مرکز بین المللی مطالعات صلح-IPSC

اخیرا پوتین برای دیدار با همتای آذربایجانی در چارچوب روابط دو جانبه، مناسبات سیاسی، اقتصادی و نظامی خود به باکو سفر کرد. در جریان سفر ولادیمیر پوتین به باکو، سرگئی لاوروف وزیر خارجه، سرگئی شایگو وزیر دفاع، آلکساندر نوواک وزیر انرژی، ولادیمیر پوچاکوف وزیر حوادث غیرمترقبه، ماکسیم سوکولوف وزیر حمل و نقل و آلکسی اولوکایف وزیر توسعه اقتصادی روسیه، پوتین را همراهی کردند. در این حال با توجه به بروز چالش هایی در یک سال گذشته روابط و همچنین نزدیکی این سفر به انتخابات ریاست جمهوری در آذربایجان گفتگویی با دکترمیر قاسم مومنی کارشناس مسائل جمهوری آذربایجان داشته ایم:

واژگان کلیدی: سفر پوتین به باکو ، آینده روابط روسیه و جمهوری آذربایجان، امتیازگیری روسیه از جمهوری آذربایجان، روابط روسیه و امریکا، رقابت مسکو و واشنگتن در قفقاز، آینده  همکاری‌های بین آذربایجان و روسیه

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در پایان مذاکرات رهبران روسیه و جمهوری آذربایجان که به صورت گسترده برگزار شد پنج سند دوجانبه به امضای طرفین رسید. نگاه باکو به اهمیت سفر پوتین به باکو چیست؟

روابط روسیه و آذربایجان در بعد از فروپاشی با تنش های فراوان روبرو بود و روسیه علی رغم اعلام همکاری با باکو از موضع ارامنه حمایت کرده و از اشغال قره باغ سخن نمی گوید. در این حال مساله قره باغ حل نشده است و عملا گروه مینسک هم نتوانسته بعد از 18 سال مساله را حل کند. در نگاه باکو روسیه به عنوان شریک قابل اطمینانی نیست و در محافل سیاسی آذربایجان نیز مسکو را حامی دولت خود خوانده قره باغ می دانند. همچنین گروه های طرفدار امریکا در آذربایجان خواهان تعلیق روابط و یا کاهش روابط با مسکو هستند. در مقابل جناح سنتی در باکو تلاش می کند روابط با مسکو را حفظ کند و توسعه دهد. در این حال دولت باکو تلاش داشته است تا به نوعی با روس ها تعامل داشته باشد. چرا که هر گونه تنش در روابط روسیه با آذربایجان را به زیان مردم می داند. اکنون هم در مذاکرات رهبران روسیه و آذربایجان نقش اول را مذاکرات صلح قره باغ و ترانزیت و نفت از آسیای مرکزی و قفقاز به خارج تشکیل می دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: در بعد اقتصادی به گفته سفیر روسیه در باکو ولادیمیر دوراخین حجم روابط تجاری میان دو کشور در سال گذشته میلادی یعنی در سال ۲۰۱۲ به سه میلیارد دلار رسیده است. بعد اقتصادی روابط دو جانبه تا چه میزانی است

اکنون در حوزه اقتصادی از سر گیری فعالیت خط لوله باکو – نوروسیسک، لغو ممنوعیت فروش اسلحه به آذربایجان بین دو کشور توافق حاصل شده است.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: مسکو که قبلا نقش مهمی در تامین تسلیحات جمهوری آذربایجان ایفا می‌کرد و پایه‌ تسلیحات ارتش جمهوری آذربایجان روسی است. در این حال با توجه به وجود برخی گمانه زنی ها آیا هدف ولادیمیر پوتین از سفر به جمهوری آذربایجان می تواند مربوط به تاسیس پایگاه سری نیروی هوایی در جمهوری آذربایجان می‌باشد؟

درست است اکنون روابط دو سویه خوب است، اما در موضوع روابط امنیتی و اطلاعاتی آذری ها بیشتری تاکید را بر روابط با غرب، اسرائیل  و امریکا داشته اند و با این محور تبادل اطلاعاتی داشته و روس ها را قابل اطیمنان نمی دانند. اصل واقع بینانه آن است که آذری ها  روس ها را  طرف درگیری خود در مساله قره باغ می دانند تا زمانی که مساله قره باغ حل نشده باشد باکو هر چند در تعارفات سیاسی و قراردادهای  مختلف به این امر توجه می کنند اما در مساله  نظامی و تسلیحاتی روابط نظامی و امنیت جدی با مسکو نخواهد داشت. از سوی دیگر پایگاه نظامی روسیه در آذربایجان در قبال رقابت هایی حوزه  نفوذ امریکا و ناتو با روسیه در آذربایجان مطرح است و امریکایی ها هم بدان اجازه نمی دهند. روسیه از دوران شوروی ایستگاه راداری قبله را داشته اند، اما تاریخ آن تمام شده است اما ایجاد پایگاه نظامی روسیه در آذربایجان با توجه به عدم حل مساله قره باغ امکان پذیر نیست. مگر اینکه این طرح به امنیت ملی آذربایجان ربط نداشته باشد. همچنین در صورتی این طرح قابل اجرایی است که طرح مشترکی بین روسیه و امریکا باشد و آذری ها به انجام آن راضی باشند.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: انجام سفر پوتین در آستانه انتخابات ریاست جمهوری آذربایجان از نگاه برخی آن است که روسیه می خواهد صرفا با الهام علی اف کار کند. از سوی دیگر  ما در  ماه های گذشته با تشکیل «اتحادیه ی میلیاردرها» و تهدید مقامات رسمی باکو به تغییر حکومت این کشور از طرف کرملین روبرو بوده ایم. آیا سفر اخیر میتواند «چراغ سبزی» از سوی کرملین به جمهوری آذربایجان برای ریاست جمهوری مجدد الهام علیف باشد؟

در جمهوری آذربایجان هم حاکمیت فعلی و هم عمده مخالفان به نوعی وابسته به غرب هست و غرب در حاکمیت نقش مهمی دارد. یعنی بیشتر مخالفان هم با دولت مخالف هستند و هم با غربی ها میانه خوبی دارند. سفر پوتین به باکو می تواند نوعی امتیازگیری روسیه در استفاده از پتانسیل خود در آذربایجان باشد. یعنی روس ها به خوبی از این مساله بهره برند. روس ها استاد امتیازگیری در فرصت های لازم و مواقع بحرانی هستند. یعنی روسیه تلاش می کند از کاهش محبوبیت علی اف در آذربایجان، نو قدرت گیری و سازماندهی شدن مخالفان و حمایت برخی از کشورهای غربی از مخالفان بهره برد و حمایت مسکو از دولت فعلی علی اف می تواند امتیاز مثبتی برای روسیه باشد و کرملین در حوزه فروش تسلیحات، مساله روابط باکو با غرب ، قره باغ و… امتیازاتی بدست آورد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: اظهارات انتقادی باراک اوباما در مورد پوتین و ماجرای اسنودن در روابط  مسکو  واشنگتن  چه تاثیری در روابط مسکو و باکو دارد؟

رقابت مسکو  واشنگتن در قفقاز وجود داشته و اکنون بیشتر شده است. موضوع انرژی هم برای روسیه و هم برای آذربایجان مساله ای حیاتی است. دولت آذربایجان هم در میان این دو رقیب در حال دادن امتیاز هم به  امریکایی ها و هم روس ها است. چرا که این مساله به بقای حاکمیت فعلی وابسته است. همچنین بقای حاکمیت فعلی به مساله قره باغ هم بسته است. در این حال اکنون نیز توافق امریکا و روسیه در مورد پایگاه های نظامی، انرژی و امنیت قفقاز و… تعیین کننده است. به عبارتی دولت آذربایجان مسئول اجرای این توافقات است نه مسئول سیاست گذاری در این حوزه ها. 

مرکز بین المللی مطالعات صلح: برخی در مسکو  براین نظرند که تضمین تمامیت ارضی آذربایجان  در دستان آمریکا و ترکیه نیست بلکه تنها در دست مسکو است. اگر روسیه موضع خود را در این خصوص تغییر دهد لازم خواهد بود آذربایجان برای همیشه تمامیت ارضی خود را فراموش کند. در این حال آیا حمایت مسکو از اقلیت های قومی لزگی ها و تالشی ها می تواند اهرم فشار مهمی بر باکو باشد؟

اینکه امنیت ملی آذربایجان در دست روسیه باشد دیگر موضوعیت ندارد چرا که روس ها خود درگیر مسائل داخلی خود بوده و در مناطقی مانند چچن با بحران روبرو هستند. یعنی روسیه هر چند هژمونی و نفوذ ویژه ای در آذربایجان دارد، این نفوذ نفوذی نیست که بتواند کلیت  تمامیت ارضی آذربایجان را از بین برد. چرا امریکایی ها و اروپایی ها به شدت از باکو حمایت می کنند و حضور آنها در چند سال گذشته نهادینه شده است. لذا روسیه نمی تواند موجودیت آذربایجان را تغییر دهد.

مرکز بین المللی مطالعات صلح: الهام علی اف در کنفرانس مطبوعاتی مشترک خود با ولادیمیر پوتین به خبرنگاران اعلام کرد، مسکو و باکو درصدد توسعه همکاری‌های خود در زمینه نظامی-فنی هستند و آذربایجان به زمره بزرگترین خریداران تسلیحات نظامی روسیه پیوسته است.آینده  همکاری‌های بین آذربایجان و روسیه چگونه پیش بینی می ‌شود؟

روسیه و آذربایجان در دو دهه گذشته روابط نه بد و نه خوب داشته اند و تلاش شده است بحران سازی در  روابط وجود نداشته و روابط ادامه داشته و منافع ممکن تامین گردد. همچنین آذری ها با سیاست خود تلاش کرده اند دو طرفروسیه و غرب را به گونه مساوی در منطقه نگه دارند و از درگیری آنها در منطقه جلوگیری کنند. اکنون آذربایجان به دنبال فرصت هایی برای بازسازی توان خود از  نظر سیاسی، اقتصادی، نظامی و .. با بهرگیری از پول نفت است و روسها هم از این امر مطلع بوده و تلاش می کنند تا از راه های مختلف امتیاز گیری کنند.