روابط ایران و بلغارستان : وجود زمینه های همکاری ، لزوم توجه بیشتر 

مریم خالقی نژاد

پژوهشگر روابط بين الملل

مرکز بین المللی مطالعات صلح –IPSC

بلغارستان کشوری در جنوب شرقی اروپا با مرکزیت شهر صوفیا می باشد و از نظر جغرافیایی با یونان، ترکیه، صربستان، رومانی، مقدونیه هم مرز است و موقعیت نسبتا مناسبی برای برقراری ارتباط با دیگر کشورهای اروپایی را دارد. با عطف به سکولار بودن بلغارستان اما در قانون آنها مسیحیت به عنوان دین رسمی با حدود  82.6 % جمعیت، ذکر شده است .

در این کشور نژاد بلغاری عمده ترین بخش جمعیت را تشکیل می دهد. نژاد ترکی جایگاه دوم را دارد و در مناطق جنوبی و شمال شرقی کشور سکنی گزیده اند. از اقلیت های دیگر می توان از کولی ها، ارامنه، یهودی ها و غیره نام برد. 12.2 در صد جمعیت بلغارستان پیرو دین اسلام هستند که از آن شمار 92.9 در صد آن اهل سنت و 7.1 در صد آن علویون بکتاشی هستند. 

در حال حاضر در بلغارستان 577139 نفر مسلمان بسر می برند که حدود 63 در صد آنها در روستاها سکونت دارند که بیشتر از طریق کشاورزی امرار معاش می کنند.از نظر فرهنگی محدودیت های خاصی برای فعالیت مراکز اسلامی وجود ندارد. در پانزده سال اخیر در بلغارستان 320 مسجد جدید بنا شده است. بزرگترین مسجد در بلغارستان مسجد تنبول در شهر شومن است که در سال 1844 بنا شده است. در استان های وارنا، دوبریچ و سیلیسترا 1261 مسجد وجود دارد که این امر نشانگر تمرکز مسلمانان در این منطقه است. بنابراین یکی از فرصت های افزایش همکاری تمرکز بر مناطق مسلمان نشین از جهت ارتباطات فرهنگی است تا بتوان از این فرصت در جهت ارتباطات دیگر نظیر ارتباطات اقتصادی و تجاری بهره برد. 

زمینه های مشترک فرهنگی دیگر را می توان در خصوص زبان نام برد که نیاز به تقویت و برخی اقدامات مشترک دارد. طبق اعلام رسمی دستگاه های مربوطه، اشتراکات زبانی هرچند اندکی میان دو کشور وجود دارد.  براي يافتن مشتركات زباني بايد از دو زاويه نگاه كرد، الف : زبان فارسي و زبان بلغاري داراي ريشه هند و اروپايي اند ب- از آنجا كه تا پيش از پيدايش زبان تركي مدرن ( اوايل قرن 20 در تركيه ) در زبان تركي اصطلاحات فارسي و عربي زيادي وجود داشت و كشور بلغارستان نيز به مدت 5 قرن تحت حاكميت ترك هاي عثماني بوده است و در همين مدت از ترك ها تاثيرات زباني پذيرفته و لذا لغات مشابه و هم ريشه در ميان اين دو زبان يافت مي شود . لغاتي مانند : قسمت ، پرده ، جوراب ، كبريت و…. كه در همين زمينه ، جستجويي زبان شناسانه از سوي رايزني فرهنگي جمهوری اسلامی ایران در صوفيه منتشر گرديد كه در آن تا كنون قريب 500 لغت با ريشه فارسي( نه تركي و نه عربي) شناسايي و به تحقيق آمده است(رایزنی فرهنگی جمهوری اسلامی ایران، 1399)

 از نظر ادبی نیز بلغارها همانند مردم دیگر نقاط اروپا، نام و آثار بزرگان تاریخ علم و ادب ایران را نظیر حافظ، خیام، مولانا، فردوسی، ابن سینا و … بخوبی می شناسند و از این رهگذر هم نام ایران و ایرانی را ارج می نهند. بنابر گفته رایزن فرهنگی ایران در بلغارستان در سال 1396برخی کتاب هایی مانند سهراب سپهری، نیما، سعدی ، شاهنامه فردوسی و پروین اعتصامی ترجمه و مورد استقبال قرار گرفته است( کیانی ، 1396) 

اما بعد از فرهنگ انچه که اهمیت دارد و شاید هدف اصلی ارتباطات امروزین است در زمینه اقتصادی است ، شاید هیچگاه نتوان به مشترکات فرهنگی اندک میان دو ملت بسیار تاکید کرد و آن را ملاک روابط قرار داد اما علاوه بر ایجاد برخی زمینه ها از طریق همین اشتراکات اندک باید به ابعاد اقتصادی توجه بیشتری شود. از نظر اقتصادی نیز بیش از 70 درصد اقتصاد این کشور متکی به بخش خصوصی است و در میان اتحادیه اروپا کمترین نرخ مالیات را دارد. بلغارستان همانند کشورهای دیگر دارای مواد خام می باشد و معادن آهن، مس ، طلا و زغال سنگ از عمده ترین مواد خام آنها است. یکی از مهمترین منبع درامد این کشور گردشگری است که طبق بیانات سفیر آنها در نشست همکاری با ایران در زمینه گردشگری نزدیک به 50 درصد تولید ناخالص داخلی بلغارستان را صنعت گردشگری این کشور تشکیل ‌می‌دهد، این کشور تمایل زیادی به جذب سرمایه گذار و همچنین سرمایه گذاری با برخی کشورهای دیگر در جهت صادرات و واردات دارد. طبق گفته مقامات آنها بلغارستان به عنوان قطب جذاب ‌سرمایه‌گذاری شناخته ‌می‌شود و این ویژگی به دلیل برقراری ثبات سیاسی و اقتصادی حاصل شده و تولید نیز با رعایت آخرین استانداردها صورت ‌می‌گیرد. اکثر کالاهایی که در آلمان تولید ‌می‌شود، در همان سطح کیفی در بلغارستان نیز به تولید ‌می رسد و بلغارستان به رشد اقتصادی خوبی دست یافته است، در عین حال نرخ رشد در یکی یا دو سال گذشته افت کرده است. برخی مقامات این کشور، کشور خود را کریدور ورود به منطقه شینگن و اتحادیه اروپا بر می شمارند و به دلیل اعمال سیاست‌های پایدار، بلغارستان موفق شده است که به یکی از کشور‌ها از منظر مالیات شرکتی و مالیات درآمد شخصی با نرخ 10 درصد تبدیل شود و همچنین کسب و کارها از معافیت دو ساله در پرداخت مالیات بر ارزش افزوده برخوردارند بر همین اساس شرایط مناسبی را برای برخی سرمایه گذاران و تاجران دارد که نیازمند بررسی دقیق و موشکافانه در جهت تشخیص فرصت ها و ظرفیت های روابط متقابل اقتصادی است.در خصوص برخی تمایلات ایرانیان و متقابلا بلغاری ها به ایجاد روابط تجاری و اقتصادی و فرهنگی باید گفته شود که با عطف به عدم وجود اختلافات عمده و جنگ و درگیری در میان دو کشور در طول تاریخ ، به نظر می رسد با سنجش برخی توانایی ها و ظرفیت های طرفین بتوان به یک رابطه عاری از تنش و درگیری دست یافت و روابط موجود را بیش از گذشته تقویت کرد. بر همین اساس نشست های تخصصی مشترکی مابین دو کشور مقامات برگزار شده که به بررسی این موضوع پرداخته شود. در نشستی در اتاق بازرگانی تهران دبیرکل اتاق تهران بیان کرده است که تجارت خارجی بلغارستان نشان ‌می دهد که این کشور از مجموع 26 ردیف کالایی در جهان، معادل 12.5 میلیارد دلار کالا وارد ‌می کند در حالی که ایران از این تعداد ردیف کالایی، سالیانه 52 میلیارد دلار صادرات انجام ‌می ‌دهد، اما ارزش واردات بلغارستان از ایران در مجموع این 26 ردیف کالایی فقط 106 هزار دلار است.  لازم است نقص‌ها و کاستی‌هایی که منجر به کم‌کاری‌ها در تجارت بین دو کشور شده مورد بررسی قرار گرفته و موانع برداشته شود. یکی دیگر از این مقامات در همایش مربوطه گفته است بخش خصوصی باید به صورت مطالبه‌گرانه از وزارت امور خارجه کشور بخواهد تا فضای تجارت خارجی با سایر کشورها برای فعالان اقتصادی ایران بازتر شود و بخش خصوصی نیز خواسته های خود را دقیق و شفاف بیان کند. مقام دیگری در این همایش گفته است که در دهه هشتاد بلغار‌ها تامین‌کننده کالاهای اساسی در ایران بودند و این ظرفیت را دارند که بتوانند مجدد به ایران همکاری لازم را داشته باشند. رئیس اداره اول شرق اروپا در وزارت امور خارجه با اشاره به حضور وزیر اقتصاد بلغارستان در ایران بعد از برجام اظهار داشت: این مساله نشان‌دهنده تمایل بلغارستان به همکاری اقتصادی با ایران است و همچنین سفیر این کشور نقش مهمی در برقراری روابط ایران و اتحادیه اروپا ایفا کرده و بیانیه صوفیه نیز یک اقدام مهم و اساسی بود. وی اضافه کرد: ایران با بلغارستان مشکلات سیاسی و فرهنگی ندارد. علاوه بر این با عطف به بهبود بیشتر برخی روابط اکنون دو کشور تمایل به ایجاد ارتباطات خردتر نظیر ارتباطات استانی دارد. برای مثال در سفر هیاتی از اتاقی بازرگانی استان استرازاگورا بلغارستان به لرستان و برگزاری همایش روابط و همکاری دو کشور مقامات آن کشور با استاندار لرستان دیدارهایی داشته اند (نشست تجاری ایران و بلغارستان در لرستان 1397).در این نشست طرفین تمایلات خود را به برقراری روابط بیشتر ابراز کرده اند که این عامل می تواند گامی مثبت در جهت افزایش ارتباطات استانی و حتی پارادیپلماتیکی میان دو کشور بخصوص دو استان مورد نظر مقامات یعنی لرستان و استرازاگورا در بلغارستان گردد.

 چرا که این استان و به طور کلی ایران می تواند بسیاری از محصولات اقتصادی و مورد نیاز کشور بلغارستان را تامین نماید و همچنین منجر به ورود کالاهای ایران به برخی کشورهای دیگر اروپایی گردد که این امر نیازمند بررسی تخصصی تر طرفین می باشد. 

شاید بتوان یکی دیگر از زمینه های مورد نیاز برای بهبود روابط را به ایجاد امکانات حمل و نقل هوایی و ایجاد پروازهای مستقیم ایران و بلغارستان نام برد  که اکنون به عنوان یک ضعف در روابط طرفین به خصوص در بخش جذب گردشگری می باشد. در کل در زمینه اقتصادی اگرچه حجم تجارت میان دو کشور زیاد گسترده نیست اما از چشم انداز مناسبی برخوردار است و می تواند بهبود یابد.

در یک جمله نهایی بلغارستان کشوری است که در صورت افزایش روابط اقتصادی بیشتر می تواند به عنوان روزنه ای برای ایران در جهت برخی ارتباطات اقتصادی عمل نماید. 

منابع :

نشست اقتصادی و تجاری ایران و بلغارستان( 1397) اتاق بازرگانی تهران، با حضور سفیر بلغارستان ” کریستو پولنداکوف” و بهمن عشقی دبیر کل و محمد رضا بختیاری معاون امور بین املل اتاق تهران و نمایندگی وزارت خارجه و جمعی از فعالان اقتصادی ایرانی.

همایش توسعه همکاری های اقتصادی لرستان و بلغارستان( 1396). قابل دسترسی است در

http://www.qudsonline.ir/news/546863/%D8%A7%D8%B4%D8%AA%D8%B1%D8%A7%DA%A9%D8%A7%D8%AA-%D9%81%D8%B1%D9%87%D9%86%DA%AF%DB%8C-%D8%B1%D8%A7-%D8%B2%D9%85%DB%8C%D9%86%D9%87-%D8%B3%D8%A7%D8%B2-%D8%AA%D9%88%D8%B3%D8%B9%D9%87-%D8%B1%D9%88%D8%A7%D8%A8%D8%B7-%D8%A7%D9%82%D8%AA%D8%B5%D8%A7%D8%AF%DB%8C-%D9%82%D8%B1%D8%A7%D8%B1-%D8%AF%D9%87%DB%8C%D9%85

محمدعلی کیانی رایزن فرهنگی ایران در بلغارستان(1396). قابل دسترسی است در https://www.irna.ir/news/82688029/%D8%B1%D8%A7%DB%8C%D8%B2%D9%86-