوژیک بسیار مشکل زا دارند .تداوم داعش در افغانستان ناشی از ساختار داخلی آن است. شاخه های داعش، ائتلاف گروه های مختلف است که عمدتاً از پاکستانی ها، افغان ها و آسیای میانه تشکیل شده است. برای داعش در افغانستان، طالبان دشمن اصلی هستند و به همین دلیل، باید به هر وسیله ای با آنها جنگید. اما در یک برهه زمان تهدید های قدیم  تبدیل به اتحادهای جدید شد.و برای مدت طولانی، هدف اصلی داعش جایگزینی طالبان به عنوان نیروی غالب در شورش علیه دولت افغانستان و متحدان آمریکایی آن بود. از زمان خروج نیروهای بین المللی و به دست گرفتن قدرت توسط طالبان، مبارزه داعش علیه جنبش اسلامی حاکم تحت شرایط بسیار بهبود یافته است.(6)

 داعش تا چند ماه در افغانستان نسبتاً غیرفعال بود، اما در هفته‌های اخیر حملات خود را در افغانستان و پاکستان همسایه افزایش داده است و جوامع مسلمان شیعه را که توسط رادیکال‌های سنی مورد توهین قرار می‌دهند، هدف قرار داده است.(7)

–تهدیدات قدیم ،چالش های خارجی جدید مشروعیت طالبان

مشروعیت و به رسمیت شناختن عوامل مهمی برای هر حکومتی است که می تواند در نظام بین المللی مشارکت کند. به رسمیت شناختن یک دولت چندین مزیت مهم مانند فراهم کردن زمینه برای پذیرش نمایندگان به عنوان دیپلمات، امکان انعقاد معاهدات، دریافت بسته های کمک و توسعه و دسترسی به دارایی های دولتی در خارج از کشور را ممکن میسازد. طالبان آگاه است که بدون مشروعیت و به رسمیت شناختن مناسب خارجی، نمی‌تواند به طور مؤثر برای جلب حمایت افغان‌ها یا ایجاد یا پیوستن به ترتیبات همکاری با سایر دولت‌ها برای رسیدگی به طیف وسیعی از مسائل دفاعی و اقتصادی مانور دهد. (8)

اقدامات تروریستی اخیر نشان دهنده چالش عظیمی است که داعش برای مشروعیت طالبان ایجاد کرده است. کمبود بودجه، پرسنل و ساختار سبب شده دولت قادر به اعمال کنترل مؤثر بر تمام قلمرو افغانستان نباشد. این کمبودها به داعش اجازه داده تا فعالیت های تروریستی خود را فراتر از افغانستان گسترش دهد.در حال حاضر گروه تروریستی استان خراسان قویترین شاخه داعش در جهان است.(9)

در حکومت طالبان، افغانستان می تواند به پناهگاه امن تروریست هایی تبدیل شود که قادر به حملات علیه کشورهای همسایه  و متحدین آمریکا در منطقه شود.در گزارش سال 2021  تیم سازمان ملل که بر طالبان نظارت می‌کند، اعلام کرد این گروه روابط قوی با القاعده دارد.در حال حاضر بین دویست یا پانصد جنگجوی القاعده در افغانستان هستند و رهبران آن در مناطقی در امتداد مرز افغانستان و پاکستان مستقر هستند. بسیاری از اعضای کابینه موقت طالبان قبلاً با القاعده کار می کردند،و تا به امروز روابط خود را حفظ کرده اند.(10)

از سال 2021، تعداد زیادی از جنگجویان خارجی از خاورمیانه، آسیای مرکزی و پاکستان به افغانستان رفته اند اگر داعش به رشد خود ادامه دهد، نه تنها به عنوان یک تهدید برای افغانستان باقی خواهد ماند، بلکه فعالیت های خود را به کشورهای همسایه نزدیک نیز گسترش خواهد داد. پاکستان، ازبکستان و تاجیکستان نامزدهای اصلی هستند، زیرا تعداد قابل توجهی از جنگجویان داعش در افغانستان از این سه کشور هستند و داعش در نزدیکی مرزهای این کشورها پایگاه دارد. (11) 

از زمانی که طالبان قدرت را به دست گرفتند، تنها دستاوردی که آن ها به آن افتخار می کنند بهبود امنیت است.اگر طالبان نتواند داعش را مهار کند، مانند دولت قبلی شکست خواهد خورد.(12) سازمان‌های اطلاعاتی در سراسر جهان هشدار می‌دهند که حکومت طالبان در افغانستان به شکل بنیادی گروه‌های تروریستی و شبه‌نظامی را در جنوب آسیا و سراسر جهان تغییر می‌دهد.اگر طالبان در حال برنامه ریزی برای سرکوب هسته های داعش- خراسان، وابسته به دولت اسلامی در افغانستان باشند، ممکن است توانایی های مناسبی نداشته باشند.(13) 

بنابراین، طالبان با یک معضل اتحاد و چالش مواجه است. اگر آن ها به فراخوان های خارج از کشور توجه کنند و یک سیاست میانه رو در داخل کشور ترویج کنند، شورشیان جهادی می توانند به جنبش پشت کنند و ثبات رژیم جدید را به خطر بیندازند. از سوی دیگر، اگر آن ها یک خط ایدئولوژیک آشکارتر را دنبال کنند، احتمالاً جذب کمک از خارج غیرممکن خواهد بود و وضعیت اقتصادی فاجعه بار خواهد شد. از سوی دیگر موقعیت قوی سازمان حقانی در دولت جدید را می‌توان نشانه‌ای از(14)جنگ قدرت و تحول در میان جناح‌های رقیب طالبان در ساختارهای حاکم  و یک چالش جدی برای مشروعیت طالبان دانست. ائتلاف ناآرام شبکه حقانی در رده های بالای دولتی که با القاعده ارتباط تنگاتنگی دارند، به طور فزاینده‌ای شبیه به دو عقرب در یک بطری، متخاصم، سرزمینی و مرگبار می‌شود.(15)

دولت اسلامی خراسان نیز مکرر به اقلیت هزاره شیعه در افغانستان حمله می کند ،و در صدد برانگیختن جنگ سنی و شیعه در افغانستان است. اگر طالبان نتواند این حملات را کنترل کند، ایران می‌تواند برای فعال کردن واحدهای فاطمیون در افغانستان تلاش کند. فاطمیون مبارزان شیعه افغانی هستند که تعداد آنها به ده ها هزار نفر می رسد. به نظر می رسد تهران در حال بررسی چند گزینه اصلی برای اجتناب از بی ثباتی خطرناک در افغانستان و پیشبرد منافع خود در آنجا است. ایران یکی از اهداف احتمالی گسترش داعش است. این کشور به ویژه برای این منظور مناسب است، زیرا جنبش طالبان تا کنون روابط خوبی با تهران داشته است و داعش می تواند با حمله به اهداف ایرانی خود را از طالبان متمایز کند. طالبان می تواند با جذب کمک کنندگان ضد شیعه در پاکستان و کشورهای عربی خلیج فارس برای چنین استراتژی از حمایت مالی برخوردارشود.

علاوه بر این، یک داعش قوی تر در افغانستان نیز تهدید بزرگ تری برای اروپا به شمار می رود. در اوایل سال‌های 2017-2018، شواهد فزاینده‌ای مبنی بر عزیمت نیروهای اروپایی به هندوکش برای پیوستن به داعش وجود داشت.

از سال 2015، سازمان مرکزی دولت اسلامی در عراق و سوریه رویکردی نوآورانه برای حملات تروریستی از راه دور ایجاد کرده اند. برای داعش، حملات تروریستی که توسط این سازمان هدایت و رهبری می‌شوند، این مزیت را دارند که مؤثرتر از حملات متعارف تک عاملی هستند، اگرچه پیشگیری از آن دشوار است، اما به ندرت قربانیان زیادی می دهند.داعش چون از سال 2016 تمام قلمروهای خود را در خاورمیانه از دست داده است.  برای انجام موفقیت آمیز حملات از راه دور، به سایتی نیاز دارد که بتواند شبکه ای از تماس های بین المللی را ایجاد ،تا نیروهای جوان جدید را جذب کند. لذا هیچ کجا شرایط برای انجام این کار بهتر از افغانستان نیست.(19) در واقع، ایران مشتاق حفاظت جوامع شیعه در افغانستان هست.با توجه به این که ایران و طالبان در گذشته به جنگ علنی نزدیک شده اند ، نمی توان احتمال اصطکاک را نادیده گرفت.

References

واژگان كليدي: داعش, حقاني, فاطميون, تهدیدهای قدیم ,اتحاد ,چالش های جدید ,افغانستان

1-https://thediplomat.com/tag/sectarian-violence-afghanistan/

2-https://www.crisisgroup.org/global/how-islamist-militants-elsewhere-view-talibans-victory-afghanistan

3-https://www.thecairoreview.com/global-forum/afghanistan-and-the-new-taliban/

4-https://www.washingtonpost.com/world/2022/04/22/afghanistan-isis-arrest-attacks-security/

5-https://www.aljazeera.com/news/2022/4/22/explosion-at-afghan-mosque-kills-or-wounds-dozens 6https://www.swp-berlin.org/10.18449/2022C12/

7-https://abcnews.go.com/International/wireStory/afghan-group-claims-series-bombings-targeting-shiites-84239001

8-https://www.airuniversity.af.edu/JIPA/Display/Article/2891270/legitimacy-and-international-development-in-a-taliban-dominated-afghanistan/

9- Previous issue number2

10-https://www.cfr.org/backgrounder/taliban-afghanistan

11- Previous issue number5

12- Previous issue number4

13-https://www.voanews.com/a/how-afghanistan-s-militant-groups-are-evolving-under-taliban-rule/6492194.html

14- Previous issue number10

15-https://www.mei.edu/publications/talibans-religious-roadmap-afghanistan

16-https://www.brookings.edu/blog/order-from-chaos/2021/08/31/will-the-taliban-regime-survive/ 

17- Previous issue number8

18- Previous issue number3

19- Previous issue number13