مریم وریج کاظمی
کارشناس مسائل سياسي
مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC
در سالهای اخیر یونان به تدریج جایگزین ترکیه به عنوان شریک اسرائیل شده است. با این حال ترکیه مایل نیست که از نقش اصلی خود در شرق مدیترانه چشم پوشی کند و اهداف خود را ادامه میدهد. از سوی دیگر تمایل به مقابله با نفوذ ترکیه در منطقه مدیترانه شرقی زمینه مناسبی را برای ایجاد اتحاد بین قبرس، مصر، یونان و اسرائیل ایجاد کرده است.
در این سناریوی عدم اطمینان ممکن است که روند افزایش تنش ادامه داشته باشد و فقط در چند ماه نقشه ژئوپلیتیک کاملاً تغییر کند. ترکیه ، اسرائیل یا یونان ، مصمم هستند که از منافع خود دفاع کنند ، حتی اگر این به معنای تبدیل توافق نامه های چند سال گذشته به کاغذی بی ارزش باشد. از سوی دیگر نزدیک شدن اسرائیل و ترکیه می تواند آینده این روابط سه جانبه را به خطر بیندازد. اما اسرائیل ، به نوبه خود در حال بررسی این مسئله است که حداقل تا حدی همکاری با ترکیه را امکان پذیر سازد. این همکاری اصولاً به منافع مشترک دو کشور در خنثی سازی حزب الله در سوریه اشاره دارد. با این حال ، اظهارات اخیر رئیس جمهور اردوغان مبنی بر اینکه وی قصد دارد مسجد الاقصی را پس از تبدیل ایاصوفیه به مسجد آزاد سازی کند و یا اعتراض وی به احتمال اعمال حاکمیت اسرائیل بر مناطقی از کرانه باختری اوضاع را پیچیده تر می کند. بر این مبنا کارشناسان امنیتی معتقدند ترکیه به طور فزاینده ای به تهدیدی برای اسرائیل تبدیل شده است. با این حال با پاندمی ویروس کرونا اسرائیل به ترکیه کمک کرد تا محموله ای از کمک های پزشکی را به کرانه باختری اشغالی و نوار غزه محاصره شده تحویل دهد. البته این دو کشور روابط خود را با تهدید مشترکشان در درگیری سوریه تقویت کرده بودند به اعتقاد مقامات اسرائیل تأمین گاز طبیعی در شرق مدیترانه و سوریه دو مسئله ای است که می تواند این همکاری را ارتقا بخشد.
ترکیه در شرایطی که با آشفتگی اقتصادی داخلی و ظهور مخالفان سیاسی جاه طلب روبرو است ، خطرات جدی ژئوپلیتیکی را به جان خریده است و اقدامات این کشور مورد انتقاد بین المللی قرار می گیرد.از سوی دیگر کم اهمیتی مسائل مدیترانه شرقی برای ایالات متحده امریکا رویکردی جدیدی را برای بلند پروازی ترکیه بوجود آورده است. ترکیه معتقد است که توانمندی منطقه ای خود – علیرغم هزینه های سیاسی و اقتصادی – فضای بیشتری برای معامله با شرکای خود فراهم می کند. آنکارا اولویت های سیاست خارجی واشنگتن و تغییر توجه به آسیا را درک کرده است. این کشور در حالی که به امید بهره مندی از ظهور قدرتهای دیگر – به ویژه روسیه و چین – و بازیگران منطقه ای مانند ایران چشم دوخته، به دنبال تغییر و تحول بنیادین در صنعت نظامی و مانورهای عملیاتی فرامرزی خود است؛ این در حالیست که ترکیه در سالهای اخیر چندین نوع هواپیمای بدون سرنشین تولید کرده و در درگیری های سوریه و لیبی به کار گرفته که نقش مهمی در نظارت و عملیات جنگی در منطقه دارند. به موازات جنگ های داخلی در سوریه و لیبی و بازی قدرت بین ایالات متحده امریکا و روسیه ، درگیری های اسرائیل و فلسطین و نفوذ ژئوپلیتیکی ایران در منطقه ، ترکیه از فرصت استفاده کرده و در حال ایفای نقش جدید خود به عنوان بازیگر جدید منطقه ای است. از این رو حضور ترکیه را در لیبی مشاهده می کنیم البته ترکیه برای حمایت از فعالیت هایش در لیبی روی روابط خوب با ایتالیا حساب کرده و روابط نظامی خود را با مالت تقویت می کند. در همین زمان ، ترکیه در جبهه های مختلف با مصر پس از اخوان اختلافات جدی دارد.توافقنامه همکاری نظامی با آلبانی، عملیات حفاری در آبهای قبرس و اعلامیه هایی که ترکیه قصد دارد در آب های یونان نیز حفاری کند از موارد دیگر تقویت نفوذ منطقه ای ترکیه است.
در شرق مدیترانه جنگ پنهان که اغلب به عنوان جنگ گاز توصیف می شود در حال شتاب گرفتن است. زمانی که قیمت ها به دلیل ضعف تقاضا و عقب نشینی سرمایه گذاران در رکود باقی می مانند ، زمان عجیب و غریب برای جنگیدن به نظر می رسد. تخمین ها در مورد منابع انرژی در مدیترانه شرقی از دیدگاه کشورهای منطقه ارزش جنگیدن را دارد. ترکیه در اواخر سال 2019 توافق نامه EEZ را با دولت ملی لیبی در طرابلس و اخیراً یونان با مصر امضا کرد. توافق ترکیه و لیبی حاکی از آن است که حتی بزرگترین جزیره یونان یعنی کرت دارای فلات قاره نیست. توافق EEZ ترکیه و لیبی ، نشان می دهد که رابطه درگیری گاز با جنگ داخلی لیبی چقدر نزدیک است. از سوی دیگر امارات متحده عربی نیز در لیبی مداخله می کند و آشکارا مسئولیت حمله پایگاه هوایی اخیر در غرب لیبی را که در آن هواپیماهای بدون سرنشین ترکیه انجام دادند را بر عهده گرفت.در این راستا سکوت اسرائیل در مورد توسعه طلبی ترکیه را می توان در توافق صلح امارات متحده عربی با اسرائیل مشاهده کرد. از طرف دیگر سفر امانوئل مکرون به بیروت به هیچ وجه به اندازه انفجاری که پایتخت لبنان را ویران کرد تصادفی نبود. فرانسه به شدت خواهان کمرنگ کردن حضور ترکیه در مدیترانه شرقی است و از تمام توان خود برای این مهم استفاده می نماید. شاید انفجار بیروت را یک پیام روشن برای آغاز کشمکش های فرانسه و ترکیه بتوان تلقی کرد. فرانسه اکنون توافقنامه های نظامی با امارات ، یونان ، قبرس و مصر دارد که همگی در جهت مهار اقدامات بر علیه اعضای ناتو و اتحادیه اروپاست.در حالی که آلمان در تلاش است تا در تقابل یونان و ترکیه به تعادل برسد، واشنگتن که به طور سنتی ضامن صلح بین رقبای ناتو دریای اژه است ، تقریباً کاملاً ساکت بوده است. این احساس وجود دارد که همه احزاب امریکایی می خواهند از این امر به عنوان تبلیغات قبل از انتخابات ایالات متحده استفاده کنند.
با این تفاسیر برخی از مفسران معتقدند ترکیه در حال پیگیری استراتژی میهن آبی blue homelandکه به شرق مدیترانه اشاره دارد، توسط هژمونی نیروی دریایی خود است اما ترکیه ادعا می کند موقعیت دفاعی به خود گرفته نه توسعه طلبانه. با این وجود ، قاطعیت حضور ترکیه در دریای مدیترانه به طور طبیعی دشمنان بالقوه خود را تقویت می کند؛از جمله یونان ، قبرس ، مصر ، فرانسه و همچنین عراق جایی که نیروهای ترکیه در حال انجام عملیات گسترده ای علیه کردهای جدایی طلب PKK هستند. با توجه به اینکه هرگونه تحول و درگیری در جنوب اروپا که مشرف به دریای مدیترانه شرق است بر کل قاره اروپا تاثیرگذار می گذارد و دو کشور یونان و ترکیه به عنوان چالش برانگیزترین کشورها برای اتحادیه اروپا به دلیل تهدید به باز کردن دروازه های خود به روی بیش از سه تا چهار میلیون پناهنده به سوی اروپا، همواره مورد انتقاد کارشناسان امنیتی این قاره قرار داشتند، می توان اینطور اظهار کرد که هرگونه درگیری بین دو کشور، اتحاد کشورهای قاره اروپا را به فروپاشی نزدیک تر می سازد. با این حال در طی سالهای آینده تسلط بر سر سوخت های فسیلی رقابت های منطقه ای در مدیترانه شرقی را دامن می زند و با عقب نشینی ایالات متحده امریکا و شکاف اتحادیه اروپا بر سر ترکیه ، زمینه برای بی ثباتی بیشتر در منطقه مدیترانه شرقی فراهم خواهد شد.
کلید واژگان: مدیترانه شرقی،ترکیه،یونان، اسرائیل، درگیری ، مریم وریج کاظمی.
