رویکرد هند به تحولات نوین در غرب آسیا

دکتر مریم وریج کاظمی

پژوهشگر مسائل ژئوپلیتیک

مرکز بین المللی مطالعات صلح- IPSC

روابط هند و منطقه غرب آسیا از دیرباز بر سه عنصر نیروی انسانی، وجوه ارسالی و نفت استوار بوده است. بدین ترتیب غرب آسیا یکی از موفق ترین مناطق برای دیپلماسی هند در دهه گذشته به شمار می آید و هر گونه تنش و درگیری در این منطقه می تواند بر نیازهای اقتصادی و استراتژیک هند تأثیرات منفی بر جا بگذارد. با توجه به اینکه هند، سومین واردکننده و مصرف کننده بزرگ نفت در جهان، بخش قابل توجهی از خرید نفت خود را از منطقه غرب آسیا وارد می کند اهمیت ژئواکونومیک این منطقه برای هند بسیار فوق العاده می باشد و همواره دولت های متوالی این کشور با درک کامل تأثیرات ژئواکونومیک و ژئوپلیتیک منطقه غرب آسیا بر تجارت و اقتصاد خود، همکاری های توسعه ای و تصمیمات دیپلماتیک و تجاری را اتخاذ کردند. از این رو، روابط سیاسی و امنیتی قوی تر با غرب آسیا در جهت ارتقاء برنامه تعامل استراتژیک در دستور کار هند قرار داشته است. کریدور اقتصادی هند-خاورمیانه-اروپا، روابط اقتصادی طولانی مدت هند با کشورهای شورای همکاری خلیج فارس همراه با روابط آن با عراق و ایران بر اهمیت استراتژیک غرب آسیا برای هند افزوده است و دلایل قوی برای نقش بیشتر در غرب آسیا به این کشور می دهد(1).

با این حال ناآرامی و بحران در غرب آسیا برای هند بسیار نگران کننده است.با تشدید تنش ها میان اسرائیل و ایران، هند خواستار کاهش فوری خصومت ها شد(2). دهلی نو با ایران و اسرائیل شریک است و منافع استراتژیک متنوعی در غرب آسیا دارد. هند به غیر از داشتن روابط دیپلماتیک طولانی با هر دو کشور، منافع تجاری قابل توجهی در هر دو کشور دارد. هند به غیر از مواد شیمیایی و دارویی صادرکننده عمده برنج، چای و شکر خام به ایران است. ایران نیز تا سال 2019  یکی از بزرگترین صادرکنندگان نفت به هند بود. پس از تحریم‌ها در سال 2019، این روند کند شده است، اما می‌تواند دوباره افزایش یابد. 

رابطه هند با اسرائیل، به ویژه در چارچوب شراکت« I2U2»،کنجکاوی زیادی را در میان ناظران ایجاد کرده است. همچنین شرکت‌های هندی چندین منافع تجاری مستقیم در اسرائیل دارند. مهمتر از همه، در ماههای اخیر «Reliance Industries » نیز علاقه خود را برای خرید« Tower Semiconductors of Israel»، یک بازیگر کلیدی در بخش نیمه هادی ها که به سرعت در حال رشد است، ابراز کرده است. لازم به ذکر است شرکت های هندی در ماه های اخیر سرمایه گذاری زیادی در زنجیره تامین نیمه هادی ها انجام داده اند. از این رو با افزایش تنش ها در غرب آسیا با محوریت ایران و اسرائیل سهام قابل توجه شرکت های هندی مستقر در اسرائیل تحت تاثیر شرایط جنگی قرار می گیرند و آسیب پذیر می شوند(3).

اما نگرانی بزرگتر در مورد توسعه بندر چابهار در استان بلوچستان ایران است که به طور مشترک توسط هند و ایران در حال توسعه می باشد. هنگامی که هند به بندر چابهار در ایران دسترسی پیدا کند، هزینه های تجارت با ایران و خاورمیانه را کاهش می دهد. مهمتر از آن، این کشور یک مسیر تجاری بسیار مهم را از طریق جاده به افغانستان، ارمنستان، یونان، ترکیه و حتی روسیه باز خواهد کرد، و ادامه خصومت و بحران می تواند موانعی را در این زمینه به وجود آورد.

 در مجموع در سال 2022-2023، صادرات هند به اسرائیل 8.45 میلیارد دلار و واردات دهلی نو از اسرائیل 2.3 میلیارد دلار بود که مازاد تجاری 6.13 میلیارد دلاری را به نفع هند برجای گذاشت.تجارت هند و اسرائیل در پنج سال گذشته دو برابر شده است، در حالی که ارزش تجارت هند و ایران در همان دوره کاهش داشت.

به هر حال تنش ها در غرب آسیا که هم اینک بین ایران و اسرائیل داغ است موجب افزایش بحران در منطقه دریای سرخ می شود و فشار بیشتری بر هند وارد می کند. چرا که کشتی‌هایی که از ایالات متحده آمریکا و اروپا می‌آیند باید مسیر طولانی‌تری شاخ آفریقا به هند را طی کنند. این امر به معنای تاخیر در برنامه‌های تحویل، هزینه‌های حمل و نقل بیشتر به دلیل طولانی‌تر بودن مسیر و حق بیمه بالاتر به دلیل مسیرهای طولانی‌تر و ریسک‌های ژئوپلیتیکی بالاتر برای هند است. همه اینها احتمالاً قیمت نفت خام  را در سطوح بالا نگه می دارد. 

ضمن اینکه تشدید تنش ها می تواند بر صنایع مصرف کننده نفت هند از جمله صنایعی مانند لاستیک، رنگ، لوازم بهداشتی و مواد شوینده نیز تاثیر بگذارد. در این حالت، قیمت های بالاتر نفت خام به هزینه های ورودی بالاتر برای شرکت های تولید کننده تبدیل می شود و صنایع نمی تواند هزینه های بیشتری را بر مشتریان خود تحمیل نماید و با ضرر و زیان های زیادی روبرو خواهند شد(4).

همچنین شرکت های کالاهای سرمایه ای احتمالاً شاهد کاهش سرعت اجرای سفارش در منطقه شورای همکاری خلیج فارس خواهند بود. هر گونه درگیری طولانی مدت در منطقه به این معنی است که جریان تجاری و اجرای آن در منطقه تحت تأثیر قرار می گیرد. به هر حال در صورت تشدید تنش ها احتمالاً تعداد زیادی از صنایع آسیب خواهند دید و این خبر خوبی برای اقتصاد هند نخواهد بود. 

لازم به ذکر است در صورت هرگونه بحران و درگیری در غرب آسیا، ممکن است هند مجبور شود جانب یک طرف را بگیرد که این وضعیت چندان راحت نخواهد بود. البته، هند همیشه در مسیر میانه یا موضع خنثی قرار داشته است.

از سوی دیگر در سال های اخیر دو تحول مهم بر نزدیکی فزاینده بین هند و منطقه غرب آسیا تأکید می کند. اولین مورد، گذار اقتصادهای خلیج فارس از وابستگی آنها به هیدروکربن ها است. این تغییر به طور طبیعی هند را با میلیون ها نفر به عنوان بازاری جذاب برای صنایع نوظهور در کشورهای حاشیه خلیج فارس قرار می دهد. مورد مهم دوم سرمایه گذاری کشورهای حاشیه خلیج فارس در بخش کشاورزی هند است که نقش مهمی در تضمین امنیت غذایی منطقه خلیج فارس ایفا خواهد کرد. ضمن اینکه در سال های اخیر هند و اغلب کشورهای غرب آسیا زمینه های مشترکی برای همکاری در مبارزه با تروریسم و افراط گرایی مذهبی پیدا کرده اند(5).

چشم انداز 

هند در نظر دارد یک قدرت برتر جهانی باشد. از این رو طی سال های اخیر تلاش زیادی برای برتری هژمونی از طریق عضویت در اتحادهای امنیتی-نظامی و گسترش روابط اقتصادی و تجاری با اغلب کشورها از جمله کشورهای غرب آسیا انجام داده است که مهمترین آن پروژه کریدور هند-خاورمیانه-اروپا می باشد. بدین ترتیب هند برنامه‌های منطقه‌ای را در چارچوب گفتگوهای اقتصادی-تجاری و نفوذ سیاسی در غرب آسیا به پیش خواهد برد و تنش های مضر در این منطقه را برای تغییر موازنه قدرت خود در قاره آسیا به ضرر منافع اش در نظر می گیرد. از این رو برای کاهش بحران های آتی در منطقه غرب آسیا، هند توازن قدرت دیپلماتیک و اقتصادی را به سمت ثبات و مدیریت بحران پیگیری خواهد کرد، به هر حال ثبات منطقه برای هند بیشترین اهمیت را دارد زیرا رقابت پرهزینه است، ضمن اینکه بهره مندی از بازار بزرگ منطقه با بهبود روابط بین کشورها میسر است اگرچه موانع قابل توجهی برای غلبه بر درگیری و تنش در این منطقه وجود دارد.

کلید واژگان: هند، اسرائیل، ایران، غرب آسیا، اقتصاد و تجارت، مریم وریج کاظمی

1. https://mei.nus.edu.sg/publication/insights-india-middle-east-relations/
2. https://indianexpress.com/article/explained/iran-attack-israel-india-strategy-diplomacy-9269223/
3. https://www.reuters.com/world/india-will-decide-policy-step-once-impact-iran-israel-conflict-understood-2024-04-15/
4. https://www.indiainfoline.com/blog/what-the-iran-israel-conflict-means-for-the-indian-economy
5. https://indianexpress.com/article/explained/explained-economics/india-israel-iran-trade-oil-prices-tensions-9277472